Khi phụ huynh “đu trend” với chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế

Từ manh mối…

Nguyên do của việc “đu trend”, tôi đã có một chút manh mối, cụ thể, năm 2023, Việt Nam có 40 trường đại học công bố xét tuyển thẳng nếu có IELTS từ 4.0 - 6.5, chưa tính các trường xét tuyển IELTS kết hợp với điều kiện khác. Quả là một con số khủng và chưa bao giờ, tiếng nước ngoài lại lên ngôi như thế? Trong khi, với ngữ pháp tiếng Việt, nhiều học sinh còn nhầm lẫn giới từ, liên từ, danh từ, trạng từ, động từ, tính từ….

Trong vài năm trở lại đây, IELTS đang dần trở thành “tấm vé thông hành” giá trị trong xét tuyển đại học, mang lại nhiều đặc quyền so với các phương thức tuyển sinh truyền thống và được rất nhiều thí sinh lựa chọn. Năm 2023, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân nhận được 11.000 chỉ tiêu tuyển sinh bằng chứng chỉ IELTS trong khi chỉ tiêu khoảng 2.800. Con số này tăng vọt trong 6 năm qua. Năm 2017 là năm đầu tiên nhà trường dùng IELTS (yêu cầu 6.5 trở lên hoặc tương đương) để xét tuyển, chỉ có khoảng 50 hồ sơ xét tuyển. Số lượng này tăng lên gần 10 lần vào năm 2018 rồi tiếp tục đạt tăng 40 lần (đạt khoảng 2.000 hồ sơ) vào năm 2019.

Với Trường Đại học Ngoại Thương, Học viện Ngoại giao, các trường thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội… chứng chỉ ngoại ngữ - IELTS luôn đem lại sự ưu tiên hàng đầu cho học sinh khi tham gia xét tuyển, đăng ký dự tuyển…

… Đến “cơn sốt” của phụ huynh làm “rộn ràng” các trung tâm ngoại ngữ

Các trung tâm luyện thi chứng chỉ “mọc lên” như nấm sau mưa, trước nhu cầu “đu trend” của phụ huynh. Ngay tỉnh lẻ như Bắc Giang, Yên Bái, Hưng Yên, Vĩnh Phúc… các trung tâm này cũng đã có “thâm niên” được vài năm. Thế mới biết, khi phụ huynh “đu trend” thì thị trường không bao giờ bỏ qua đối tượng khách hàng quá tiềm năng và tiềm tàng này. Một học sinh ở Yên Bái, bị phụ huynh ép đi học ngoại ngữ để thi bằng được chứng chỉ, trong khi em thích học Văn, Sử, Địa hơn. Cô bé tâm sự: “Học ngoại ngữ ở trường, lớp, từ cấp hai, lúc nào cháu cũng đạt giỏi. Cháu tự học và học theo hướng dẫn của thầy, cô. Bố, mẹ cháu “bắt trend” nhanh quá, ép cháu luyện để thi chứng chỉ, cháu thấy không cần thiết đến mức vậy, nhưng vẫn phải nghe theo. Cháu thấy phí khoản tiền đó. Cháu có thể tự học, tự đăng ký thi để biết khả năng của mình như thế nào được mà.” Cô học trò này rất biết nghĩ cho cha mẹ, nhưng chả hiểu, cha mẹ em mong muốn em thành “siêu nhân” nhanh như thế nào? Cô học trò còn nói rằng, sau đó, em mới biết, mẹ rất thân với quản lý ở trung tâm luyện thi chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế. Khi em được mẹ đưa đến để nhận lớp, em thấy mẹ và nhiều phụ huynh khác, nói chuyện rất “rôm” về con mình, về những trường đại học xét tuyển bằng chứng chỉ ngoại ngữ….

