Bài 3: Sách giáo khoa lậu, giả “tung hoành” vì giá rẻ kèm dịch vụ khuyến mại

Biết sách lậu, giả nhưng vì tiện dụng nên vẫn… tiếp tay

Chị Nguyễn Thị Trinh Tú ở Nghệ An bộc bạch: “Tôi bận rộn lắm nên cứ gần đến năm học mới, tôi lại ra hiệu sách nổi tiếng, lớn nhất ở khu nhà tôi đang ở để mua sách giáo khoa, sách tham khảo cho con. Hai con tôi, đứa học Tiểu học, đứa học THCS. Việc mua sách, năm nào cũng diễn ra và tôi không đặt ở nhà trường, mà ra hiệu sách mua. Lý do, giá sách ở hiệu sách không rẻ hơn bao nhiêu so với đặt ở nhà trường nhưng được khuyến mại việc bọc sách, dán nhãn vở cũng phù hợp với học sinh từng cấp học, thậm chí là lớp học.”  

Chị Trinh Tú nói thêm rằng, hiệu sách này bọc sách rất vuông vắn, chị chọn cửa hàng này vì lâu nay ở đây kiêm luôn dịch vụ đó. Chị cũng rất tin tưởng vì cửa hàng đáp ứng nhu cầu, thị hiếu của khách hàng là học sinh các cấp.

Cũng theo chị Trinh Tú thì, sách giáo khoa thì giá cũng sêm sêm giá đặt mua ở nhà trường nhưng giá sách tham khảo thì rẻ hơn, sách bài tập cũng rẻ hơn. Đã vậy, hiệu sách thường khuyến mại thêm bút bi, hộp bút và giao sách đến tận nhà…

Chúng tôi băn khoăn, hỏi: Như chị nói, chị biết là sách lậu, thậm chí là sách giả, sao vẫn mua? Chị Trinh Tú bày tỏ: Về nhà, mở sách ra kiểm tra thì thấy tất cả những cuốn sách tham khảo hầu hết là sách giả, dù đã được bọc, dán nhãn cẩn thận. Nhưng, lật giở từng trang thì, hình thức các cuốn sách khác nhau, chất lượng in ấn cũng khác nhau. Chị Trinh Tú lo lắng: “Khi tìm hiểu kỹ mới phát hiện ra đây là sách giả và tôi thực sự lo lắng không biết chất lượng sách có đảm bảo hay không.”

Lo lắng như vậy, giải pháp là gì? Chị Trinh Tú nói rằng, không có giải pháp. Lý do được chị đưa ra là, nếu nói mình mua phải sách giả cho con học, sợ bị chê cười; sợ đến lớp thầy, cô lại “ấn tượng” với con mình… Ngại, ra trao đổi thì bị chủ hiệu sách “mắng vốn” thì sao?

Sự lo lắng của chị Trinh Tú vô tình tiếp tay cho hành vi lưu hành, buôn bán sách lậu, giả.

Điều đáng suy ngẫm là, không chỉ riêng chị Trinh Tú “ngại, lo lắng” khi mua sách giáo khoa, sách tham khảo giả, lậu (dù vô tình hay cố ý) mà nhiều phụ huynh ở trong tình trạng đó.

Phụ huynh Hoàng Thị Hồng Hà ở Hải Phòng chia sẻ: “Tôi có 3 con cùng đi học, trong khi vợ chồng tôi, thu nhập tháng chỉ chưa được 25 triệu đồng nên việc mua sách giáo khoa, sách bài tập, vở bài tập, sách tham khảo, đồ dùng học tập cho con cũng phải lựa chọn nơi bán rẻ, được khuyến mại thêm bút, vở, cặp sách thì càng tốt. Cũng biết mua ở ngoài sẽ dễ bị sách lậu, giả nhưng vì điều kiện kinh tế, tôi đành chấp nhận. Trước kia, thế hệ chúng tôi đi học, bố mẹ chỉ mua 1 bộ sách cho anh, chị dùng, sau đó để lại cho em. Nhưng, bây giờ thì không phải như vậy, hầu như năm nào cũng phải mua sách giáo khoa, sách, vở bài tập cho con nên dịp đầu năm học là cả một nỗi lo đối với gia đình đông con đi học và thu nhập eo hẹp. Với gia đình tôi, chỉ mua sách giáo khoa, sách bài tập, còn sách tham khảo thì các con phải xem nhờ bạn hoặc lên mạng tra cứu…”

Chị Hồng Hà thành thật: “Tôi biết, sách bài tập, sách tham khảo nhiều phần là sách lậu, thậm chí bị cả sách giả. Con mang sách đến lớp học, thầy cô cũng không hài lòng nhưng tôi không thể làm khác được.”

