Tịch thu thuốc lá nhập lậu: Xử lý theo hướng nào?

Việc ghi cảnh báo trên vỏ bao thuốc lá thời gian qua, khiến sức tiêu thụ đối với mặt hàng này giảm đáng kể. Đây là tín hiệu đáng mừng, vì sẽ góp phần đẩy lùi bệnh tật trong cộng đồng.

Thực trạng về quản lý, chống thuốc lá lậu

Một vị cán bộ làm lâu năm về chống buôn lậu nói với chúng tôi rằng, trong các cuộc họp của Ban Chỉ đạo chống buôn lậu và gian lận thương mại (Ban Chỉ đạo 853, cách đây trên 10 năm), cũng như sau này là Ban Chỉ đạo chống buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại (Ban Chỉ đạo 127/TW), lãnh đạo Chính phủ nhiều lần chỉ đạo rất cụ thể về công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại là nhằm hỗ trợ tích cực cho sản xuất, kinh doanh phát triển. Nhưng chỉ khi sản xuất trong nước thực sự đáp ứng nhu cầu thị trường và người tiêu dùng, thì khi đó mới triệt để loại bỏ được hàng lậu. Bài học rút ra từ bia, rượu còn đó. Đơn cử như bia Vạn Lực của Trung Quốc, có thời kỳ tràn vào Việt Nam, từ miền ngược về xuôi, từ thành thị tới nông thôn, đâu đâu cũng thấy bia Vạn Lực… Rồi sau khi các hãng như bia Hà Nội, bia Sài Gòn vươn lên, nhiều chủng loại khác đồng loạt ra đời thì bia Vạn Lực quay về điểm xuất phát và dần dần vắng bóng. Bia nội đã thắng trong cuộc cạnh tranh này.

Ngành thuốc lá cũng vậy, bằng biện pháp nào đó hợp tác, liên doanh, đầu tư hoặc tập trung nghiên cứu… làm thế nào để sản xuất mỗi năm khoảng 600 - 700 triệu bao thuốc lá Jet và Hero, hoặc một loại thuốc lá có gu gần giống như Jet, Hero để phục vụ người nghiện thuốc lá các tỉnh Miền Đông, Miền Tây Nam Bộ. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm, thuốc lá Jet và Hero hay loại thuốc lá có “gu” tương tự vẫn không có để đáp ứng nhu cầu? Đó là một trong những nguyên nhân khiến hàng triệu người hút thuốc lá ở miền Đông và miền Tây Nam Bộ vẫn phải dùng thuốc lá lậu. Thực tế Ngành thuốc lá đang dành thị phần này cho buôn lậu, chứ không phải buôn lậu cạnh tranh thị phần với ngành Thuốc lá?

Từ năm 2007, do để thử nghiệm tính hiệu quả của công tác chống buôn lậu, theo đề nghị của Hiệp hội Thuốc lá và một số công ty nước ngoài, chúng ta đã tiêu hủy hàng triệu bao thuốc lá nhập lậu, giá trị hàng chục tỷ đồng. Tuy nhiên, chỉ một thời gian sau, thời điểm 2009 - 2010, các cơ quan chức năng và các chuyên gia nhận định, thuốc lá nhập lậu tăng lên khoảng 800 - 850 triệu bao/năm, tăng hơn 3 lần so với năm 2003 (theo Hiệp hội Thuốc lá thì mức tăng còn cao hơn) và tăng trên 50% so với năm 2006.

Tình trạng nói trên chỉ thương cho công an, QLTT, hải quan các tỉnh Long An, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang, Tây Ninh, Thành phố Hồ Chí Minh, Quảng Ninh, Quảng Trị, Tiền Giang, Bến Tre, Bình Phước, Trà Vinh Họ phải thường xuyên lặn lộn vất vả đêm hôm giữa mùa nước nổi ngăn chặn, xử lý nhiều vụ buôn bán, vận chuyển thuốc lá lậu, cũng như giải quyết việc tiêu hủy. Tiếc cho hàng chục tỷ đồng - tiền của Nhà nước biến thành tro (tính theo giá trị hàng hóa); đó là chưa kể còn phải bỏ thêm một khoản tiền không nhỏ để hỗ trợ việc tiêu hủy thuốc lá lậu, tính ra có đến hàng trăm tỷ đồng của Nhà nước bị thất thoát. Trong khi đó, đối với các cán bộ, chiến sỹ - những người làm công tác chống buôn lậu, đồng lương còn khiêm tốn và khoản kinh phí hỗ trợ 40% hỗ trợ từ hiệu quả chống buôn lậu, lúc có lúc không đến nay bị cắt hết .

