Lào Cai từng bước khẳng định vị trí trung tâm chính trị, kinh tế và đối ngoại của vùng

Trung tâm chính trị, kinh tế, hành chính của khu vực

Lào Cai, nơi “sông đầu nguồn, núi tuyệt đỉnh”, với bề dày truyền thống lịch sử, bản sắc văn hóa đa dạng từ quá khứ đến hiện tại luôn được chọn làm trung tâm kinh tế, chính trị, hành chính của khu vực; nơi hội tụ, kiến tạo không gian phát triển rộng lớn

 Lào Cai là tỉnh nằm giữa vùng Tây Bắc và vùng Đông Bắc; là vùng sinh thái quan trọng đối với cả nước; có vị trí, vai trò chiến lược về địa chính trị, địa kinh tế của Quốc gia trong giao lưu kinh tế, đối ngoại, hợp tác quốc tế với tỉnh Vân Nam, vùng Tây Nam (Trung Quốc) và ASEAN; cửa ngõ quan trọng của tuyến hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng – Quảng Ninh; là con đường ra biển ngắn nhất, hiệu quả nhất của hàng hoá từ thị trường Tây Nam - Trung Quốc đến với thị trường Đông Nam Á, Đông Á và ngược lại.

Theo nhiều nguồn tư liệu lịch sử và nghiên cứu của các nhà sử học nổi tiếng như cố Giáo sư Trần Quốc Vượng, trong suốt chiều dài lịch sử, ngay thời cổ đại Lào Cai đã là trung tâm bộ tộc cổ của An Dương Vương, trước khi An Dương Vương kéo quân về Cổ Loa. Lào Cai còn là đô thị sầm uất thời cổ; các tư liệu lịch sử ghi chép năm 1257, Trần Hưng Đạo đã thống lĩnh hai cánh quân thủy bộ lên Lào Cai. Năm 1427, Lê Lợi đã cử các tướng giỏi lên trấn ải Lê Hoa (cửa khẩu Lào Cai ngày nay). Sau này cửa khẩu Lào Cai - ải Lê Hoa hay cửa quan Bảo Thắng còn là cửa khẩu rất quan trọng nối liền nước ta với vùng Tây Nam (Trung Quốc).

Trong lịch sử, đô thị Lào Cai còn là trung tâm vùng. Nhà bác học Lê Quý Đôn trong sách “Kiến văn tiểu lục” đã ghi rõ nhiều con đường từ Lào Cai đi Phong Thổ vào Lai Châu (sau này gọi là đường cổ PaVi). Từ Lào Cai cùng tuyến đường đi Văn Bàn sang Than Uyên. Đặc biệt đường bộ từ Lào Cai xuôi dọc theo hữu ngạn sông Hồng xuống Yên Bái về Hưng Hóa, ngã ba sông Bạch Hạc (Việt Trì). Từ Lào Cai cũng có đường cổ sang phủ Khai Hóa của nhà Minh, Thanh. Mặt khác, đường cổ cũng nối liền Lào Cai với vùng Đông Bắc trong đó có các tuyến đường qua sông Chảy lên khu Mỏ Đồng Tụ Long – Hà Giang. Lào Cai cũng có đường cổ sang Bắc Quang (Hà Giang), Hàm Yên (Yên Bái).

Từ xa xưa, phố Lão Nhai đã trở thành nơi hội tụ, buôn bán sầm uất của các thương lái, nơi có di tích lịch sử lâu đời (Đền Thượng, Chùa Tân Bảo, Đền Mẫu, Đền Quan,…) là nơi sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số, với nền văn hóa đa dạng, đưa Lào Cai trở thành một trung tâm văn hóa quan trọng, có sự giao thoa, kết nối giữa các nền văn hóa của Việt Nam và Trung Quốc.

