Đền Sòng là ngôi đền thiêng nhất xứ Thanh
Đền Sòng Sơn thờ Mẫu Liễu Hạnh, vị thần quan trọng trong đạo Mẫu Việt Nam - một trong “Tứ bất tử” của dân gian Việt Nam. Trước đây, ngôi đền được gọi là đền Sùng Trân, xây dựng dưới triều vua Lê Hiển Tông (1740 - 1786) trên đất Cổ Đam, xã Hà Dương, huyện Hà Trung, (nay thuộc địa phận phường Bắc Sơn, TX. Bỉm Sơn) - nổi tiếng với câu ca truyền tụng “Đền Sòng thiêng nhất xứ Thanh”.
Lễ hội Sòng Sơn - Ba Dội, không chỉ là niềm tự hào của người dân xứ Thanh, mà còn là điểm đến tâm linh tín ngưỡng có giá trị trường tồn trong văn hóa người Việt. Được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1993, tới nay lễ hội Sòng Sơn luôn lưu giữ được những nét văn hóa độc đáo của người dân xứ Thanh.
Lễ hội được tổ chức vào mùng 10 - 26 tháng 2 Âm lịch hàng năm, trong đó ngày 25 là chính hội - ngày Thánh Mẫu hạ giới. Hôm chính hội, đền Sòng tổ chức từ 5h sáng cho đến khoảng 12 giờ trưa cùng ngày.
Đầu tiên là phần lễ rước Thánh Mẫu từ đền Sòng đến đền Chín Giếng và tế nữ quan. Vật lễ gồm hoa quả, bánh kẹo, xôi gà, xôi thịt. Một số địa phương quanh vùng còn làm nhiều thứ như bánh chưng, bánh lá răng bừa, bánh nếp, bánh mật, bánh trôi đem tới dâng lễ.
Phần hội bắt đầu từ việc Già làng Cổ Đam, sau khi thắp một tuần nhang cáo yết cầu Thánh ban cho dân làng một năm an khang vật thịnh... thì bắt đầu tổ chức rước Mẫu. Tượng Thánh Mẫu được ngự kiệu từ chính tẩm rước qua cung Đệ nhị, Đệ tam và rước quanh đền. Việc quay kiệu này nhằm giúp thánh mẫu nhìn được cảnh vật xung quanh nơi thờ phụng mình đang diễn ra như thế nào.
Thường thì tại đền, chùa sẽ tổ chức những trò chơi dân gian như đánh vật, võ công, thi hát đối chầu văn, múa rồng, đánh cờ, đánh vật, đánh đu... Tuy nhiên, hiện nay nhiều trò chơi bị rút ngắn, bởi thời gian không cho phép mà chỉ tổ chức những trò chơi độc đáo nhất.
Đền Sòng Sơn được xây dựng theo kiến trúc kết hợp giữa kiểu dáng thời Lê trung hưng và thời Nguyễn, mang đậm nét truyền thống đình, đền Việt Nam.
Đền Sòng, ban đầu khi mới xây dựng còn đơn sơ bé nhỏ. Trải qua quá trình lịch sử lâu dài gắn với nhu cầu về sinh hoạt tín ngưỡng của người dân, ngôi đền ngày càng được tu sửa khang trang hơn, đẹp hơn...
Phía trước sân đền, dưới bóng cây bồ đề và ngọc lan xanh tươi, thơm ngát là tượng Phật bà Quan thế Âm Bồ Tát - Người đã yêu cầu triều đình Lê, Trịnh trả lại tự do cho chúa Liễu trong trận Sùng Sơn đại chiến với Pháp sư Tiền Quan Thánh. Qua cổng tam quan cao, đẹp cấu trúc hình mái diêm với 3 cửa: Cửa bên tả gọi là cửa Giới, Cửa bên hữu là cửa Định và Cửa giữa là cửa Tuệ.
Cấu trúc đền Sòng Sơn với 3 cung liên tiếp, Cột của các gian cung thờ to gần nửa thước, đá tảng kê cao 6 tấc, được thợ đá làng Nhồi (Đông Sơn, Thanh Hóa) đục đẽo, tạo dáng lục lăng có nhiều hoa văn đẹp. Trên các cột có nhiều câu đối nói về sự hiển linh và công đức của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, ca ngợi cảnh đẹp của Sòng Sơn, Cung tiền đường, là cung thờ Hội đồng Thánh quan, Mẫu Cửu Trùng, các ông Quan Hoàng, đồng thời phối thờ Đức Thánh Trần - Hưng Đạo Đại Vương.
Cung Trung đường là cung thờ Ngọc Hoàng thượng đế - vua cha của tiên chúa Liễu Hạnh và Ngũ vị vương quan là những Thánh Cô, Thánh Cậu của Tiên chúa Liễu Hạnh.
Trong gian giữa chính tẩm phía trên linh tượng Thánh Mẫu, có bức đại tự sơn son thếp vàng, với bốn mỹ tự “Mẫu Nghi Thiên Hạ” (Người Mẹ mẫu mực của muôn dân)...
Về tâm linh tín ngưỡng, đền Sòng Sơn vốn nổi tiếng từ lâu và được nhiều người biết đến là linh thiêng. Hệ thống thờ Mẫu của Việt Nam xuất hiện song song với đạo Phật nên được mọi người rất coi trọng. Đền Sòng Sơn cũng là đền lớn nằm trong hệ thống đền thờ Mẫu của nước ta.
Việt Trinh
