Năm học 2025 – 2026 chưa chính thức bắt đầu, nhưng nhiều gia đình đã tranh thủ kỳ nghỉ hè để chủ động chuẩn bị sách tham khảo, sách ôn tập hè cho con. Tuy nhiên, sự chủ động này không dễ dàng. Trái lại, nhiều phụ huynh rơi vào tình trạng bối rối, thậm chí căng thẳng khi phải lựa chọn giữa “rừng” sách bày kín kệ tại các nhà sách lớn nhỏ.
Ma trận sách: Đa dạng đến… rối loạn
Khảo sát của Phóng viên, tại một số nhà sách trên địa bàn TP. Hà Nội, không khó để bắt gặp cảnh phụ huynh cặm cụi lựa sách cho con. Kệ sách học hè được trưng bày nổi bật, chiếm nhiều diện tích, với hàng trăm đầu sách từ sách bài tập, luyện thi, phát triển tư duy đến sách tiếng Anh, kỹ năng mềm.
Có mặt tại hiệu sách Fahasa, chị Lê Thị Vân (Hà Đông, Hà Nội) cho biết, đã mất gần tiếng đồng hồ tại hiệu sách lớn nhưng vẫn chưa chọn được cuốn nào ưng ý. “Sách nào cũng được giới thiệu là ‘giúp trẻ phát triển toàn diện’, ‘ôn luyện hiệu quả’, ‘chuẩn bị cho năm học mới’… nhưng nhìn qua nội dung thì thấy na ná nhau, hình thức lại lòe loẹt, giá không hề rẻ”, chị Vân nói.
Có con chuẩn bị vào lớp 6, chị Lưu Hồng Anh, phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội cho biết: “Tôi cũng đã tham khảo danh mục sách giáo khoa được nhà trường công bố, nhưng đến nhà sách thì choáng váng vì số lượng sách tham khảo quá lớn. Mỗi môn học lại có hàng chục cuốn luyện đề, sách nâng cao, sách kỹ năng khác nhau. Tôi không biết phải chọn thế nào cho đúng”.
Chỉ định mua một cuốn sách Toán nâng cao nhưng khi vào nhà sách, Minh Đức (lớp 9, THCS Nhân Chính, Hà Nội) không biết chọn cuốn nào. Vì chỉ riêng môn Toán đã có đến gần 15 đầu sách tham khảo đủ loại (sách tham khảo, nâng cao, sách giải bài tập…).
Hiện nay, sách giáo khoa chỉ có một nhưng kèm theo đó là rất nhiều cuốn tham khảo, các loại sách bài tập, sách luyện thi học sinh giỏi, sách rèn kỹ năng sống,.. tùy từng môn, từng lớp học, ít cũng phài 3-4 cuốn, nhiều cũng lên đến 15 cuốn. Thậm chí ở Hà Nội, còn có những cửa hàng chỉ bán sách tham khảo. Chính vì vậy mà rất nhiều học sinh giống như Minh Đức cảm thấy rất lúng túng khi chọn lựa.
Một khảo sát nhỏ trên các nền tảng thương mại điện tử Tiki, Shopee, Fahasa Online cho thấy, sách học hè dành cho học sinh tiểu học hiện có khoảng 1.500 – 2.000 đầu sách khác nhau. Các đầu sách này được phân loại rất phong phú, theo từng khối lớp (từ lớp 1 đến lớp 5), theo môn học (Toán, Tiếng Việt, Tiếng Anh, Khoa học, Mỹ thuật…) và theo mục tiêu rèn luyện như phát triển tư duy logic, kỹ năng sống, luyện chữ đẹp, tiếng Anh giao tiếp, luyện thi học sinh giỏi…
Tuy nhiên, sự đa dạng này cũng khiến nhiều phụ huynh bối rối, bởi không phải cuốn sách nào cũng đảm bảo chất lượng về nội dung và hình thức. Một số đầu sách bị đánh giá là trình bày sơ sài, minh họa nghèo nàn hoặc thiếu tính sư phạm. Nhiều cuốn còn mắc lỗi kiến thức, đưa ra bài tập khó, vượt quá khả năng tiếp nhận của học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh ở lớp nhỏ.