Đến thời Pháp thuộc, Lào Cai vẫn là một trung tâm hành chính quan trọng. Ngày 7/01/1899, đạo quan binh IV được thành lập bao gồm Tiểu quân khu Yên Bái và Tiểu quân khu Lào Cai, chọn Lào Cai là đạo lỵ, thủ phủ của đạo quan binh IV; năm 1907 thành lập tỉnh Lào Cai, trung tâm tỉnh đặt tại thị xã Lào Cai. Sau khi đất nước thống nhất cho đến ngày nay Lào Cai tiếp tục giữ vai trò trung tâm hành chính của tỉnh. Vị trí địa chính trị, Lào Cai cũng là nơi quần tụ, sinh sống của người dân các vùng miền trong cả nước ngoài các dân tộc bản địa tạo nên bức tranh văn hóa đa sắc màu, bản sắc người Lào Cai “đoàn kết, sáng tạo, yêu quê hương đất nước và khát vọng vươn lên”. Điều này cũng củng cố vai trò của Lào Cai trong việc duy trì sự kết nối văn hóa và xã hội giữa các vùng miền.

Với nền kinh tế mở, thành phố Lào Cai hơn hẳn các đô thị khác, là cánh cửa mở rộng sang quốc gia láng giềng Trung Quốc. Lợi thế về vị trí mở, trong nền kinh tế mở thì đô thị Lào Cai càng ngày càng có nhiều dư địa để phát triển. Chính vì vậy, thời điểm thành lập tỉnh Hoàng Liên Sơn lần thứ nhất là ngày 27/12/1975 thị xã Lào Cai trở thành tỉnh lỵ của tỉnh Hoàng Liên Sơn. Sự lựa chọn này không chỉ dựa trên các yếu tố về lịch sử, văn hóa, truyền thống mà nơi đây còn đóng vai trò quan trọng về địa kinh tế, địa chính trị, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bảo đảm quốc phòng, an ninh và đối ngoại của tỉnh.

Hạ tầng đa dạng, đồng bộ, hiện đại là trung tâm kết nối giao thông giữa Việt Nam và các nước Asean với vùng Tây Nam Trung Quốc

Lào Cai có hệ thống hạ tầng giao thông nội địa và quốc tế thuận lợi, đa dạng với đủ loại hình mang tính kết nối mạng lưới. Các tuyến Quốc lộ phân bố ngang, dọc rộng khắp (QL 70, 4D, 4E, 279); cao tốc Nội Bài - Lào Cai dài nhất cả nước liên kết các tỉnh trong vùng với vùng Thủ đô; tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai nối với Côn Minh - Trung Quốc đã vận hành hơn 110 năm; tuyến đường sắt tốc độ cao Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng đã được Trung ương thống nhất chủ trương đầu tư (dự kiến khởi công năm 2025 – hoàn thành trước năm 2030); tuyến đường thủy trên sông Hồng có giá trị lịch sử của cả vùng Bắc Bộ.

Đặc biệt, Cảng Hàng không Sa Pa quy mô cấp 4C, tổng vốn đầu tư trên 7.000 tỷ đồng (đã được Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chủ trương đầu tư chuẩn bị khởi công năm 2025, có chuyến bay đầu tiên vào năm 2028) sẽ đưa Lào Cai trở thành địa phương duy nhất trong vùng Trung du và miền núi Bắc bộ có đủ 04 loại hình giao thông kết nối trực tiếp với thị trường Trung Quốc; mở ra thời kỳ mới, cơ hội mới, dư địa mới để Lào Cai và các tỉnh trong vùng phát triển toàn diện.

