Mới đây, chiến công của Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an Hà Nội trong việc triệt phá ổ nhóm sản xuất, buôn bán thuốc giả và thực phẩm chức năng giả do vợ chồng Phạm Ngọc Tiến (SN 1988) và Đoàn Thị Nguyệt (SN 1988), trú tại khu đô thị Xa La, Hà Đông, Hà Nội, đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về quy mô và mức độ nghiêm trọng của vấn nạn này. Được đánh giá là vụ án lớn nhất từ trước tới nay về hàng giả, hàng nhái trong lĩnh vực dược phẩm và TPCN, vụ việc này không chỉ gây chấn động dư luận mà còn khoét sâu thêm nỗi bất an, hoang mang trong lòng người dân Thủ đô.
Người dân lạc giữa "ma trận" thuốc và TPCN giả
Ông Nguyễn Văn Tùng (Khương Đình, Thanh Xuân, Hà Nội) không giấu nổi sự lo lắng: “Tôi là người thường xuyên phải sử dụng thuốc và thực phẩm chức năng để điều trị bệnh nền và bồi bổ sức khỏe. Nhưng thời gian gần đây, cứ nghe tin cơ quan công an liên tiếp triệt phá các đường dây sản xuất thuốc giả, TPCN giả, tôi thực sự cảm thấy hoang mang tột độ. Không biết đâu là thật, đâu là giả nữa”.
Vụ án Phạm Ngọc Tiến và Đoàn Thị Nguyệt, những kẻ cầm đầu đường dây sản xuất hàng giả quy mô lớn, càng khiến nỗi lo lắng của ông Tùng và hàng triệu người dân khác thêm gia tăng. Một cặp vợ chồng trẻ tuổi, với địa chỉ cư trú tại một khu đô thị lớn ở Hà Nội, lại có thể điều hành một mạng lưới sản xuất và buôn bán hàng giả tinh vi đến vậy, cho thấy sự "nở rộ" đáng ngại của loại tội phạm này.
Ông Tùng không khỏi ngao ngán khi nhắc đến "ma trận" quảng cáo thuốc và thực phẩm chức năng trên mạng: “Chỉ cần gõ vài từ khóa tìm kiếm về sản phẩm tốt cho sức khỏe là hàng trăm kết quả hiện ra, đủ các thương hiệu, công dụng, lời cam kết, rồi thì chuyên gia, người nổi tiếng này kia quảng cáo. Chúng tôi như lạc vào một cái mê cung, không biết đâu mà lần”.
Cũng như bao người dân khác, ông Tùng tha thiết mong muốn các cơ quan chức năng và tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng có những kênh thông tin chính thức, minh bạch để người dân có thể nắm bắt được đâu là sản phẩm uy tín, chất lượng. Đồng thời, ông kiến nghị cần tăng cường thanh tra, kiểm tra các công ty sản xuất, kinh doanh dược phẩm và TPCN, mạnh tay thu hồi giấy phép của những đơn vị vi phạm và công bố công khai thông tin về các sản phẩm giả mạo để người dân cảnh giác.
Hậu quả nhãn tiền sức khỏe thật, tác hại thật
Bác sĩ Vũ Hoài Nam – Trưởng khoa Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Hữu Nghị, đã chỉ rõ những hậu quả nghiêm trọng của việc sử dụng sữa giả, thuốc giả hay thực phẩm chức năng giả. Theo bác sĩ, đây đều là những sản phẩm không đảm bảo chất lượng, bị đội giá cao hơn giá trị thực, và đặc biệt nguy hiểm ở thành phần không đảm bảo, lẫn nhiều tạp chất độc hại. Thêm vào đó, quy trình sản xuất thủ công, thiếu kiểm định còn làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn.
“Khi sử dụng các loại sản phẩm giả này, cơ thể không những không nhận được đủ dưỡng chất hay tác dụng mong muốn mà còn có nguy cơ cao bị nhiễm khuẩn đường tiêu hóa. Nguy hiểm hơn, người dùng có thể bị nhiễm độc bởi các nguyên liệu không rõ nguồn gốc, tồn dư kháng sinh cao”, bác sĩ Nam cảnh báo.
Đặc biệt, bác sĩ Nam lưu ý đến sự ảnh hưởng của hàng giả đối với người cao tuổi: “Người cao tuổi với các chức năng gan, thận suy giảm rất dễ bị ảnh hưởng bởi các chế phẩm, hóa chất và sản phẩm nhiễm khuẩn. Việc sử dụng thực phẩm chức năng ở đối tượng này cần phải hết sức thận trọng, phải có sự tư vấn của các chuyên gia uy tín. Đã có những trường hợp người cao tuổi có bệnh nền phải nhập viện vì suy gan, suy thận sau khi sử dụng các loại TPCN trôi nổi”.
Cũng đồng quan điểm, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga, Bộ Quốc phòng, nhấn mạnh về mức độ tinh vi ngày càng tăng của thuốc kê đơn giả tại Việt Nam. Bác sĩ Hoàng dẫn Luật Dược 2016 và định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về thuốc giả như một thứ "vũ khí giết người thầm lặng" ở các quốc gia có hệ thống quản lý còn nhiều kẽ hở, trong đó có Việt Nam.“Hậu quả trực tiếp và phổ biến nhất của tân dược giả là sự thất bại trong điều trị. Đặc biệt đối với các bệnh lý nguy cấp như nhiễm khuẩn, tim mạch, ung thư, việc bỏ lỡ 'thời điểm vàng' vì dùng thuốc giả đồng nghĩa với việc đánh mất cơ hội sống”, bác sĩ Hoàng đau xót nói.
