Di sản văn hoá phi vật thể tiêu biểu của nhân loại
“Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là một trong những di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu được UNESCO ghi danh vào danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại năm 2016. Tín ngưỡng này phản ánh sâu sắc tinh thần nhân văn, sự tôn vinh vai trò người phụ nữ và khát vọng về cuộc sống an lành, thịnh vượng của người Việt.
Từ lâu, vùng Phủ Dầy – nay thuộc địa giới hành chính của tỉnh Ninh Bình được coi là trung tâm lớn của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, Tứ phủ, nơi khởi nguồn và lan tỏa những giá trị văn hóa đặc sắc. Các nghi lễ gắn với tín ngưỡng như hát Chầu văn, Lễ hội Phủ Dầy đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia từ năm 2012 – 2013.
Thực hiện Chương trình hành động quốc gia về bảo vệ di sản, năm 2020, Hội Bảo vệ và phát huy di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” được thành lập, quy tụ đông đảo thủ nhang, đồng đền, thanh đồng, đạo quan, cung văn... Đến cuối năm 2024, Hội đã có hơn 450 hội viên, trong đó nhiều người là nghệ nhân có uy tín, tích cực trong công tác truyền dạy và lan tỏa giá trị di sản.
Trong nhiệm kỳ vừa qua, 6 nghệ nhân của Hội đã được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu cao quý, gồm 1 Nghệ nhân Nhân dân và 5 Nghệ nhân Ưu tú – ghi nhận những đóng góp to lớn trong gìn giữ và phát huy di sản văn hóa dân tộc.
Hoàn thiện tổ chức, khẳng định vị thế tại Ninh Bình
Ngày 4/9/2025, UBND tỉnh Ninh Bình ban hành Quyết định số 605/QĐ-UBND cho phép đổi tên Hội từ “Hội Bảo vệ và phát huy di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt tỉnh Nam Định” thành “Hội Bảo vệ và phát huy di sản Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt tỉnh Ninh Bình”.
Việc đổi tên xuất phát từ yêu cầu sắp xếp hành chính, đảm bảo tính pháp lý và phù hợp với thực tiễn hoạt động của Hội. Trụ sở Hội hiện đặt tại Phủ Chính – Di tích lịch sử, văn hóa và kiến trúc nghệ thuật thuộc quần thể Phủ Dầy, thôn Tiên Hương, xã Vụ Bản. Đây vừa là địa chỉ sinh hoạt tín ngưỡng linh thiêng, vừa là “ngôi nhà chung” kết nối cộng đồng những người thực hành di sản.
Bước vào nhiệm kỳ 2025 – 2030, Hội xác định trọng tâm là hoàn thiện cơ cấu tổ chức, xây dựng quy chế hoạt động, mở rộng phát triển hội viên và tăng cường tuyên truyền tôn chỉ, mục đích của Hội. Song song với đó, Hội sẽ tổ chức các hội thảo, tọa đàm, triển lãm, giao lưu văn hoá nhằm lan tỏa sâu rộng giá trị của di sản trong đời sống đương đại.
Một nhiệm vụ được Đại hội đặc biệt nhấn mạnh là đấu tranh, phê phán các biểu hiện sai lệch, biến tướng, thương mại hóa, làm méo mó bản chất tốt đẹp của tín ngưỡng thờ Mẫu. Hội cũng sẽ phối hợp chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước, các nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương để đề xuất giải pháp quản lý, bảo tồn và phát huy di sản hiệu quả hơn, phù hợp với tinh thần Luật Di sản văn hóa.
Cùng với đó, Hội chủ trương huy động nguồn lực xã hội hóa, khuyến khích các hình thức nghiên cứu, sáng tạo nghệ thuật trên nền di sản, qua đó đưa tín ngưỡng thờ Mẫu đến gần hơn với giới trẻ và bạn bè quốc tế.
Đại hội đã bầu Ban Chấp hành nhiệm kỳ 2025 – 2030 gồm 16 thành viên; Ban Thường vụ gồm 6 người và Ban Kiểm tra 3 người. Nghệ nhân Ưu tú Trần Thị Huệ được tín nhiệm bầu làm Chủ tịch Hội, cùng 4 Phó Chủ tịch.
Phát biểu tại Đại hội, Nghệ nhân Ưu tú Trần Thị Huệ khẳng định: Sự kiện này là dấu mốc quan trọng, thể hiện sự trưởng thành và tính chính danh của Hội tại Ninh Bình – vùng đất gắn bó mật thiết với tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ. Đây không chỉ là bước phát triển tổ chức, mà còn là biểu hiện sinh động của tinh thần tôn vinh giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.
Đại hội lần thứ I của Hội Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tại Ninh Bình vì thế mang ý nghĩa kép: Vừa khẳng định nỗ lực gìn giữ di sản, vừa mở ra hướng phát triển mới – đưa tinh hoa tín ngưỡng dân gian hòa nhịp cùng hơi thở thời đại, góp phần làm sáng rõ giá trị nhân văn, tinh thần bao dung và bản sắc độc đáo của người Việt.
Thành Nam