Trên đà phát triển, năm 2004, thành phố Lào Cai được thành lập, trên cơ sở sáp nhập thị xã Lào Cai và thị xã Cam Đường, mở ra một không gian mới, dư địa mới. Thành phố được quy hoạch hiện đại với diện tích hơn 221 ha. Các công trình được đầu tư bài bản, với công năng hiện đại. Khu hành chính với kiến trúc quy hoạch đồng bộ, hiện đại nhiều công trình lớn có tính chất biểu tượng của Lào Cai và vùng Trung du miền núi Bắc Bộ. Trung tâm Hội nghị với sức chứa gần 1000 người, các trụ sở hành chính hiện có sẵn sàng đáp ứng yêu cầu nơi làm việc của các cơ quan của tỉnh lỵ. Hệ thống khách sạn từ 3-5 sao, với qui mô hàng nghìn phòng, đáp ứng yêu cầu của khách đến công tác và nghỉ dưỡng.

Về nhà ở, thành phố Lào Cai có nhiều khu đô thị từ trung bình đến hiện đại, đặc biệt là các dự án nhà ở xã hội đã và đang xây dựng với qui mô gần 10 ngàn căn hộ sẵn sàng đáp ứng cho nhu cầu nhà ở cho cán bộ và người lao động.

Hệ thống cơ sở vật chất, thiết chế văn hóa – xã hội lớn mang tầm khu vực cũng đã được đầu tư và đi vào hoạt động, điển hình như: Trong lĩnh vực giáo dục có Trường Quốc tế Canada (Trường quốc tế đầu tiên của vùng Trung du và miền núi Bắc bộ), Phân hiệu Đại học Thái Nguyên tại Lào Cai đã và đang thu hút sinh viên đến từ các tỉnh trong khu vực.

Trong lĩnh vực Y tế có Tòa nhà kỹ thuật cao của Bệnh viện Đa khoa tỉnh mới được khánh thành ngày 24/2/2025 nâng tổng quy mô Bệnh viện lên gần 1.000 giường bệnh, nhiều trang thiết bị hiện đại đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe nhân dân của vùng; trong lĩnh vực văn hóa có Trung tâm thi đấu thể dục thể thao tỉnh đã từng đăng cai nhiều giải thể thao cấp quốc tế, điển hình như Giải bóng chuyền quốc tế VTV cup năm 2023; Rạp chiếu phim, Bảo tàng, Trung tâm văn hóa, Thư viện tỉnh,... hiện đại đáp ứng tốt đời sống văn hóa, tinh thần của Nhân dân.

Với vị trí và điều kiện trên, Lào Cai đáp tiêu chí quan trọng nhất hiện nay là khả năng liên kết vùng, quan trọng hơn là kết nối xuyên biên giới. Đây là yếu tố quyết định để đưa Lào Cai trở thành cực tăng trưởng, trung tâm kết nối giao thương giữa Việt Nam với các nước Asean và vùng Tây Nam (Trung Quốc) theo Quyết định số 1620/QĐ-TTg của Thủ tưởng Chính phủ. Trên thế giới hầu hết các đô thị có điều kiện kết nối xuyên biên giới, nằm ở vị trí đầu cầu quốc gia thì đều có khả năng vượt trội về phát triển. Lào Cai là cầu nối giữa Việt Nam và vùng Tây Nam Trung Quốc, khu vực có hơn 400 triệu dân và là một trung tâm kinh tế lớn. Thông qua Lào Cai, hàng hóa từ Việt Nam và các nước ASEAN có thể dễ dàng tiếp cận thị trường rộng lớn này. Khu Kinh tế cửa khẩu Lào Cai với các khu công nghiệp và khu logistics hiện đại đang trở thành điểm thu hút đầu tư lớn, góp phần tăng cường xuất - nhập khẩu và thúc đẩy giao thương quốc tế.

Những lợi thế đặc biệt nêu trên đã thúc đẩy kinh tế cửa khẩu và thương mại qua biên giới phát triển mạnh. Tổng giá trị xuất nhập khẩu hàng hoá qua Lào Cai giai đoạn 2004-2025 đạt trên 35 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng bình quân trên 15%/năm. Hàng hoá xuất khẩu qua Lào Cai chủ yếu là nông sản từ các vùng, miền trong cả nước (gạo, đường, Thanh long, Vải tươi, Dưa hấu, Chuối,..); hàng nhập khẩu chủ yếu là nguyên liệu, vật tư phục vụ sản xuất trong nước (phân bón, than cốc, máy móc, thiết bị, hóa chất...). Qua đó, thấy được vai trò chiến lược của kinh tế cửa khẩu Lào Cai đối với hoạt động kinh tế của cả nước.

