Dấu tích chiến trường Tà Cơn xưa
Khu di tích sân bay Tà Cơn tọa lạc tại thôn Hòa Thành (xã Tân Hợp, huyện Hướng Hóa) nay là xã Khe Sanh, tỉnh Quảng Trị cách thị trấn Khe Sanh khoảng 5 km, án ngữ trên Quốc lộ 9, tuyến đường chiến lược nối Đông Hà với Nam Lào. Với địa hình thung lũng lòng chảo, bao quanh bởi những dãy núi, sân bay Tà Cơn được quân đội Mỹ lựa chọn làm căn cứ quân sự trọng yếu trong giai đoạn 1966-1968. Đây là nơi triển khai các máy bay trinh sát, vận tải quân sự và chiến đấu, đồng thời là bàn đạp để Mỹ tiến hành các chiến dịch hành quân trên bộ, kiểm soát tuyến đường Hồ Chí Minh.
Sân bay Tà Cơn rộng khoảng 10.000 m², có đường băng được lát bằng hàng nghìn tấn ri nhôm và ri sắt, đủ sức tiếp nhận các loại máy bay vận tải hạng nặng như C-130, C-123, các trực thăng vũ trang và phản lực chiến đấu. Khu vực sân bay được bố trí hệ thống công sự phòng ngự dày đặc, trụ sở chỉ huy, đài liên lạc, và hàng rào kèm bùng nhùng cùng các bãi mìn, biến nơi này thành “pháo đài bất khả xâm phạm” trong hệ thống tập đoàn cứ điểm Khe Sanh, nối liền các cứ điểm Làng Vây, Chi khu quân sự Hướng Hóa.
Bên cạnh các công trình chiến lược, sân bay Tà Cơn còn nằm trong tuyến hệ thống hàng rào điện tử McNamara kéo dài từ biển Cửa Tùng đến biên giới Lào, nơi Khe Sanh được xác định là trung tâm phòng thủ. Từ đây, các máy bay Mỹ thực hiện nhiệm vụ trinh sát, chỉ điểm cho các hoạt động đánh phá và cắt đứt tuyến đường chi viện của quân ta. Sân bay cùng các cao điểm kế cận đã tạo thành một thế phòng ngự liên hoàn, cơ động, được coi là khu trung tâm “cứng” nhất trong hệ thống cứ điểm Khe Sanh.
Tháng 4/1968, Bộ Chính trị quyết định mở Chiến dịch tiến công Đường 9 Khe Sanh với mục tiêu biến Khe Sanh thành “địa ngục trần gian” của quân Mỹ. Trong 170 ngày đêm chiến đấu liên tục, quân và dân ta đã tiêu diệt 17.000 tên địch, bắn rơi và phá hủy 480 máy bay, hơn 120 xe quân sự, 65 khẩu đại bác, súng cối cùng 55 kho xăng, đạn. Kết thúc chiến dịch, huyện Hướng Hóa được giải phóng vào ngày 9/7/1968, lá cờ chiến thắng tung bay trên sân bay Tà Cơn, huyện đầu tiên ở Quảng Trị và miền Nam hoàn toàn được giải phóng. Chiến thắng vang dội này mở đường cho những bước tiến tiếp theo trong giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Sân bay Tà Cơn không chỉ là chiến trường ác liệt, mà còn là nơi minh chứng rõ nét cho chiến lược, nghệ thuật quân sự Việt Nam. Nơi đây từng đón các loại máy bay lớn và trực thăng UH-1A, CH-47 Chinook, C-130 được ví như những “lực sĩ bay” của quân Mỹ, cùng hệ thống xe tăng M48, M41, M113, pháo 155 ly và hàng chục vỏ bom, đạn. Những hiện vật này được trưng bày tại di tích ngày nay, như một minh chứng sống động cho những thất bại của Mỹ và tinh thần chiến đấu kiên cường của quân và dân ta.
Trong khuôn viên di tích, nhà Bảo tàng Đường 9 Khe Sanh trưng bày hàng trăm hiện vật quý giá về lịch sử và khoa học. Hệ thống hầm hào, công sự, đài quan sát không lưu được phục dựng nguyên vẹn, giúp du khách hình dung rõ rệt về chiến thuật phòng ngự và điều hành tác chiến tại khu vực sân bay. Những câu chuyện về các chiến sĩ tham gia trận đánh, những lá thư gửi về gia đình, hay những hiện vật nhỏ như đồng hồ, đồ dùng cá nhân của lính Mỹ… tất cả đều góp phần tái hiện bức tranh sống động của chiến tranh.
