Chống hàng giả: Trận chiến cam go trên mọi mặt trận

Kỳ 1: Hàng giả - Người tiêu dùng và nỗi đau 

Khi lợi nhuận được đặt lên trên đạo đức, “hàng giả” trở thành một ngành công nghiệp ngầm béo bở. Nhưng nếu hàng hóa có thể làm giả, thì sự mất mát, tổn thương và nước mắt của người tiêu dùng – nạn nhân của trò lừa đảo ấy – là điều không thể làm nhái. Những “nỗi đau thật” ấy đang gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh cho một xã hội cần nhiều hơn sự trung thực và trách nhiệm.

Từ những con số đáng suy nghĩ?

Theo thống kê từ Tổng cục Quản lý thị trường (Bộ Công Thương), trong 5 tháng đầu năm 2025, các đơn vị, địa phương tăng cường đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, phát hiện, xử lý hơn 34.000 vụ việc vi phạm, trong đó có: Hơn 8.200 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu, hơn 25.100 vụ gian lận thương mại, gian lận về thuế. Thu nộp ngân sách nhà nước hơn 4.897 tỷ đồng. Khởi tố hình sự gần 1.400 vụ với hơn 2.100 đối tượng.

Riêng các vụ việc liên quan hàng giả, vi phạm sở hữu trí tuệ lên tới hơn 1.100 vụ, tập trung ở nhóm hàng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân như dược phẩm. Con số này tăng hơn 15% so với cùng kỳ năm 2024 - phản ánh rõ mức độ tinh vi và quy mô ngày càng mở rộng của các hành vi vi phạm.

Mặt hàng bị làm giả và phương thức tiêu thụ ngày càng đa dạng. Các mặt hàng bị làm giả chủ yếu gồm: Thực phẩm chức năng, sữa, mỹ phẩm, thuốc tân dược, đồ điện tử, linh kiện xe máy – ô tô, thời trang, các sản phẩm bảo vệ sức khỏe có nguồn gốc thiên nhiên…

Một phần lớn trong số đó được tiêu thụ qua kênh thương mại điện tử, mạng xã hội và các sàn giao dịch không được kiểm soát chặt chẽ. Với sự bùng nổ của mua sắm trực tuyến, nhiều đối tượng đã lợi dụng kẽ hở trong quản lý để tuồn hàng giả lên các nền tảng như Facebook, TikTok, Shopee, Lazada… Các sản phẩm bị làm giả được quảng bá bằng hình ảnh bắt mắt, giá bán thấp hơn thị trường từ 30 – 70%, khiến người tiêu dùng dễ bị đánh lừa.

Theo khảo sát của Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ Người tiêu dùng Việt Nam (Vinastas) vào tháng 3/2025, có đến 68% người tiêu dùng từng mua phải hàng giả hoặc hàng kém chất lượng khi mua sắm online, trong đó 42% không biết cách phân biệt hàng thật – giả.

Nguyên nhân sâu xa của thực trạng hàng giả ngày càng phức tạp đến từ: Sự lỏng lẻo trong kiểm duyệt sản phẩm trên các sàn thương mại điện tử; Chế tài xử phạt chưa đủ mạnh để răn đe; Thiếu nhân lực, trang thiết bị kiểm định và sự phối hợp liên ngành; sự dễ dãi và thiếu kiến thức về hàng hóa của người tiêu dùng - khiến tình trạng hàng giả, hàng nhái lộng hành ngày càng tinh vi.

Các chuyên gia cho rằng: “Dù hệ thống pháp luật Việt Nam đã có nhiều quy định về chống hàng giả, song việc áp dụng vào thực tiễn vẫn còn nhiều bất cập. Việc chứng minh hành vi “làm giả” để truy tố hình sự rất khó khăn, đặc biệt là các vụ việc diễn ra trên không gian mạng”.

“Mức phạt hiện nay vẫn còn quá thấp so với lợi nhuận khổng lồ từ hàng giả. Ví dụ, Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định mức phạt tối đa đối với hành vi buôn bán hàng giả là 100 triệu đồng với cá nhân, 200 triệu đồng với tổ chức – con số này chưa đủ sức răn đe”.

Hàng giả không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn đe dọa sức khỏe người tiêu dùng, làm méo mó môi trường kinh doanh, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh. Nhiều doanh nghiệp trong nước đã phải dừng sản xuất vì không thể cạnh tranh với hàng nhái giá rẻ.