Lợi thế nổi trội để phát triển toàn diện nền kinh tế

Lào Cai có lợi thế trở thành trung tâm phát triển kinh tế du lịch, dịch vụ, thúc đẩy phát triển du lịch của vùng và cả nước. Khu du lịch Quốc gia Sa Pa đạt tiêu chuẩn “Thành phố Du lịch sạch Asean” với tuyến cáp treo lên đỉnh Phan Si Păng hùng vĩ đạt 02 kỷ lục Thế giới cùng với khu du lịch Y Tý đang được đơn vị hàng đầu thế giới tư vấn lập quy hoạch đã từng bước trở thành hạt nhân trong phát triển du lịch của vùng. Hệ thống cơ sở hạ tầng du lịch phát triển mạnh mẽ và từng bước được đầu tư đồng bộ. Lào Cai đã làm việc với Ngân hàng phát triển chấu Á (ADB) để thống nhất kế hoạch đầu tư nâng cấp, mở rộng các tuyến giao thông phục vụ du lịch nội tỉnh và liên tỉnh.

Năm 2004, lượng du khách mới chỉ đạt 400.000 lượt nhưng sau 20 năm đã đạt trên 8 triệu lượt khách và hướng đến năm 2025 sẽ vượt con số 10 triệu lượt khách. Lượng khách du lịch đến Lào Cai giai đoạn 2010-2024 dẫn đầu khu vực Trung du và miền núi Bắc bộ và trong nằm trong tốp đầu của cả nước; kinh tế du lịch đã đóng góp 15% tổng GRDP của cả tỉnh. Với mục tiêu đến năm 2030 sẽ đón 15 triệu du khách (trong tổng số dự kiến 30 triệu du khách đến vùng) và nguồn thu từ du lịch chiếm 25% - 30% GRDP, Lào Cai sẽ tiếp tục đóng góp đáng kể vào kinh tế du lịch của vùng.

Với nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, Lào Cai tập trung khai thác, chế biến sâu đang khẳng định là trung tâm luyện kim, hóa chất của vùng trung du miền núi Bắc bộ và cả nước. Là tỉnh giàu tài nguyên khoáng sản với trên 35 loại khoáng sản, 150 điểm mỏ có giá trị cao, trữ lượng lớn cùng với chiến lược khai thác hợp ký kết hợp chế biến sâu nên giá trị sản xuất công nghiệp năm 2024 của Lào Cai đã đạt trên 45.000 tỷ đồng, tốc độ tăng bình quân trên 20%/năm. Trong đó quặng Apatit có trữ lượng thăm dò trên 2,5 tỷ tấn, đủ khả năng cung cấp dài hạn nguyên liệu cho các cơ sở sản xuất phân bón chứa lân, góp phần vào chiến lược phát triển công nghiệp của cả nước được ổn định; quặng đồng có trữ lượng trên 100 triệu tấn, hàng đầu Đông Nam Á. Tổ hợp các nhà máy tuyển, luyện đồng công suất 30.000 tấn/năm đã đáp ứng 25% nhu cầu trong nước, giúp ngành sản xuất công nghiệp trong nước giảm gần 300 triệu đô-la ngoại tệ nhập khẩu nguyên liệu.