Giải pháp đã bám sát thực tế?

Trước tình hình đó, từ 21/8/2012, trên cơ sở đề xuất của các địa phương, nhất là những địa phương trọng điểm chống buôn lậu thuốc lá, Thủ tướng Chính phủ đã có ý kiến chỉ đạo, theo đó, toàn bộ thuốc lá nhập lậu bị tịch thu, chỉ đốt thuốc lá giả, kém chất lượng; số thuốc lá chất lượng tốt cho tái xuất (xuất khẩu), sau đó gia hạn đến 30/9/2014, theo phương thức làm thí điểm.

Có được chủ trương nêu trên, tính ra chưa đầy 1 năm, các lực lượng thực thi (công an, QLTT…) đã tịch thu trên 11 triệu bao thuốc lá nhập lậu, trong đó ngành Công an tịch thu 80% còn lại các ngành khác, việc xuất khẩu (tái xuất) tuân thủ luật pháp quy định... Nhờ đó, tình hình thuốc lá nhập lậu, theo đánh giá của các tỉnh và nhiều chuyên gia, đã giảm khoảng 40 - 50%.

Tuy nhiên, công việc đang tiến hành thuận lợi thì lại có thông tin ngược lại: thuốc lá nhập lậu tăng 50%, chiếm mấy chục phần trăm thị phần thị trường thuốc lá trong nước. Thực tế này khiến Hiệp hội Thuốc lá thất thu lớn, cùng với những thông tin thiếu chính xác khác… và kiến nghị với Chính phủ đốt toàn bộ thuốc lá nhập lậu bị tịch thu được của các lực lượng chức năng.

Câu hỏi đặt ra là: Đốt và tiêu hủy thuốc lá nhập lậu đã bị tịch thu còn chất lượng tốt, sẽ có lợi cho ai; những đối tượng buôn lậu ngoài biên ải chờ gì?

Có thể nêu lên vài suy nghĩ như sau:

Trước hết, việc bắt và tịch thu thuốc lá nhập lậu sung công quỹ nhà nước là đúng pháp luật (tính đến cuối tháng 3/2014, đã xuất khẩu gần 10 triệu bao và chuẩn bị xuất gần 2 triệu bao).

Nếu đốt, tiêu hủy thì đây là điều mà các đối tượng buôn lậu mong muốn; nhìn thoáng qua có vẻ “triệt để”, “kiên quyết”, nhưng lại làm giảm động lực bắt thuốc lá lậu của các lực lượng chức năng. Bài học thời điểm 2007 - 2010 còn đó. Thực tế, các lực lượng chức năng lặn lội ngày đêm, truy bắt các đối tượng buôn lậu thuốc lá, để rồi bắt xong lập biên bản tịch thu và đem đốt, khi đó, ngân sách không được gì, đơn vị không, anh em cũng không? Mà lại còn đốt ở đâu, xe ai chở, kinh phí ra sao, bến bãi nào, có ảnh hưởng tới môi trường hay không? rồi còn thủ tục hành chính phải hội họp, biên bản, chờ đợi được cấp kinh phí để đốt…

Trong lúc đất nước còn khó khăn, nguồn kinh phí cho lực lượng chống buôn lậu còn khiêm tốn, thì những biện pháp nêu ở trên, thiết nghĩ chưa sát với thực tế.

Phải nói rằng, từ nhiều năm nay, ngành thuốc lá với hàng vạn con người đã có những đóng góp cho đất nước, ngành đã hỗ trợ đắc lực cho lực lượng chống buôn lậu. Mới đây, Hiệp hội Thuốc lá đã có kiến nghị với Chính phủ, hỗ trợ 3.500 đồng/bao thuốc lá để chống buôn lậu và để đốt - tiêu hủy thuốc lá nhập lậu bị tịch thu (ước khoảng 47 tỷ đồng). Nhưng lại đề xuất được trích trước thuế. Điều này khiến dư luận băn khoăn, bởi thực chất trích trước thuế chính là lấy trước một phần từ thuế, vì vậy, tốt nhất là nên trích sau thuế - mới thể hiện tinh thần trách nhiệm cao của Hiệp hội Thuốc lá trong lúc ngân sách nhà nước còn rất khó khăn.

Đốt thuốc lá có lợi cho ai ?