Phụ huynh lo lắng và nghĩ đến tương lai của con là rất tốt, nhưng với em học sinh ở Yên Bái và học sinh H ở Bắc Giang thì có lẽ, các em thấy “mất tự do” nhiều hơn. Em H bày tỏ: “Cha mẹ em chỉ là công chức, viên chức bình thường, lương hai người được hơn 20 triệu/tháng. Nhà còn bao thứ phải chi, ông bà nội ngoại đều đã già… nhưng vẫn chi ra vài chục triệu cho em luyện thi chứng chỉ ngoại ngữ chỉ để lấy chút điểm ưu tiên, với em thì không cần thiết. Em góp ý thì mẹ bảo “bố mẹ hy sinh đời mình để cho các con được mở mày, mở mặt”… liệu có cần thiết không, trong khi, em có thể tự học, tự luyện và tự đăng ký dự thi được. Giờ, bố mẹ em vẫn có tư duy, phải luyện ở đúng trung tâm ấy, họ hướng dẫn, dạy mẹo… cho thì thi mới được điểm cao…. Rồi rất nhiều, rất nhiều làm em thấy không được thoải mái…”

Phụ huynh Nguyễn Thành Đạt (ở Vĩnh Phúc) cho biết: “Tôi ép con phải đi luyện thi chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế, phải thi bằng được. Tôi biết cháu học ngoại ngữ rất bình thường, học tự nhiên khá, giỏi, thậm chí có môn xuất sắc. Nhưng, không có ngoại ngữ thì cháu sẽ trượt đại học, thế nên phải luyện thi IELTS bằng được. Vợ tôi đã đến trung tâm rồi, họ hướng dẫn cụ thể, nhiệt tình. Đến đó mới biết, nhiều phụ huynh cũng đăng ký cho con học, luyện thi lắm….” Anh Đạt cũng thừa nhận, cháu học ngoại ngữ cũng tạm tạm, học tự nhiên tốt rồi thì gác lại, luyện, thi xong chứng chỉ rồi quay lại ôn cũng chưa muộn.

Quả thật, suy nghĩ của anh Đạt trùng với nhiều phụ huynh khác, nhất là những phụ huynh có suy nghĩ, con đỗ đại học mới là tất cả, mới là con đường tiến thân tốt nhất.

Trước nhu cầu học IELTS tăng vọt, nhiều trung tâm Tiếng Anh cũng từ đó mà trở nên "đắt khách", dùng những lời "có cánh" để quảng cáo, tư vấn để thu hút học viên, đặc biệt là thu hút phụ huynh học viên.

Hồng A, nhân viên ở một trung tâm luyện thi chứng chỉ ngoại ngữ tại Bắc Ninh tâm sự: “Quả thực, nhiều ông bố, bà mẹ sính chứng chỉ hơn con. Họ đến trung tâm đăng ký mà chưa biết, con mình có đồng ý học không? Có phụ huynh đã khóc ròng khi đăng ký và chuyển phí, rồi thì chuyển lịch học đến lần thứ năm mà con vẫn không đến luyện thi. Nhiều phụ huynh còn “khát” chứng chỉ đến mức, đăng ký cho con ôn, luyện từ không biết gì cho đến đạt 6.0 trở lên. Trong khi, học viên đến kiểm tra thì đã đạt 3.5 rồi, không cần phải ôn từ đầu nhưng vẫn bắt con phải ôn để “cho chắc”, vì thi chứng chỉ quốc tế, không thể “chạy chọt” được…” Chính A cũng thấy rất phí cho nhiều học viên, vì họ có thể tự học ở nhà, tự luyện vẫn có thể thi được 6.0.

Trước khi đến ôn, luyện tại trung tâm, nhiều phụ huynh còn “bắt trend” tới mức, lập nhóm từ 3-5 đối với gia đình khá giả, 5-10 đối với gia đình kinh tế khá… thuê giáo viên người nước ngoài về dạy tiếng Anh cho con mình trước. Chị Phạm Hồng Hạnh ở Bắc Ninh rủ bạn: “Cậu cho con gái học tiếng Anh, giáo viên người nước ngoài nhé. Tớ thuê được rồi. Lớp hiện giờ có 6 học sinh, như thế nộp phí/buổi/tháng hơn cao, nếu từ 8 học sinh trở lên thì phí sẽ bớt cao, mọi người đều ok.” Sau một hồi thuyết phụ, bạn của chị Hạnh đã không đồng ý, vì không thể biết nguồn gốc của thấy giáo nước ngoài thế nào?”