Cục trưởng Cục Quản lý và phát triển thị trường trong nước - ông Trần Hữu Linh nhận định: “Việc phát hiện hàng giả ngày càng khó khăn do các thủ đoạn ngày càng tinh vi: bao bì, nhãn mác được làm gần giống hàng thật; các đối tượng vi phạm tận dụng công nghệ số để giao dịch, né tránh giám sát của cơ quan chức năng; liên tục thay đổi địa chỉ giao hàng. Thậm chí, nhiều trường hợp còn làm giả cả tem chống giả - một biện pháp tưởng chừng như chắc chắn - càng làm tăng mức độ phức tạp cho công tác kiểm tra, kiểm soát của lực lượng chức năng”.

Bên cạnh đó, việc thiếu nhân lực, thiết bị kiểm định hiện đại và phối hợp giữa các cơ quan liên ngành còn hạn chế cũng là nguyên nhân khiến công tác kiểm tra, xử lý còn chưa đạt hiệu quả cao.

Theo Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia, tình trạng vi phạm pháp luật về sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng hóa xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ… tiếp tục diễn ra phổ biến ở nhiều địa phương. Nổi cộm là các đối tượng vi phạm lợi dụng thủ tục đơn giản đối với hàng hóa quá cảnh, hàng tạm nhập tái xuất để buôn lậu; Sử dụng sàn thương mại điện tử, mạng xã hội, livestream để quảng bá, kinh doanh hàng giả.

Thủ đoạn ngày càng tinh vi

Hàng giả không chỉ gây thiệt hại về kinh tế cho doanh nghiệp và Nhà nước mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng, đặc biệt là với các mặt hàng liên quan đến thực phẩm và y tế. Không ít trường hợp người tiêu dùng rơi vào tình trạng nguy kịch sau khi sử dụng thuốc giả, thực phẩm chức năng kém chất lượng.

Ngoài ra, sự tồn tại của hàng giả làm méo mó môi trường kinh doanh - tạo sự cạnh tranh không lành mạnh, khiến doanh nghiệp chân chính gặp khó trong việc bảo vệ thương hiệu và thị phần. Một số doanh nghiệp trong nước đã phải dừng sản xuất vì không thể cạnh tranh với hàng nhái giá rẻ.

Ông Trần Hữu Linh nhấn mạnh. Trong thời gian gần đây, trên địa bàn một số tỉnh, thành phố đã xảy ra một số vụ việc nghiêm trọng liên quan đến thuốc giả, sữa giả và thực phẩm chức năng giả, gây lo ngại về an toàn sức khỏe cộng đồng, khiến dư luận bức xúc. Điển hình là các vụ việc:

Ngày 16/4/2025, Công an tỉnh Thanh Hóa đã triệt phá một đường dây sản xuất và buôn bán thuốc tân dược giả quy mô lớn, bắt giữ 14 đối tượng. Các đối tượng này đã sản xuất các loại thuốc như Tetracyclin, Clorocid, Pharcoter, Neo-Codion bằng cách sử dụng nguyên liệu như tinh bột, chất kết dính, phụ gia y dược, than tre và chất tạo màu. Số thuốc giả này đã được phân phối rộng rãi tại nhiều tỉnh, thành phố trên toàn quốc, thậm chí có mặt tại các hiệu thuốc và bệnh viện. Bộ Y tế đã công bố danh sách 21 loại thuốc giả để người dân cảnh giác và không sử dụng

Trong tháng 4/2025, Bộ Công an đã triệt phá một đường dây sản xuất sữa bột giả với gần 600 nhãn hiệu - các đối tượng vi phạm thu lợi bất chính lên đến 500 tỷ đồng. Sữa giả được làm nhái các thương hiệu nổi tiếng như BonLac, Hapomil, Hofumil Gold Plus, được tiêu thụ rộng rãi qua các kênh bán lẻ, sàn thương mại điện tử và thậm chí tại các bệnh viện. Các sản phẩm này không có hồ sơ công bố chất lượng, gây nguy hiểm cho người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em và người già.

Ngày 8/5, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Bắc Giang đã ra Quyết định khởi tố vụ án hình sự; Quyết định khởi tố bị can, Lệnh cấm đi khỏi nơi cư trú đối với Nguyễn Văn Tân (sinh năm 1983, trú tại phường Thọ Xương, thành phố Bắc Giang) về tội “Vi phạm quy định về an toàn thực phẩm”.