Hay đối với một số loại sách bậc THPT như sách lớp 11- siêu trọng tâm 9 môn: Toán, Lý, Hóa, Sinh, Văn, Anh, Sử, Địa, Giáo dục kinh tế và Pháp luật (chương trình mới) được đánh giá “5 sao” trên Shopee, nhưng khi nhận hàng thì nội dung hoàn toàn không đúng kỳ vọng. “Sách in sai chính tả, giải bài tập có công thức in ở trên bưng xuống giải cũng sai công thức dẫn đến sai đáp án..”, đó là đánh giá của một chủ tài khoản khi mua sách Siêu trọng tâm lớp 11 môn Hóa học.
Còn đối với môn Toán, một chủ tài khỏan thì đánh giá: Nội dung sách chỉ tổng hợp kiến thức ở mức tạ thời, ít dạng bài, không có gì đặc biệt,… 
Chia sẻ với Phóng viên, một cô giáo dạy trường THCS cho rằng, để học sinh nắm vững kiến thực cơ bản, phụ huynh chỉ cần chuẩn bị đầy đủ sách giáo khoa và sách bài tập theo chương trình chính thức. Còn các đầu sách tham khảo, có thể giúp các em mở rộng kiến thức, nhưng nếu sử dụng không đúng mục đích dễ bị rối loạn thông tin và học tập thiếu định hướng. Do vậy, phụ huynh nên tỉnh táo, không nên mua sách theo trào lưu hoặc số lượng.
“Sách tham khảo chỉ nên được lựa chọn khi thực sự phù hợp với năng lực và nhu cầu của học sinh. Mua quá nhiều sách không những gây lãng phí mà còn khiến học sinh bị quá tải, dễ mất hứng thú với việc học", chia sẻ của cô…
Không chỉ học, trẻ cần được nghỉ và chơi
Ở góc độ chuyên môn, ông Nguyễn Tùng Lâm, Chủ tịch Hội Tâm lý Giáo dục Hà Nội cho biết, sự thiếu thống nhất trong việc lựa chọn và đề xuất sách tham khảo giữa các trường, các giáo viên đang tạo ra sự lộn xộn và không công bằng trong tiếp cận tài liệu học tập.
Việc mỗi trường, mỗi giáo viên tự đưa ra yêu cầu về sách bổ trợ riêng khiến phụ huynh khó nắm bắt, học sinh khó đồng bộ tài liệu, và có nguy cơ dẫn đến chênh lệch về chất lượng học tập giữa các lớp.
Ông cũng lưu ý: "Sách giáo khoa là tài liệu cốt lõi, còn sách tham khảo chỉ nên đóng vai trò hỗ trợ. Quá lệ thuộc vào sách ngoài chương trình sẽ khiến học sinh sa đà vào luyện thi, học tủ, dẫn đến mất khả năng tư duy độc lập và phát triển toàn diện".
Chia sẻ trên Báo Chính phủ, PGS.TS Trần Thành Nam, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục (ĐHQGHN) nhận định: “Nhiều phụ huynh hiện nay đang hiểu sai tinh thần thực sự của kỳ nghỉ hè. Thay vì tạo điều kiện cho con nghỉ ngơi, vui chơi và phát triển những kỹ năng mềm ngoài lớp học, họ lại biến mùa hè thành một học kỳ thứ ba, tiếp tục nhồi nhét kiến thức một cách máy móc.”
Theo PGS.TS Trần Thành Nam, thay vì sợ hãi, cha mẹ cần thay đổi tư duy: Nghỉ hè là cơ hội để trẻ trưởng thành, chứ không phải kỳ “học bù” trá hình. “Ôn tập hè cần nhẹ nhàng nhưng bền bỉ, xen kẽ với nghỉ ngơi, thể thao, nghệ thuật, trò chơi trí tuệ để giữ tinh thần tươi mới. AI hay các nền tảng học trực tuyến cũng có thể hỗ trợ hiệu quả việc sơ đồ hóa kiến thức, lấp lỗ hổng và tự luyện tập”, ông chia sẻ.
Quan trọng nhất, theo ông, là đảm bảo sự cân bằng giữa học và nghỉ. Nếu học nhiều mà tinh thần kiệt quệ, kết quả cũng khó như kỳ vọng.
Có thể thấy, sách tham khảo nếu được sử dụng đúng cách sẽ hỗ trợ tốt cho việc học, giúp học sinh mở rộng kiến thức, rèn luyện thêm kỹ năng. Tuy nhiên, nếu lạm dụng hoặc lựa chọn không phù hợp, chúng có thể gây phản tác dụng, khiến học sinh bị “ngợp” trong khối lượng kiến thức, rối loạn phương pháp học và thậm chí mất hứng thú với môn học.
Minh An