Ngoài ra, Nhà máy sản xuất cáp điện cao thế với công nghệ cán kéo đồng hiện đại nhất Đông Nam Á công suất 60.000 tấn sản phẩm/năm, đủ tiêu chuẩn xuất khẩu sang thị trường Châu Âu sẽ khởi công trong tháng 3/2022; quặng Sắt trữ lượng trên 120 triệu tấn với mỏ sắt Quý Sa lớn thứ 2 Việt Nam là nguồn nguyên liệu cho Nhà máy Gang thép Lào Cai công suất 500.000 tấn/năm cung cấp phôi thép cho thị trường trong nước và xuất khẩu. Đặc biệt, Lào Cai là một trong ít tỉnh có trữ lượng đất hiếm lớn nhất cả nước.

Vị trí chiến lược về an ninh quốc phòng, đối ngoại

Với trên 182 km đường biên giới giáp với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), nhiều năm qua, các hoạt động đối ngoại Đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại Nhân dân được mở rộng; nhiều mô hình kết nghĩa đồn, trạm biên phòng, thôn, bản khu vực biên giới gắn với hoạt động giao lưu biên phòng, giao lưu nhân dân được đẩy mạnh. Thành phố Lào Cai nằm ở trung tâm nơi hợp lưu của hai con sông Hồng và sông Nậm Thị, nơi đóng vai trò là “Phên giậu” của Tổ quốc, là thành phố tỉnh lỵ duy nhất của cả nước nằm cạnh biên giới, do đó Lào Cai đã trở thành địa chỉ tin cậy trong hoạt động giao lưu quốc phòng giữa hai nước Việt Nam và Trung Quốc trong nhiều năm qua.

Tuyến biên giới giữa tỉnh Lào Cai và tỉnh Vân Nam đã được đánh giá “Thực sự là biên giới điển hình, có thể nhân rộng trên toàn tuyến biên giới Việt – Trung” vừa thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, vừa khẳng định được vai trò “phên giậu” của Tổ quốc. Thành phố Lào Cai được Chính phủ Trung Quốc công nhận là “Thành phố hữu nghị với Trung Quốc”, trở thành hình mẫu trong các tỉnh có quan hệ truyền thống tốt đẹp với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), đây cũng là địa phương đi đầu hoàn thành phân giới cắm mốc trên bộ (2007).

Trên cơ sở mối quan hệ hợp tác hữu nghị, tốt đẹp được xây dựng trong giai đoạn vừa qua, Lào Cai đã tổ chức nhiều hoạt động Hội đàm, ký hợp tác toàn diện giữa Bí thư hai tỉnh Lào Cai và Vân Nam - Trung Quốc; Hội nghị trao đổi giữa Bí thư các tỉnh biên giới với Bí thư tỉnh Vân Nam... Đây chính là lợi thế lâu dài để Lào Cai trở thành cửa ngõ tin cậy và là điểm trung chuyển hàng hoá quan trọng trên tuyến hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh. Cùng với những thành quả trong hoạt động đối ngoại, Lào Cai có nhiều cơ hội để được lựa chọn xây dựng Khu hợp tác qua biên giới với các chính sách ưu đãi, đảm bảo đầu tư và cơ chế giám sát tối ưu để tạo điều kiện mở rộng thị trường xuất khẩu cho hàng hoá của vùng và cả nước.

Thế và lực của tỉnh Lào Cai ngày càng lớn mạnh, củng cố vững chắc

Năm 1991, tỉnh Lào Cai được tái lập trên cơ sở chia tách tỉnh Hoàng Liên Sơn thành 2 tỉnh Yên Bái và Lào Cai. Thời điểm này Lào Cai là một trong 6 tỉnh nghèo nhất cả nước (Sản lượng lương thực bình quân đầu người 184kg/năm, GRDP bình quân đầu người 680.000 đồng, thu ngân sách đạt 36 tỷ đồng; 54 xã chưa có đường ô tô tới trung tâm xã, 9/10 huyện chưa có điện lưới quốc gia, hệ thống trường học chủ yếu là nhà tạm, 60 % trẻ em trong độ tuổi không được đến trường; 30 % cán bộ xã không biết chữ; 35 xã chưa có trạm y tế xã, 15 xã trắng về y tế; tỷ lệ hộ đói nghèo chiếm 55%, trong đó trên 30% dân số thiếu đói thường xuyên,…).