Nhiều chiêu thức quảng cáo để thu hút học viên

Chị Nguyễn Hải Yến, ở Mê Linh, Vĩnh Phúc bày tỏ: "Hôm trước tôi có đi qua đường đại lộ Thăng Long thấy một tấm bảng quảng cáo của một trung tâm với nội dung 'Hãy cho con học IELTS từ cấp 1, cấp 2. Phụ huynh nhanh tay đăng ký cho con sẽ có nhiều gói miễn giảm, khuyến mại hấp dẫn”.

Ông Trần Văn Quân (ở thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương) cho biết: “Trung tâm luyện thi chứng chỉ ngoại ngữ nhiều lần gọi điện thoại, mời tôi cho con ra học, họ hứa giảm giá, hỗ trợ ôn luyện để học sinh thi đạt kết quả cao. Con tôi đã lấy vợ, lấy chồng rồi, chúng có còn học gì nữa đâu mà tiếp thị nhiều thế…”

Chị Hoàng Thị Cúc, ở thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam phân trần: “Gần như tháng nào tôi cũng nhận được điện thoại của trung tâm ngoại ngữ gọi đến, giới thiệu gói học tiếng Anh, luyện thi chứng chỉ với giá ưu đãi, giá đặc biệt. Họ còn nói rằng, ngoài ưu đãi giá thì họ còn khẳng định, có giáo viên nước ngoài dạy speaking (nói) cho học viên, tuần/buổi) để các cháu phát âm chuẩn Anh – Anh chứ không phải Anh - Mỹ hoặc Anh – Úc… Nhiều lần thấy số lạ, tôi định không nghe nhưng sợ có chuyện gì của gia đình nên đành nghe, để rồi nhận được toàn quảng cáo…” Chị Cúc nhấn mạnh, con chị còn nhỏ, mới học tiều học và trung học cơ sở nên nếu có nhu cầu học ngoại ngữ, chị sẽ cho con học phụ đạo ở trường, học riêng với thầy, cô giáo mà con thích chứ không “đu trend” đi học trung tâm thời điểm này. Lý do, chị không muốn tạo áp lực cho con.

Anh Hoàng Văn Anh (ở quận Hà Đông, thành phố Hà Nội) chuyển cho tôi một loạt tin nhắn của các trung tâm ngoại ngữ gửi về điện thoại của anh, quảng cáo như sau: Ôn luyện thi IELTS với những từ ngữ có cánh như: Học IELTS với AI x 300% hiệu quả…Speaking (nói): Luyện nói không giới hạn cùng AI; Chỉnh sửa phát âm, trọng âm từng từ, từng chữ, từng câu; Gợi ý bộ từ vựng đắt giá nâng điểm bài nói. Writing (viết): Chấm sửa chi tiết lỗi chính tả, ngữ pháp; Gợi ý dàn bài chinh phục điểm tuyệt đối; Tiến bộ thần tốc, thành thạo kỹ năng viết. Listening (nghe): Ba tốc độ nghe tùy chỉnh phù hợp mọi trình độ; Ngôn ngữ gen Z, tương tác đa chiều cùng AI. Reading (đọc): Hiaghlight từ khóa, bắt key chuẩn xác; Tự động tạo flash card từ mới theo yêu cầu…

Anh Văn Anh hài hước nói: “Các trung tâm giờ bắt trend nhanh thật, giáo dục mà như làm báo không hà. Cách tiếp thị, quảng cáo cũng rất thời thượng và trend, nào thì AI, nào thì gen Z… những từ ngữ đó, rất hấp dẫn học sinh hiện nay…”

Ứng xử như thế nào với “đu trend” của phụ huynh?