“Thầy, cô không hài lòng, chị có biết lý do không?” Chị Hồng Hà trải lòng: “Đó là tôi nghĩ vậy, tôi ngại vì không đăng ký mua sách, ngại thầy, cô lại không đủ chỉ tiêu với trường, bị nhắc nhở…”

Có thể nói, nhiều phụ huynh biết, để con sử dụng sách giáo khoa, sách tham khảo, sách, vở bài tập lậu, giả là không tốt nhưng vì nhiều lý do, họ chấp nhận chuyện đó và có e ngại với thầy cô giáo. Song, sự e ngại đó và sự thấy có lỗi với con không thắng được vấn đề kinh tế, giá cả, tiền bạc – của điều kiện kinh tế gia đình. Chỗ này, chúng ta cần phải tuyên truyền, tư vấn cho phụ huynh… Và, tư vấn như thế nào? Giải pháp ra sao cũng là giá sách giáo khoa mà thôi.

Thầy, cô “ngại” phụ huynh…

Khi thực hiện loạt bài viết này, chúng tôi tiếp xúc, trao đổi với nhiều thầy, cô giáo dạy ở cả 3 cấp học phổ thông thì phát hiện ra rằng, các thầy, cô rất thông cảm với hoàn cảnh của gia đình học sinh trong việc lựa chọn sách giáo khoa, sách, vở bài tập, sách tham khảo.

Phải thừa nhận rằng, sự cảm thông đó chân thành và xuất phát từ tình cảm của thầy cô, nhất là thầy cô giáo ở vùng nông thôn, miền núi.

Thầy Từ Văn Thắng ở Bắc Giang cho biết: “Học sinh dân tộc thiểu số được ưu tiên về cơ sở, thiết bị học tập và sách nhưng chỉ là những sách giáo khoa chính thống và thường nhận được muộn. Nếu muốn học ngay từ đầu năm thì phần lớn gia đình học sinh phải mua ngoài. Khi học sinh mang sách đến học, biết là sách giả nhưng chúng tôi cũng không dám ý kiến hay trao đổi với phụ huynh. Vì họ khó khăn, mua được sách cho con học là tốt rồi. Nhiều em không có sách, phải học chung với bạn thì sách giả, hay sách lậu… khi đó cũng chẳng còn ý nghĩa gì.”

Cô giáo Huỳnh Thị Như Trang ở Đà Nẵng thông tin: Như cuốn sách “Học Mỹ thuật lớp 4” (theo định hướng năng lực) do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam xuất bản và sách giáo khoa giả nhìn ngoài rất giống nhau về màu sắc, hình ảnh và nội dung. Nhưng, nhìn kỹ có sự khác biệt khi sách thật giấy in mịn còn sách giả, giấy lại thô.

Ở bìa sách thật, nếu nhìn kỹ sẽ có những đường vân dọc khá rõ ràng nhưng sách giả thì đường vân lộn xộn. Hay như cuốn “Vở bài tập Tiếng Việt 2” nâng cao, nhìn vào mắt thường khó phân biệt sách giả, sách thật. Nhưng lật vào, sau cuốn sách và thử hai chiếc tem phân biệt giả, thật rất dễ dàng. Nếu là tem giả, chỉ cần gỡ nhẹ là chiếc tem đã bong ra. Tuy nhiên, nếu là sách thật thì tem rất khó bóc, khi giơ lên ánh sáng sẽ thấy rõ logo của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.

Trong quá trình dạy, cô Trang phát hiện, sách giả, lậu rất ảnh hưởng đến nhận thức, nhận biết, nhận diện kiến thức của học sinh. Cô Trang đã vận dụng hết kiến thức, kỹ năng mình có để giải thích, để trao đổi cho học sinh biết, sách in bị nhầm lẫn để các em hiểu đúng kiến thức. Nhưng, có học sinh thông minh và cá tính đã phản ứng rằng: Cô dạy sai, sách không bao giờ sai… “làm tôi thấy thật khó xử trong tình huống đó, nhưng chưa bao giờ trách phụ huynh là đã mua sách giáo khoa lậu, giả cho con dùng”, cô Trang tâm sự.

