Dự án được phê duyệt từ năm 2004, sử dụng vốn trái phiếu Chính phủ với tổng mức đầu tư ban đầu 7.663 tỷ đồng. Tuyến dài 131 km, nối ga Yên Viên (Hà Nội) với cảng Cái Lân (Quảng Ninh), thiết kế khổ đường lồng (1.435 mm và 1.000 mm), cho phép tàu khách chạy 120 km/h và tàu hàng 80 km/h. Khi hoàn thành, thời gian di chuyển giữa Hạ Long và Hà Nội chỉ còn khoảng 1,5 – 2 giờ.
Công trình gồm 4 tiểu dự án, khởi công năm 2008, dự kiến hoàn thành 2011 nhưng phải dừng từ năm 2011 do cắt giảm đầu tư công. Khi đó, dự án đã giải ngân 4.322 tỷ đồng (56% kế hoạch), trong đó một tiểu dự án đã đưa vào khai thác, hai tiểu dự án dở dang và một tiểu dự án dừng ở bước thiết kế.
Theo Kết luận 49-KL/TW và Quy hoạch mạng lưới đường sắt quốc gia 2021–2030, tuyến Yên Viên – Phả Lại – Hạ Long – Cái Lân là công trình trọng điểm cần hoàn thiện trước 2030 nhằm kết nối hai cực tăng trưởng Hà Nội – Quảng Ninh. Bộ Xây dựng đã chỉ đạo Ban Quản lý dự án rà soát hồ sơ, tháo gỡ vướng mắc và đề xuất phương án tái đầu tư.
Trong bối cảnh quy hoạch mới, cảng Lạch Huyện (Hải Phòng) được xác định là cửa ngõ quốc tế, còn Cái Lân chuyển hướng phát triển đô thị – dịch vụ, nên mục tiêu tuyến đường sắt được điều chỉnh, ưu tiên vận tải hành khách thay vì hàng hóa.
Phương án mới giữ nguyên đoạn Yên Viên – Lim, tiếp tục đầu tư đoạn Lim – Phả Lại và nâng cấp tuyến Phả Lại – Hạ Long, bảo đảm thông tuyến đến Cái Lân. Bộ đề xuất chuyển khổ đường sang tiêu chuẩn 1.435 mm, tận dụng vật tư hiện có và bàn giao phần dư cho ngành đường sắt để bảo trì tuyến khác.
Tổng mức đầu tư dự kiến 9.989 tỷ đồng, tăng hơn 2.300 tỷ so với ban đầu; phần vốn cần bổ sung là 5.560 tỷ đồng. Bộ Xây dựng đã báo cáo nhu cầu vốn giai đoạn 2026–2030 lên Bộ Tài chính để trình Thủ tướng.
Đáng chú ý, Bộ cũng làm rõ mối liên hệ giữa tuyến này và đường sắt tốc độ cao Hà Nội – Quảng Ninh do Tập đoàn Vingroup đề xuất. Nếu tuyến tốc độ cao được phê duyệt, dự án Yên Viên – Cái Lân sẽ chuyển sang phục vụ hàng hóa; ngược lại, nếu chưa khả thi, tuyến hiện hữu sẽ được đầu tư hoàn thiện để khai thác hành khách.
Sau hơn 10 năm “ngủ quên”, dự án gần 10.000 tỷ đồng này đang có cơ hội hồi sinh, mở lại trục giao thông huyết mạch kết nối Thủ đô – vùng du lịch Hạ Long, góp phần hoàn thiện mạng lưới giao thông hiện đại, bền vững của miền Bắc.
Hậu Thạch