Kết quả điều tra cho thấy, từ tháng 1/2025 đến khi bị phát hiện, đối tượng Nguyễn Văn Tân đã sử dụng chất kích thích tăng trưởng 6-Benzylaminopurine để sản xuất giá đỗ. Đây là một loại chất nằm ngoài danh mục được phép sử dụng trong sản xuất thực phẩm. Trung bình mỗi ngày, cơ sở này đã sản xuất khoảng 500 kg giá đỗ. Qua ước tính sơ bộ, tính từ đầu năm đến nay, cơ sở này đã tiêu thụ ra thị trường khoảng 60 tấn giá “ngậm” chất kích thích tăng trưởng 6-Benzylaminopurine.

Ngày 16/5/2025, Công an thành phố Hà Nội đã triệt phá một ổ nhóm sản xuất và buôn bán thực phẩm chức năng giả do đối tượng Phạm Ngọc Tiến và vợ là Đoàn Thị Nguyệt cầm đầu. Ổ nhóm này đã thành lập 17 công ty, trong đó có 6 công ty nhập khẩu và 11 công ty phân phối hàng hóa trong nước, để tiêu thụ sản phẩm giả tại hơn 20 tỉnh, thành phố. Lực lượng chức năng đã thu giữ hơn 100 tấn thực phẩm chức năng giả, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng...

Những vụ việc trên cho thấy mức độ tinh vi và quy mô ngày càng lớn của hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả liên quan đến sức khỏe người dân. Các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác kiểm tra, xử lý nghiêm các vi phạm và nâng cao nhận thức của người dân để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Luật sư Đặng Văn Cường, Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội cho rằng: "Việc cơ quan điều tra mở rộng điều tra khởi tố Nguyễn Thúc Thuỳ Tiên về tội lừa dối khách hàng là không bất ngờ bởi vì trước đó hoa hậu này đã tham gia rất sâu vào hoạt động quảng cáo, giới thiệu sản phẩm, thúc đẩy hoạt động bán kẹo Kera là hàng giả cho nhiều khách hàng. Với tội danh đang bị khởi tố, hoa hậu Thuỳ Tiên có thể đối mặt với hình phạt 1 đến 5 năm tù".

Theo cố vấn Công ty Luật Hương Sen, Hà Nội - Luật sư Triệu Xuân Trình: "Muốn chống hàng giả, cần bắt đầu từ việc sửa luật, tăng mức phạt, và quan trọng nhất là thúc đẩy ý thức người tiêu dùng. Khi không còn người mua, thị trường hàng giả sẽ tự teo lại".

Tại Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) được nêu tại Quốc hội ngày 20/5, dự kiến mức phạt tiền đối với tội sản xuất, buôn bán hàng giả và một số tội danh liên quan sẽ được nâng lên gấp 2 lần. Đề xuất này nhận được nhiều ủng hộ - bởi thời gian qua, cơ quan chức năng đã phát hiện nhiều đường dây buôn bán hàng giả, hàng nhái và hàng kém chất lượng. Việc rà soát lại toàn bộ những quy định của pháp luật, không để lọt kẽ hở và bảo đảm chế tài đủ sức răn đe. Trước đó, Quốc hội đã xem xét sửa đổi Luật liên quan đến Luật Quảng cáo - gắn trách nhiệm của người có ảnh hưởng đến công chúng. 

Trận chiến chống hàng giả không còn là chuyện của riêng lực lượng chức năng, mà là vấn đề của toàn xã hội. Khi người tiêu dùng vẫn dễ dãi, doanh nghiệp bị ép giá bởi hàng nhái, hàng giả và kẽ hở pháp luật chưa được lấp đầy, ma trận hàng giả sẽ còn tiếp tục sinh sôi.

Ma trận hàng giả - là mối đe dọa đến toàn bộ nền kinh tế và cộng đồng. Nếu không có giải pháp mạnh tay, đồng bộ và sự vào cuộc quyết liệt của toàn xã hội, nguy cơ Việt Nam trở thành “thiên đường hàng giả” là hoàn toàn có thể xảy ra.

Trong kỳ sau, bài viết sẽ tiếp tục phản ánh những “góc khuất” trong cuộc chiến của các doanh nghiệp Việt khi đối mặt với hàng giả – nơi mà sự chênh lệch về nguồn lực, pháp lý và công nghệ khiến họ trở thành “nạn nhân” trong cuộc chơi không cân sức.

Kỳ 2:Bảo vệ giá trị thật – Doanh nghiệp không đơn độc trong cuộc chiến chống hàng giả

Nguyễn Kiên