Tuy nhiên với tiềm năng, lợi thế của mình cùng truyền thống đoàn kết, năng động, sáng tạo, vượt khó của Đảng bộ và nhân dân các dân tộc trong tỉnh, sau hơn 30 năm tái lập, Lào Cai đã vươn lên trở thành tỉnh đứng tốp đầu trong các tỉnh Trung du và miền núi phía Bắc (về tổng thể, kinh tế Lào Cai đứng thứ 3 trong 3 cực tăng trưởng khu vực Trung du miền núi Bắc bộ là Lào Cai, Bắc Giang và Thái Nguyên). Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, liên tục, bình quân giai đoạn 1991- 2024 đạt gần 10%/năm; tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn năm 2024 đạt gần 13.000 tỷ đồng (gấp 361 lần so với năm 1991), GRDP bình quân đầu người đạt trên 97 triệu đồng (gấp 142 lần so với năm 1991). Văn hóa – xã hội phát triển toàn diện và có bước đi vững chắc. Giáo dục, y tế đều có bước phát triển vượt bậc, số hộ nghèo giảm từ 54,8% (1991) xuống còn 10,94% (2024 theo tiêu chí mới), khách du lịch đến Lào Cai đạt trên 8 triệu lượt người (2024), đời sống mọi mặt của nhân dân ngày càng được nâng lên, bộ mặt nông thôn ngày càng đổi mới.  

Vị thế, vai trò của Lào Cai được củng cố vững chắc bởi các căn cứ chính trị, pháp lý của Trung ương, của Chính phủ đều chỉ rõ định hướng về phát triển: “Xây dựng Lào Cai trở thành một trong những cực tăng trưởng, hạt nhân quan trọng trong phát triển kinh tế vùng. Đồng thời, đưa Lào Cai trở thành Trung tâm kết nối giao thương kinh tế giữa Việt Nam và các nước ASEAN với vùng Tây Nam Trung Quốc”.

Để cụ thể hóa các định hướng trên, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1620/QĐ-TTg ngày 20/12/2024 về kế hoạch triển khai xây dựng Lào Cai trở thành Trung tâm kết nối giao thương kinh tế giữa Việt Nam và các nước ASEAN với vùng Tây Nam - Trung Quốc.

Điều này tiếp tục được Thủ tướng Phạm Minh Chính đặc biệt nhấn mạnh tại buổi làm việc ngày 22/12/2024 với Ban Thường vụ Tỉnh ủy tỉnh Lào Cai: “Lào Cai là tỉnh biên giới có vị trí chiến lược quan trọng, có nguồn lực phong phú với nhiều tiềm năng khác biệt, cơ hội nổi trội và lợi thế cạnh tranh, hội tụ đủ các điều kiện thuận lợi “riêng có” để phát triển trở thành một cực tăng trưởng của vùng Trung du và miền núi phía Bắc và cả nước, trở thành trung tâm kết nối giao thương kinh tế giữa Việt Nam và các nước ASEAN với vùng Tây Nam Trung Quốc”.

Với thuận lợi, đặc trưng riêng có, Lào Cai là sự lựa chọn tối ưu của các nhà đầu tư, cùng với sự lãnh đạo, chỉ đạo, hỗ trợ tích cực của Trung ương, sự ủng hộ của các địa phương và sự nỗ lực không ngừng của lớp lớp cán bộ và Nhân dân các dân tộc trong tỉnh Lào Cai đang có những bước đi vững chắc trở thành cực tăng trưởng, trung tâm kết nối, trung tâm kinh tế, chính trị và đối ngoại của vùng Trung du, miền núi Bắc bộ và của cả nước.

Hải Minh