Cô Nguyễn Bích Ngọc, giáo viên tiếng Anh, vừa về hưu bộc bạch: "Đối với học sinh tiểu học, gia đình khá giả, thì cho con học phụ đạo ngữ pháp, từ vững tại các thầy cô giáo, gia sư hoặc học tại lớp. Với học sinh phổ thông trung học thì cũng chỉ cần ôn từ vựng và ngữ pháp tốt là được. Với gia đình có điều kiện để con đi du học thì hãy ôn, luyện thì chứng chỉ quốc tế”.

Giảng viên Đặng Minh Tuấn, trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội bày tỏ quan điểm cá nhân: “Việc phụ huynh cho con luyện thi IELTS, TOEFL từ nhỏ là một điều kỳ quặc bởi không có quốc gia nào đặt tiêu chí giỏi ngoại ngữ, giỏi tiếng Anh là lựa chọn tài năng.

Bởi, tiếng Anh hay ngoại ngữ chỉ là công cụ, là một phương tiện để tiếp thu, truyền tải kiến thức một cách nhanh nhất. Không có một quốc gia nào đặt tiêu chí giỏi ngoại ngữ, giỏi tiếng Anh là lựa chọn tài năng hay năng lực của người học.

Tôi vừa được mời làm ban giám khảo kỳ thi khoa học kỹ thuật Intel ISEF tại Mỹ. Tại cuộc thi đó học sinh phổ thông trình bày những đề tài khoa học được nghiên cứu trong khoảng 1 năm trước đây. Đó là những học sinh tài năng đến từ nhiều quốc gia. Trong quá trình chấm thi không có một tiêu chí nào của Ban giám khảo quốc tế dành cho tiêu chí về ngôn ngữ và họ đánh giá học sinh nằm ở các yếu tố như sau:

Thứ nhất năng lực tìm ra vấn đề; Thứ hai là cơ sở khoa học để giải quyết vấn đề đó; Thứ ba việc phát triển cơ sở lý thuyết đó có giúp gì cho sự phát triển khoa học thế giới. Không có một tiêu chí nào đánh giá học sinh đó giỏi tiếng Anh hay không giỏi tiếng Anh”.

Giảng viên Đặng Minh Tuấn trao đổi thêm: “Chúng ta cần phải nhìn nhận cả hai mặt. Những bạn có được năng lực ngoại ngữ IELTS, TOEFL... là những bạn có năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin tốt. Như vậy việc học các chứng chỉ ngoại ngữ này cũng sẽ giúp cho học sinh nâng cao năng lực tiếp nhận, xử lý thông tin, các kỹ năng năng nghe, nói, đọc, viết tốt. Chúng ta đánh giá cao tư duy nhận thức của trẻ ở khía cạnh đó. Tuy nhiên việc dùng tiêu chí năng lực, kỹ năng về ngôn ngữ để đánh giá về mặt tài năng của người học thì hoàn toàn không đúng.

Cụ thể, nếu muốn giáo dục công phát triển thì chúng ta phải dùng đánh giá nội lực, tức là dùng những bài đánh giá của Bộ Giáo dục và Đào tạo hay của cơ quan quản lý để người dân không bị tốn nguồn tiền rất lớn đổ vào các tổ chức đánh giá quốc tế.

Thứ hai, việc đánh giá năng lực của người học phụ thuộc vào một kênh đánh giá bên ngoài thì đây không phải là tiêu chí cho nền giáo dục của toàn dân. Đặc biệt, việc các cơ sở giáo dục đại học, phổ thông đưa vào tiêu chí để xét tuyển (tuyển thẳng hay ưu tiên xét tuyển) thì không phải là một tiêu chí hợp lý, nó làm lệch đi định hướng giáo dục của phụ huynh, học sinh. Đây là điều lãng phí”.

Thầy Đặng Minh Tuấn chốt vấn đề: “Các bạn có năng lực ngoại ngữ, có chứng chỉ quốc tế chỉ nên là một chỉ số xét tuyển chứ không dùng nó là một tấm vé để đạt được mục tiêu là vào được đại học hay chắc một suất học mà đâu đó các bạn khác phải thi rất vất vả mới đạt được điều đó”.

Minh An