THCL Vấn đề ô nhiễm môi trường ở nước ta đã và đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. Trong khi tỷ lệ bệnh tật tại các khu vực ô nhiễm gia tăng, thì hầu hết các cơ sở sản xuất, kinh doanh… chưa có biện pháp xử lý chất thải, các loại khí thải, nước thải, chất thải rắn đều xả trực tiếp ra môi trường.

Đặc biệt, chất thải của các cơ sở sản xuất hay các làng nghề tái chế chất thải (giấy, kim loại, nhựa), dệt nhuộm sử dụng hóa chất công nghiệp… đang là vấn đề bức xúc gây ảnh hưởng đến môi trường và sức khỏe người dân.

Quy hoạch chưa đáp ứng yêu cầu môi trường

Theo bản tổng kết môi trường toàn cầu do Chương trình Môi trường Liên hiệp quốc (UNEP) thực hiện, Hà Nội và TP. HCM nằm trong danh sách 6 thành phố ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất thế giới. Về nồng độ bụi, 2 thành phố lớn nhất Việt Nam chỉ đứng sau Bắc Kinh, Thượng Hải, New Delhi và Dhaka.

Một thực tế đang diễn ra trên cả nước đó là tình trạng quy hoạch các khu đô thị chưa gắn với vấn đề xử lý chất thải, nước thải nên ô nhiễm môi trường (ONMT) ở các thành phố lớn, các khu công nghiệp, khu đô thị đang ở mức báo động. Trong tổng số 183 khu công nghiệp trong cả nước, có trên 60% khu công nghiệp chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung. Các đô thị chỉ có khoảng 60% - 70% chất thải rắn được thu gom, cơ sở hạ tầng thoát nước và xử lý nước thải, chất thải nên chưa đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường... Hầu hết lượng nước thải chưa được xử lý đều đổ thẳng ra sông, hồ... Điều này khiến cho các con sông bị ô nhiễm nghiêm trọng ảnh hưởng tới cuộc sống của nhiều người dân ở xung quanh.

Người dân huyện Mai Sơn (Sơn La), cho biết, hàng năm, cứ vào vụ sản xuất của Công ty CP Mía đường Sơn La, Nhà máy tinh bột sắn Sơn La…, tình trạng ONMT (nguồn nước, không khí…) lại trở nên nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đời sống sinh hoạt của bà con. Cứ vào lúc từ 11 giờ đêm đến gần sáng, không khí ở đây có mùi khó chịu nhất, ngửi vào rất đau đầu. Vì thế, người dân lúc nào cũng phải đóng kín cửa, có gia đình phải tránh đi chỗ khác vì không chịu nổi mùi bốc lên từ dòng suối.

Tại tỉnh Bắc Giang, ông Nguyễn Văn Lệ, trú tại phố Hướng, phường Thọ Xương (TP. Bắc Giang) cho biết: “Việc hoạt động của khu công nghiệp, trong đó phải kể đến Công ty TNHH MTV Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc, Công ty TNHH giấy Bình Dương, Công ty TNHH Bắc Hà, Nhà máy giấy Xương Giang… khiến nguồn nước bị ô nhiễm; hiện nay, khi mùa hè đến, việc ống khói nhà máy xả ra ngoài môi trường khiến người dân trong vùng không thể chịu nổi. Hằng ngày, nhà máy hoạt động và khói đen bốc ra, mùi hắc. Nếu nhà máy cứ hoạt động như vậy, nước thải chưa được xử lý triệt để, xả khói trực tiếp ra môi trường… khiến nguồn nước sinh hoạt, không khí bị ô nhiễm, người dân sống làm sao được?”.

Tại Phú Thọ, báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh những năm gần đây cho thấy các khu công nghiệp, khu đô thị, các bệnh viện tuyến huyện chưa có hệ thống xử lý nước thải tập trung, một số cơ sở xử lý nước thải chưa đạt tiêu chuẩn, quy chuẩn môi trường: Công ty CP Supe Phốt phát và Hóa chất Lâm Thao, Tổng công ty Giấy Việt Nam, Công ty CP dệt Vĩnh Phú, Công ty TNHH MTV PăngRim Neotex, Công ty giấy Lửa Việt, Công ty Bia rượu Viger, Bệnh viện Đa khoa khu vực Phú Thọ, Bệnh viện Đa khoa tỉnh… Theo bà con sống trên địa bàn này, việc hoạt động của các nhà máy, công ty, không chỉ thải bụi, chất thải rắn, mà nguồn nước ô nhiễm cũng bị xả thải ra môi trường làm ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống sinh hoạt và sức khỏe người dân.

Đánh giá tổng quan về tình trạng ONMT, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Bùi Cách Tuyến cho biết, qua điều tra, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã xác định được hàng trăm cơ sở gây ô nhiễm nhất trên phạm vi cả nước cần phải có kế hoạch xử lý triệt để đến năm 2020. Trong đó, có những địa phương, mức độ ô nhiễm kim loại nặng độc hại cao gấp hơn 3.000 lần quy chuẩn cho phép. Đây thực sự là con số đáng báo động.

