Luật Đấu thầu mới: Cơ hội cho các nhà thầu nội

Việt Nam đang rơi vào mối nguy do phụ thuộc quá lớn vào nhà thầu Trung Quốc – vốn yếu kém, chậm tiến độ, đội giá… Thực trạng này cho thấy, chúng ta đang thiếu một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ liên quan đến đấu thầu và xử lý sai phạm.

Áp dụng Luật Đấu thầu mới - cơ hội cho các nhà thầu trong nước

Để khắc phục tình trạng trên, Luật Đấu thầu mới, thay vì ưu tiên các nhà thầu bỏ giá thấp nhất như trước đây, thì nay, những quy định về kỹ thuật, năng lực và kinh nghiệm được coi là những yếu tố chú trọng đầu tiên.

Trúng thầu nhờ ra giá thấp hơn 20-30%

Theo thống kê từ Hiệp hội Cơ khí Việt Nam (VAMI), hiện nay, về nhiệt điện, tổng thầu Trung Quốc có 16/27 dự án, 49/62 dự án về xi măng, 5/6 dự án hóa chất, 2/2 dự án chế biến khoáng sản và nhiều dự án về giao thông…

Nguyên nhân là do Luật Đấu thầu cũ ưu tiên nhà thầu bỏ giá thấp, mà các nhà thầu Trung Quốc thường có lợi thế về giá.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, khi đã trúng thầu, các nhà thầu Trung Quốc lại dở các thủ đoạn bằng cách sẵn sàng xé bỏ các hiệp ước trước đó. Hệ quả là các dự án đều chậm tiến độ từ 3 tháng đến 3 năm, chất lượng thiết bị không đồng đều, một số thiết bị phụ trợ chất lượng thấp thường bị thay thế. Hơn nữa, các nhà thầu Trung Quốc còn thường xuyên thay đổi thiết bị so với cam kết ban đầu, thay đổi tiêu chuẩn vật liệu, thay đổi và bổ sung nhà cung cấp. Do đó, giá hợp đồng đội lên rất cao.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam chỉ rõ: “Cũng vì Luật Đấu thầu cũ (Luật Đấu thầu năm 2005) quá phụ thuộc vào yếu tố giá bỏ thầu (nói về giá thì cả thế giới phải thua Trung Quốc) nên không thiếu những trường hợp nhà thầu đi thuê người làm hồ sơ, lấy tiền tạm ứng rồi ‘cao chạy xa bay”, khiến cho nhiều dự án lình sình trong dư luận. Đây chính là kẽ hở trong hệ thống Luật Đấu thầu của chúng ta. Thông thường, các nhà thầu Trung Quốc ra giá thầu thấp hơn giá chuẩn từ 20 - 30%”.

Xác định nguyên nhân các gói thầu trọng điểm quốc gia liên tục rơi vào tay các nhà thầu Trung Quốc, TS. kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng, Trung Quốc là bậc thầy của hối lộ và lại quả. Chính vì vậy, nhà thầu Trung Quốc liên tiếp trúng thầu, mặc dù năng lực cũng như chất lượng công trình thực hiện luôn ở mức thấp.

Luật mới hạn chế tình trạng “đi đêm”?

Ông Lê Văn Tăng, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho biết, Luật Đấu thầu mới (có hiệu lực từ ngày 1/7/2014) đã đưa ra những giải pháp để loại nhà thầu có năng lực yếu nhưng chào giá thấp để trúng thầu. Theo đó, cơ hội cho các nhà thầu nội là rất lớn.

Một trong những điểm nổi bật trong Luật nhằm tạo ra sự minh bạch trong đấu thầu là cho phép áp dụng phương thức đấu thầu một giai đoạn 2 túi hồ sơ, nghĩa là túi hồ sơ đề xuất về kỹ thuật sẽ được đánh giá trước và nhà thầu nào đáp ứng về kinh nghiệm, năng lực kỹ thuật chất lượng thì mới được bóc túi hồ sơ về tài chính ra để cùng so sánh.

“Trước đây, chúng ta mở cùng lúc túi về tài chính cũng như túi về kỹ thuật. Trong trường hợp nhà thầu yếu, nhưng họ chào với giá thấp thì tổ chuyên gia lúng túng. Còn lần này, không bóc túi tài chính nên không biết giá chào thầu cao hay thấp, tổ chuyên gia sẽ làm việc khách quan”, ông Nguyễn Quốc Hiệp chia sẻ.

Luật mới cũng “cộng điểm” uy tín nhà thầu. Nhà thầu nào có năng lực, kinh nghiệm và uy tín sẽ có điều kiện trúng thầu hơn so với nhà thầu chỉ lo bỏ giá thấp. Theo ông Tăng, những điều kiện mới (nêu ở trên) sẽ giúp hạn chế phần nào lợi ích nhóm, tình trạng “đi đêm”, “quân xanh, quân đỏ” để lựa chọn nhà thầu có năng lực thực sự.

Cùng với đó, Luật Đấu thầu mới còn ràng buộc trách nhiệm của tổ chấm thầu. Nếu cố tình chọn những nhà thầu yếu, tổ chấm thầu sẽ bị xử lý theo luật định. Tuy nhiên, ông Tăng vẫn trăn trở: “Luật được áp dụng nghiêm sẽ loại bỏ được nhà thầu yếu kém. Nhưng vấn đề là những người thực hiện có đủ dũng cảm để loại hay không? Hay lại bị chi phối bởi nhiều vấn đề khác…?”. Ông Tăng cho rằng, để quá trình chấm thầu công bằng, minh bạch còn cần thêm  yếu tố con người.

Theo quy định mới, việc đẩy mạnh đấu thầu qua mạng cũng được hy vọng sẽ giúp loại nhà thầu yếu kém và cạnh tranh bằng giá do hình thức này sẽ giúp công khai, minh bạch, nhà thầu ở bất kể nước nào cũng có thể tham gia.

Điều 14, Luật Đấu thầu mới cũng quy định ưu đãi trong lựa chọn nhà thầu: “Nhà thầu được hưởng ưu đãi khi tham gia đấu thầu trong nước, hoặc đấu thầu quốc tế để cung cấp hàng hóa mà hàng hóa đó có chi phí sản xuất trong nước chiếm tỷ lệ từ 25% trở lên”. Đây chính là điểm ưu tiên cho các nhà thầu nội, tránh hiện tượng nhà thầu nước ngoài khi trúng thầu mang toàn bộ nhân lực, máy móc, vật tư, nhân lực… sang Việt Nam để thực hiện gói thầu.

Tuy vậy, để nắm bắt được cơ hội mới, các nhà thầu Việt Nam cần phải đổi mới. Bản thân ngành xây dựng cũng phải đổi mới, tái cơ cấu. TS. Phạm Sỹ Liêm, Phó chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam nhấn mạnh: “Cần một đội ngũ nhân sự ít nhưng chuyên nghiệp, tính giá thầu giỏi. Việt Nam cũng phải có những DN chuyên cho thuê lao động, máy móc thi công chuyên dụng…

Kiều Tuyết

Kiều Tuyết