Sức sống Tà Cơn hôm nay
Sân bay Tà Cơn có diện tích khoảng 10.000 mét vuông, nằm ở trung tâm cụm cứ điểm Khe Sanh, nơi từng được xây dựng với đường băng dài phục vụ vận chuyển quân sự trong chiến tranh. Khu vực này được bố trí trụ sở chỉ huy, đài quan sát, hệ thống thông tin liên lạc cùng các lớp phòng ngự kiên cố. Với cấu trúc vững chắc và vị trí mang tính chiến lược, Tà Cơn từng là “trái tim” của tập đoàn cứ điểm Khe Sanh, được quân đội Mỹ xem như một pháo đài khó có thể bị xuyên thủng.
Hiện nay, khu di tích vẫn giữ được vẻ nguyên sơ với năm chiếc máy bay C130, UH-1, CH-47 và ba xe tăng được trưng bày ngoài trời. Đây đều là phương tiện chiến đấu mà quân đội Mỹ từng sử dụng tại Khe Sanh – Tà Cơn hơn nửa thế kỷ trước. Sân bay Tà Cơn được xếp hạng Di tích Quốc gia từ năm 1986. Tại Bảo tàng Đường 9 – Khe Sanh, hàng trăm hiện vật lịch sử và khoa học tiếp tục được lưu giữ, cung cấp cho du khách cái nhìn sâu hơn về cuộc chiến.
Theo Ban quản lý, sân bay Tà Cơn đón khoảng hơn 15.000 lượt khách mỗi năm, trong đó khách quốc tế chiếm một nửa. Dù là điểm đến có giá trị đặc biệt, thời gian lưu trú của du khách tại khu di tích còn hạn chế, mức chi tiêu hiện chủ yếu dừng ở giá vé tham quan.
Bên cạnh hệ thống máy bay, xe tăng, hầm hào, công sự và đường băng còn lại, các hình ảnh, tư liệu về lính Mỹ, quân đội chính quyền cũ và lực lượng Giải phóng được trưng bày đã giúp người xem hình dung rõ hơn quy mô, tính chất ác liệt của chiến trường Khe Sanh. Những hiện vật này tạo nên trải nghiệm trực quan, qua đó khơi dậy sự trân trọng đối với giá trị hòa bình hôm nay.
Ngoài trưng bày ngoài trời, khu di tích còn có một nhà Bảo tàng chuyên đề với hàng trăm hiện vật giá trị, góp phần hoàn chỉnh bức tranh lịch sử của vùng đất đặc biệt này.
Ngày nay, sân bay Tà Cơn khoác lên mình màu xanh yên bình. Những rẫy cà phê, cánh đồng điện gió, hay thậm chí những tổ ong làm tổ dưới bánh xích xe tăng cũ, tất cả đều hiện diện như minh chứng cho sức sống mới của mảnh đất anh hùng. Đứng giữa không gian ấy, du khách vừa chiêm ngưỡng hiện vật chiến tranh, vừa cảm nhận rõ nét tinh thần bất khuất, đoàn kết của dân tộc Việt Nam, và những chiến công đã góp phần tạo nên mùa xuân 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Sân bay Tà Cơn không chỉ là di tích lịch sử quốc gia, mà còn là điểm giáo dục truyền thống cách mạng, nhắc nhở thế hệ hôm nay về giá trị của hòa bình, độc lập và tinh thần dân tộc kiên cường. Mỗi năm, hàng nghìn học sinh, sinh viên, du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, nghiên cứu, tìm hiểu về lịch sử và nghệ thuật quân sự thời chiến.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, nhưng Tà Cơn vẫn nguyên vẹn những dấu ấn hào hùng. Chiến tranh lùi xa, nhưng ký ức về những ngày tháng khốc liệt, về những chiến sĩ đã ngã xuống vì độc lập, tự do của dân tộc vẫn hiện hữu giữa núi rừng Quảng Trị. Mỗi vết lõm bom, mỗi tấm ri sắt trên đường băng, từng chiếc xe tăng hay máy bay cũ… đều kể lại câu chuyện về một miền đất lửa, về lòng quả cảm của quân và dân ta, về sức mạnh của tinh thần dân tộc Việt Nam.
Sân bay Tà Cơn hôm nay là nơi giao hòa giữa quá khứ và hiện tại. Nó không chỉ nhắc nhở mọi người về một thời kỳ chiến đấu hào hùng mà còn truyền cảm hứng về sự vươn lên, đổi mới và phát triển của mảnh đất Quảng Trị giàu truyền thống cách mạng. Những rẫy cà phê xanh mướt, cánh đồng điện gió nối dài đến chân trời, những chiếc máy bay, xe tăng hay hệ thống hầm hào cũ… tất cả đều làm nên một bức tranh lịch sử sống động, đồng thời khẳng định sức sống bền bỉ và tinh thần kiên cường của con người nơi miền đất lửa.
Sân bay Tà Cơn không chỉ là di tích lịch sử quốc gia mà còn là nơi giáo dục tinh thần yêu nước, nhắc nhở thế hệ hôm nay về giá trị của hòa bình và độc lập.
Lê Quyết