Giải pháp xử lý ONMT chỉ là tạm thời

Xác định nguyên nhân gây ô ONMT, nhiều chuyên gia môi trường cũng như chính những người phụ trách môi trường trực tiếp của các đơn vị sản xuất thừa nhận, từ những năm 1960, 1970 của thế kỷ trước, đã có nhiều nhà máy, xí nghiệp được xây dựng, hình thành. Trải qua quá trình khai thác và sử dụng, đến nay phần lớn các công nghệ, thiết bị sản xuất đã lạc hậu, xuống cấp, gây ô nhiễm lớn và khả năng khắc phục rất khó khăn, gây sức ép nặng nề cho môi trường và sức khỏe của nhân dân. Trên cả nước, nhiều nhà máy, xí nghiệp của các tỉnh từng là điểm nóng về ONMT.

Một nguyên nhân khác gây ra ONMT chính là sự thiếu trách nhiệm của các doanh nghiệp. Do đặt nặng mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, không ít doanh nghiệp đã vi phạm quy trình khai thác, gây ONMT. Bên cạnh đó, chính sự chưa chặt chẽ trong việc quản lý bảo vệ môi trường của các cơ quan nhà nước, thiếu những chính sách và quy định bảo vệ môi trường nghiêm ngặt và Việt Nam đang thu hút mạnh các nguồn vốn đầu tư để phát triển nên dễ mắc vào “cạm bẫy” - trở thành nơi tiếp nhận nhiều ngành công nghiệp “bẩn”, gây ra ONMT. Đơn cử, ngành cán thép làm tốn nhiều tài nguyên: đất, nước, năng lượng, thải ra những chất thải nguy hại cho môi trường.

Nhiều người đã trở thành nạn nhân bất đắc dĩ của nạn ONMT. Điển hình như “làng ung thư” Thạch Sơn (Phú Thọ), hàng trăm người đã chết vì căn bệnh ung thư mà nguyên nhân là do dùng nguồn nước bị ô nhiễm thải ra. Hàng năm, có khoảng 16.000 người ở Việt Nam chết vì những căn bệnh liên quan tới ô nhiễm. Dự báo trong những năm tới, con số này còn có thể tiếp tục gia tăng. Cạn kiệt tài nguyên sinh vật là một hậu quả khác không thể tránh được của ONMT. Ngoài ra, trong tương lai gần, Việt Nam có thể sẽ bị thiếu nước sinh hoạt trầm trọng do lượng nước sạch bị ô nhiễm ngày một nhiều…

Theo đánh giá của ông Bùi Cách Tuyến, việc xử lý ONMT tại các khu công nghiệp, tại các làng nghề gặp nhiều khó khăn. Do vậy, để ngăn ngừa thực trạng này, trước mắt cần triển khai cụ thể theo lộ trình đã được xác định tại Đề án Bảo vệ môi trường của Chính phủ. Ngoài ra, phải có các hình thức xử phạt thật nặng và nghiêm minh đối với các cá nhân, tổ chức, cơ quan có hành vi phá hoại môi trường, làm ảnh hưởng tới cuộc sống của người dân.

Ông Lưu Văn Doanh, cán bộ Chi cục Bảo vệ môi trường tỉnh Phú Thọ cho biết, vấn đề ô nhiễm và xử lý ONMT là hệ quả tất yếu của quá trình đầu tư phát triển nhanh mà thiếu tính lâu dài, bền vững. Phú Thọ có công nghiệp phát triển khá sớm. Tuy nhiên, do công nghệ sản xuất lạc hậu tiêu tốn nhiều năng lượng, nguyên liệu phát sinh nhiều chất thải lại thiếu vốn đầu tư cho xử lý môi trường của một số doanh nghiệp dẫn đến gây ONMT khu vực xung quanh. Vì thế, thời gian tới, tỉnh tập trung đề ra các giải pháp đồng bộ, giải quyết các điểm nóng về ONMT; xây dựng năng lực ứng cứu sự cố về môi trường để kịp thời khắc phục hậu quả do ONMT; củng cố tổ chức, bộ máy cán bộ quản lý môi trường; đầu tư nâng cao năng lực của trung tâm quan trắc và bảo vệ môi trường đạt chuẩn quốc gia. Ðồng thời, tăng cường nguồn lực, tạo điều kiện thuận lợi về vốn, diện tích đất cho các doanh nghiệp vừa mở rộng sản xuất gắn với khắc phục và xử lý môi trường, đầu tư kinh phí và nguồn lực cho công tác bảo vệ môi trường…

Thạc sỹ Nguyễn Thị Hiền, chuyên gia Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia: “Trong những năm qua, các địa phương đã có nhiều giải pháp về bảo vệ môi trường, tuy nhiên, chỉ mang tính chất tạm thời, phạm vi hẹp và thiếu sự tham gia của các bên có liên quan. Việc thực thi chính sách mới chỉ chú trọng tới việc phạt, cấm trong khi lại thiếu sự khuyến khích về ý thức và trách nhiệm trực tiếp của cá nhân, đơn vị, doanh nghiệp… Thậm chí, nhiều quy định phạt, cấm còn vượt quá quy định của Nhà nước và thiếu các căn cứ pháp lý cần thiết. Điều này rõ ràng đang đặt ra những đòi hỏi cần phải sớm có một hành lang pháp lý cụ thể cho việc bảo vệ môi trường.

Hoan Nguyễn(TH&CL)