Theo cô Trang và một số thầy, cô giáo khác, việc phụ huynh khó khăn về kinh tế, chọn mua sách giáo khoa giá rẻ, bị giả, lậu thì có thể thông cảm được nhưng nhiều phụ huynh không hẳn do điều kiện kinh tế khó khăn mà họ thể hiện sự sành điệu, sang chảnh theo kiểu tự lo được cho con, không cần đến nhà trường. Một số phụ huynh còn nói thẳng với giáo viên chủ nhiệm rằng: “Tôi không đặt mua sách của nhà trường, đặt mua trên mạng, họ mang đến tận nhà, được mời chào rất nhã nhặn, giá lại phải chăng, thậm chí “mềm” hơn với đặt nhà trường. Hơn thế, sách về đúng thời điểm con vào năm học, cần sách học. Đặt mua của trường, bị phụ thuộc, giá thì thậm chí cao hơn bên ngoài…”.

Thầy Trần Đình Tuấn ở Hà Nội trăn trở: Sách giả, sách in lậu sử dụng sách thật để sao chép hoặc scan lại, một số chỗ được đánh máy lại phần chữ dẫn tới nội dung trong sách bị xô lệch, sai sót. Đặc biệt đối với các hình ảnh đặc thù như bản đồ,… sách giả thường lược bỏ nhiều thông tin hoặc tỉ lệ thể hiện không chính xác dẫn đến việc tiếp thu kiến thức bị sai lệch, ảnh hưởng đến quá trình học tập của học sinh. “Tôi dạy địa nên rất cẩn thận trong sơ đồ, bản đồ. Thế nên, sách giả, lậu là biết ngay nhưng cá nhân tôi không bao giờ bóc mẽ học sinh là phụ huynh mua cho con sách giả, lậu… Bởi, trao đổi không đúng cách thì sẽ phi giáo dục và rất ngại với phụ huynh. Một số phụ huynh rất “quyền lực” nên thầy, cô trao đổi, dạy học sinh không khéo léo dễ dẫn tới những sự việc không mong muốn”, thầy Tuấn thẳng thắn nói.

Chị Hương có kinh nghiệm về sách giáo khoa tại một Công ty Sách thiết bị và trường học tiết lộ: “Sách giáo khoa sách giả thường tập trung vào các cuốn sách như sách Tiếng Anh, sách tham khảo, sách Mỹ thuật, sách, vở bài tập. Vì đây là những cuốn sách có giá thành khá cao và lợi nhuận lớn. Thậm chí, nếu kinh doanh sách này, người bán có thể chiết khấu đến 40 – 50%. Người bán được chiết khấu lớn thì người mua được mua rẻ là điều dễ hiểu…”

Vì nhiều bên có lợi (vật chất, tâm lý…) nên sách giáo khoa, sách tham khảo, sách, vở bài tập giả, lậu vẫn “tung hoành” là điều khó tránh khỏi.

Năm học mới, giá sách giáo khoa giảm thế nào?

PGS.TS Nguyễn Văn Tùng - Phó Tổng biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cho biết, năm học 2024-2025, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam thực hiện điều chỉnh giảm giá bán sách giáo khoa tái bản (lớp 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 11). Đồng thời xây dựng giá bán sách giáo khoa các lớp 5, 9, 12 (xuất bản năm đầu tiên) theo cơ cấu giá đã giảm của sách giáo khoa tái bản.

Đối với sách giáo khoa tái bản (lớp 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 10, 11), Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã rà soát các khoản mục chi phí liên quan, đặc biệt là chi phí tổ chức bản thảo, các chi phí khâu lưu thông để giảm giá sách giáo khoa. Theo đó, giá bìa mới của các cuốn sách giáo khoa tái bản áp dụng từ năm học 2024-2025 được điều chỉnh giảm so với các năm trước. Cụ thể giá bìa bộ sách giáo khoa Kết nối tri thức với cuộc sống giảm 9,6%, giá bìa bộ sách giáo khoa Chân trời sáng tạo giảm 11,2%.

Đối với giá sách giáo khoa các lớp 5, 9, 12: Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã xây dựng giá theo cơ cấu giá đã giảm của sách giáo khoa tái bản. Giá sách giáo khoa các lớp đã được Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam hoàn thành thủ tục kê khai với Cục Quản lý Giá - Bộ Tài chính theo đúng quy định.

Để có thể giảm trên dưới 10% giá sách giáo khoa đối với từng bộ nhằm hỗ trợ người tiêu dùng, ông Tùng cho biết, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã rà soát các chi phí cấu thành giá, bao gồm 2 khoản mục quan trọng nhất: chi phí tổ chức bản thảo và chi phí khâu lưu thông. "Với chi phí tổ chức bản thảo, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã cập nhật sản lượng phát hành thực tế. Sản lượng này lớn hơn so với số dự kiến, do đó chi phí tổ chức bản thảo phân bổ trên từng bản sách giảm xuống. Chi phí khâu lưu thông cũng tiếp tục được chúng tôi tiết giảm để có thể giảm giá bìa sách".

Còn nữa…

Hoàng An