Gạch Mosaic đã được con người sử dụng cách đây hơn 4000 năm trước, khởi đầu của loại gạch này là những viên đất nung hình nón có đầu nhọn cắm xuống nền đất để trang trí. Vào thế kỷ thứ 8 trước Công nguyên, đã có những con đường lát đá có nhiều màu khác nhau để tạo ra các hoa văn, mặc dù những thứ này có xu hướng trang trí mà không có cấu trúc.
Vào thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên, người Hy Lạp đã phát triển kỹ thuật lát đá tạo hình nghệ thuật, với sự chính xác của những mẫu hoa văn khối hình học và những cảnh trang trí người và động vật rất chi tiết.
Vào năm 200 trước Công nguyên, những viên đá khảm (tesserae) được sử dụng trang trí tạo thêm màu sắc và chi tiết cho các công trình. Bằng cách sử dụng những viên đá khảm này, đôi lúc chỉ là những viên đá nhỏ kích cỡ vài milimet, cũng nghĩa là gạch Mosaic có thể mô phỏng những bức tranh nghệ thuật.
Đền Thờ của Hoàng Đế ở Isfahan, Iran, xây năm 1611, có tới 7 màu gạch (Ảnh: internet)
Đến thời kỳ đế chế La Mã cổ đại, đã đưa nghệ thuật trang trí bằng gạch mosaic phát triển lên một tầm cao mới, bằng các phương pháp kỹ thuật mới đã tạo ra sự đa dạng về màu sắc và kích thước khác nhau cho gạch mosaic nhằm phục vụ cho nghệ thuật trang trí trên các công trình kiến trúc.
Cách trang trí với gạch Mosaic có những chủ đề về Thiên chúa là những cảnh tôn vinh các vị thần linh, chủ đề cuộc sống gia đình và những thiết kế hình học.
Bắt đầu từ thế kỷ thứ 4 sau Công nguyên, với sự lớn mạnh của đế quốc Đế quốc Byzantine, (từ thế kỷ thứ 4 đến thế kỷ 15), nghệ thuật tạo hình đã có nhiều nét đặc trưng mới. Đây là do chịu ảnh hường về phong cách phương Đông, và việc sử dụng loại gạch khảm trang trí chất liệu kính được gọi là smalti, được sản xuất ở miền Bắc nước Ý. Chúng được làm từ những tấm kính dày nhiều màu sắc. Smalti có bề mặt thô cứng và có những bọt khí nhỏ. Đôi khi mặt sau của chúng có màu bạc hay vàng phản quang.
Nếu như thời La Mã cổ đại, gạch mosaic được sử dụng cho sàn nhà, thì thời đế quốc Byzantine chuyên sử dụng gạch Mosaic ốp tường và trần.
Ở phía tây châu Âu, người Moors là nhóm dân số trong lịch sử bao gồm người Berber, người châu Phi da đen, người Ả Rập có nguồn gốc Bắc Phi, những nhóm người này đã chinh phục và xâm chiếm bán đảo Iberia trong gần 800 năm. Họ đã mang nghệ thuật khảm đá mosaic theo phong cách Hồi giáo. Từ thế kỷ thứ 8, trong khi những nơi khác trong thế giới Hồi giáo thì đá, thủy tinh và gốm đều được sử dụng trong tranh khảm. Trái ngược với những biểu tượng tượng trưng trong nghệ thuật khảm đá mosaic của các đế quốc La Mã phương Đông, họa tiết Hồi giáo chủ yếu là hình học và toán học. Ở các nước Ả Rập, một phong cách trang trí đặc biệt gọi là “Zillij” sử dụng các vật được khảm bằng gốm nhiều hình thù khác nhau được gia công thêm bằng tay để cho phép chúng khớp với nhau một cách hoàn hảo để che phủ một bề mặt.
Phần còn lại của Châu Âu, gạch mosaic đã suy tàn trong thời kỳ Trung Cổ. Tuy nhiên, ngành công nghiệp đá lát hưng thịnh đã giúp cho gạch mosaic sử dụng trong các tu viện và các tòa nhà tôn giáo lớn.
Đến thế kỷ 19, nghệ thuật trang trí theo phong cách Byzantine phát triển lên một tầm cao mới bằng việc sử dụng gạch mosaic với các tòa nhà nổi tiếng như Nhà thờ Westminster và Sacre-Coeur ở Paris. Ở Anh, điều này được thúc đẩy bởi sự tập trung của cải mà thời đại Victoria mang lại, với các dự án xây dựng công cộng và trong nước gia tăng. Các kỹ thuật mới cho việc sản xuất gạch hàng loạt đồng nghĩa với việc có một sự quan tâm mới dành cho trang trí sàn nhà. Sự hồi sinh của kiến trúc Gothic trong thiết kế kiến trúc đã mang lại các chủ đề thời trung cổ và điều này được thể hiện qua cách sử dụng gạch và đá mosaic.
Một ảnh hưởng công nghiệp khác là Antonio Salviati, người được cho là đã thổi sức sống mới vào ngành công nghiệp thủy tinh của Cộng hòa Venezia. Ông nhìn thấy cơ hội kinh doanh phù hợp với các kỹ thuật cổ xưa được thực hiện ở Cộng hòa Venezia với các yêu cầu về khảm thủy tinh trong triều đại của Nữ hoàng Victoria.
Ngày nay gạch Mosaic được cải tiến mẫu mã và chất lượng phù hợp với xu hướng hiện nay (Ảnh: Stark)
Đến ngày nay, việc sử dụng gạch mosaic để trang trí đã trở thành một hình thức nghệ thuật thủ công phổ biến. Mosaic được ứng dụng nhiều trong nghệ thuật trang trí nội ngoại thất hay xây dựng tranh hoành tráng tại các địa điểm công cộng, có xu hướng xuất hiện ngày càng nhiều trong kiến trúc, tranh ghép hiện đại... Mosaic được tìm thấy ở mọi nơi, từ băng ghế công viên, đường đi bộ, những bậc thang công cộng hoặc thậm chí là trên những vật nhỏ như gương nghệ thuật, các chậu hoa, đồ trang sức. Ngoài ra, Mosaic còn được trình bày như một thể loại trong nghệ thuật đường phố (street art).
Mai Anh
