Lễ hội Mường Xia là một trong những lễ hội truyền thống lâu đời của đồng bào dân tộc Thái huyện Quan Sơn, được người dân nơi đây trao truyền qua nhiều thế hệ. Dù đã có những thay đổi để phù hợp với thực tế cuộc sống hiện đại, nhưng lễ hội vẫn giữ được những giá trị cốt lõi về tín ngưỡng, văn hóa. Đây không chỉ là ngày hội tâm linh mà còn là dịp sinh hoạt văn hóa cộng đồng, kết nối người dân địa phương với du khách.
Tại lễ hội Mường Xia năm nay, huyện Quan Sơn được đón nhận bằng xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh Đền thờ Tư Mã Hai Đào. Đây là dịp để giáo dục truyền thống yêu nước, yêu quê hương, niềm tự hào dân tộc trong các tầng lớp Nhân dân; đồng thời giới thiệu, quảng bá và tôn vinh những giá trị văn hóa đặc sắc địa phương gắn với phát triển du lịch; thúc đẩy sự liên kết, hợp tác trong quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn.
Lễ hội Mường Xia năm 2025 có phần lễ gồm lễ cúng tế và rước đá vía, dâng hương tại Đền thờ tướng quân Tư Mã Hai Đào. Phần hội là chương trình nghệ thuật mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, cùng với các trò chơi, trò diễn dân gian, thể dục thể thao, tạo không khí vui tươi, phấn khởi trong cộng đồng và thu hút du khách về với địa phương.
Theo Dư địa chí huyện Quan Sơn, Tư Mã Hai Đào là người họ Hà, sinh ra tại Mường Đào, xã Điền Quang (Bá Thước). Mồ côi cha mẹ từ nhỏ, Hai Đào sống trong gian khó, chăn trâu cho nhà quan lang nhưng nổi tiếng thông minh, ham học hỏi và tinh thông võ nghệ. Nghe tin triều đình mở hội chiêu mộ anh tài, ông được quan lang đưa về kinh dự thi. Tại võ đài, ông liên tiếp chiến thắng và lọt vào “mắt xanh” của công chúa. Vua tác hợp cho đôi trẻ và truyền thầy đồ vào dạy chữ cho phò mã.
Khi biên giới miền Tây xứ Thanh bị giặc ngoại xâm uy hiếp, Hai Đào xin vua cho cầm quân lên dẹp loạn. Với tài thao lược, ông đã đánh tan giặc, giải phóng vùng Tén Tằn - Mường Xia, được phong hàm Tư Mã. Sau chiến thắng, ông chọn Mường Xia làm thủ phủ vì có địa hình hiểm yếu, thuận lợi cho việc phòng thủ, sản xuất và phát triển giao thương. Ông sinh sống và mất tại đây, được Nhân dân tôn thờ như một vị thần bảo hộ vùng biên.
Không chỉ là dịp tri ân tiền nhân, Lễ hội Mường Xia còn hội tụ nhiều giá trị truyền thống đặc sắc của cộng đồng dân tộc Thái, góp phần làm phong phú kho tàng di sản văn hóa phi vật thể của Thanh Hóa nói riêng và cả nước nói chung.
Lễ hội không chỉ của riêng người Thái ở Mường Xia, mà còn là nơi giao lưu, sinh hoạt văn hóa giữa các dân tộc anh em Thái, Kinh, Mường trên địa bàn huyện Quan Sơn và các vùng lân cận như Mường Đào (Bá Thước), Mường Bén, Mường Xôi (tỉnh Hủa Phăn, Lào). Với những nét độc đáo riêng có, năm 2022 lễ hội được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là bước ngoặt quan trọng, không chỉ là niềm tự hào của người dân Quan Sơn, mà còn mở ra cơ hội quảng bá du lịch đến bạn bè trong và ngoài nước.
Trong chiến lược phát triển văn hóa - du lịch của địa phương, lễ hội đóng vai trò quan trọng như một sản phẩm đặc trưng gắn với bản sắc địa phương. Hiện nay, huyện Quan Sơn đang đẩy mạnh đầu tư hạ tầng, bảo tồn đền thờ Tư Mã Hai Đào phục dựng các điệu múa, bài hát và nghi lễ cổ nhằm làm cho lễ hội ngày càng hấp dẫn hơn với du khách.
An Nhiên