Ngoài ra, người bệnh còn có thể đối diện với tình trạng ngộ độc, dị ứng do thuốc giả chứa các tạp chất nguy hiểm, gây tổn thương gan, thận, tim mạch hoặc thậm chí là phản ứng phản vệ dẫn đến tử vong. Điều kiện sản xuất mất vệ sinh của thuốc giả dạng tiêm hoặc vaccine còn làm tăng nguy cơ nhiễm trùng toàn thân. Đã có những trường hợp tử vong sau khi dùng thuốc giả, và theo bác sĩ Hoàng, hành vi này hoàn toàn có thể bị xử lý hình sự ở mức cao nhất – tử hình.
Hậu quả gián tiếp của thuốc giả cũng vô cùng nghiêm trọng, bao gồm tình trạng kháng kháng sinh, tăng chi phí và kéo dài thời gian điều trị. Thuốc kháng sinh giả không tiêu diệt hoàn toàn vi khuẩn, thúc đẩy khả năng kháng thuốc, một cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu.“Sự tồn tại của thuốc giả tạo ra một vòng xoáy nguy hiểm: thất bại điều trị - biến chứng - chi phí điều trị cao hơn - gánh nặng cho hệ thống y tế và nguy cơ tử vong gia tăng”, bác sĩ Hoàng cảnh báo.
Không chỉ ảnh hưởng đến người bệnh, thuốc tân dược giả còn gây tác động tiêu cực đến ngành dược và quốc gia, làm tăng chi phí điều trị do phải xử lý các biến chứng, lãng phí nguồn lực y tế và tăng chi phí kiểm nghiệm, điều tra cho cơ quan quản lý.“Hệ lụy xã hội quan trọng nhất là người dân mất lòng tin vào ngành y tế. Ngay cả những loại thuốc được bác sĩ kê đơn cũng bị nghi ngờ. Bác sĩ, dược sĩ cũng bị nghi ngờ về trách nhiệm hoặc thậm chí là thông đồng”, bác sĩ Hoàng bày tỏ sự lo ngại về sự suy giảm niềm tin trong xã hội.
Rào cản thực thi và sự cần thiết của các liên ngành
Mặc dù khung hình phạt cho hành vi sản xuất, kinh doanh thuốc giả đã được quy định rất nghiêm ngặt trong Luật Dược 2016 và Bộ luật Hình sự, với mức phạt cao nhất lên đến tử hình đối với cá nhân và phạt tiền đến 20 tỷ đồng đối với pháp nhân, nhưng theo bác sĩ Hoàng, các đường dây thuốc giả vẫn tồn tại dai dẳng, đặc biệt trên không gian mạng. Điều này cho thấy rào cản lớn không nằm ở khung luật mà ở năng lực thực thi, khả năng phát hiện và phối hợp giữa các ngành chức năng.
Do đó, bác sĩ Hoàng cho rằng cần có một giải pháp toàn diện từ pháp lý, công nghệ đến cộng đồng để giải quyết vấn đề này. Cần siết chặt kiểm soát thuốc kê đơn, rà soát quy định về bán thuốc trực tuyến, minh bạch hóa quy trình cấp phép và quản lý giá. Để nâng cao năng lực thực thi, cần đào tạo lực lượng chức năng có trình độ, tăng cường phối hợp liên ngành và quốc tế, đồng thời xử lý nghiêm minh, công khai các vụ việc lớn để tạo tính răn đe.
Ứng dụng công nghệ như mã hóa truy xuất nguồn gốc, blockchain, QR code, phát triển cơ sở dữ liệu quốc gia về thuốc lưu hành, sử dụng trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu để giám sát thị trường cũng là những giải pháp cần được đẩy mạnh.
Bác sĩ Hoàng cũng nhấn mạnh vai trò của dược sĩ và bác sĩ trong việc phát hiện thuốc giả, khuyến cáo họ cần chủ động tư vấn, báo cáo những nghi ngờ và hướng dẫn người bệnh.
“Thuốc giả kê đơn không chỉ là mối đe dọa cho từng cá nhân mà còn cho sức khỏe cộng đồng, sự phát triển của ngành dược và uy tín quốc gia. Cuộc chiến chống lại vấn nạn này không thể thành công nếu thiếu sự đồng lòng từ Chính phủ, cơ quan chức năng, đội ngũ y tế và chính người dân”, bác sĩ Hoàng khẳng định.
Theo bác sĩ Hoàng, khung pháp lý và công nghệ đã sẵn sàng, điều cần thiết lúc này là sự hành động đồng bộ, quyết liệt và bền bỉ của tất cả các bên. Chỉ khi nào toàn xã hội cùng cảnh giác, lên tiếng và hành động, chúng ta mới có thể từng bước đẩy lùi "bóng ma" thuốc giả ra khỏi đời sống, bảo vệ tính mạng và niềm tin xã hội một cách bền vững.
Tâm An (t/h)