Toàn tuyến biên giới Tây Nam và vùng Quảng Ninh, cuộc chiến chống buôn lậu thuốc lá vẫn diễn ra hết sức cam go. Hiệp hội Thốc lá cho biết, thuốc lá nhập lậu là 2.293,3 tỷ điếu (khoảng 1,1 tỷ bao thuốc lá), chiếm 30% thị phần, con số đáng báo động. Theo chúng tôi, ước khoảng cuối năm 2010 là 850 triệu bao với nhiều chủng loại thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam, trong đó, chủ yếu là Jet, Hero, khoảng 75% - 80% là thuốc lá ba số (555). Cứ 1 bao đổ đồng giá cao + giá thấp, các đối tượng buôn lậu không phải nộp thuế nhập khẩu thuế tiêu thụ đặc biệt thì tính ra, 1 bao thuốc lá lãi khoảng 6.000đ đồng/bao, với 850 triệu bao nhập lậu, sẽ được khoảng 5.000 tỷ đồng (khoảng 240 triệu USD/năm).

Liên quan tới Công ước Thuốc lá, vừa qua, dư luận cho rằng, cách dịch “Khoản 4, Điều 15 Công ước khung của Tổ chức Y tế Thế giới” về kiểm soát thuốc lá còn khác nhau, chưa có một văn bản dịch chính thống được cơ quan có thẩm quyền xác nhận.

Phải khẳng định rằng, Việt Nam luôn thực hiện tất cả các cam kết quốc tế mà Việt Nam đã tham gia và ký kết Công ước. Tuy nhiên, thưc hiện Công ước, còn tùy theo luật pháp của mỗi quốc gia trong các vấn đề xử lý cụ thể. Toàn bộ vấn đề này đều phải có lộ trình.

Trước tình hình đó, nhóm phóng viên Thương hiệu & Công luận đề nghị các cơ quan quản lý vĩ mô nên lắng nghe, xem xét và ủng hộ những kiến nghị hợp lý, phù hợp thực tế Việt Nam, phù hợp Điều ước Quốc tế với lộ trình hợp lý - vì lợi ích quốc gia, đúng theo tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ. Không nên vì sự vô ý, hiểu nhầm mà có thể bị các nhóm lợi ích lợi dụng, làm chính sách không phù hợp thực tiễn, tổn hại đến lợi ích quốc gia và công tác đấu tranh chống buôn lậu.

Từ thực trạng trên, xin đề xuất với các cơ quan chức năng một số kiến nghị như sau:

- Đề nghị với Thủ tướng và Phó thủ tướng cho tiếp tục tái xuất (xuất khẩu) .

- Dư luận đồng tình với việc ngành thuốc lá đề xuất với Chính phủ ủng hộ các lực lượng chống buôn lậu, nhưng không nên tính trước thuế mà là sau thuế mới hợp lý, số lượng cụ thể do ngành thuốc lá quyết định.

- Đề nghị đơn vị xuất khẩu (tái xuất) thuốc lá nhập lậu bị tịch thu chịu trách nhiệm chi phí tiêu hủy toàn bộ thuốc lá giả và thuốc lá kém chất lượng.

- Tổng giá trị tiền thuốc lá, hàng tịch thu tái xuất (xuất khẩu) khoảng trên 50 tỷ đồng của lực lượng nào thì để lại cho lực lượng đó.

Lực lượng công an, QLTT các tỉnh Tây Ninh, Kiên Giang, Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Tháp, Quảng Trị, Cần Thơ, Long An, An giang, Trà Vinh, Bến Tre, Tiền Giang… đã có những nỗ lực trong việc đấu tranh, xử lý đối với hàng hóa thuốc lá nhập lậu. Đối với lực lượng thực thi các tỉnh nói trên, đề nghị được Thủ tướng Chính phủ tặng bằng khen hoặc một hình thức khen thưởng thích hợp.

- Đề nghị Bộ Công thương giúp đỡ ngành thuốc lá nhanh chóng nghiên cứu bằng hình thức nào đó để có thể sản xuất thuốc Zet, Hero, hoặc một loại thuốc tương đương cung cấp ra thị trường, để sao cho khoảng 10 năm nữa, ngành thuốc lá vươn lên, chiếm lĩnh thị trường miền Đông và miền Tây Nam Bộ.

- Toàn bộ số tiền chống buôn lậu, chống hàng giả và gian lận thương mại (không chỉ riêng thuốc lá) của các lực lượng công an, hải quan, QLTT, bộ đội biên phòng, thanh tra chuyên ngành…, đề nghị được để lại 50% trong vài năm nhằm đầu tư, mua sắm trang thiết bị, phương tiện tàu thuyền và làm tiền thưởng cho các lực lượng nói trên và người có công, không nên đốt - tiêu hủy, gây lãng phí hàng trăm tỷ đồng của Nhà nước

Nhóm phóng viên