Tăng cường hợp tác, hội nhập hải quan ASEAN

Chính vì vậy, ASEAN đã sớm xây dựng và liên tục hoàn thiện những cơ sở pháp lý quan trọng, tạo nền tảng cho hợp tác, hội nhập về hải quan trong khu vực mang tính chiến lược, dài hạn. Có thể kể đến những văn kiện mang tính cột mốc như Bộ quy tắc ứng xử Hải quan ASEAN, Hiệp định Hải quan ASEAN, Hiệp định về xây dựng và thực hiện cơ chế một cửa ASEAN, Nghị định thư về Thực hiện Biểu thuế Hài hoà hoá của ASEAN (AHTN), Nghị định thư về Hệ thống quá cảnh hải quan (ACTS)…

Cơ chế hợp tác hải quan trong ASEAN hiện nay được tổ chức theo các cấp quản lý và Nhóm làm việc cố định, trong đó cấp cao nhất là Hội nghị Tổng cục trưởng Hải quan ASEAN. Ngoài ra còn có các Tiểu nhóm lâm thời, phục vụ các nhiệm vụ đặc trách được giao, ví dụ như về hệ thống quá cảnh ASEAN, Một cửa ASEAN, Doanh nghiệp ưu tiên...

Các kết quả chính về hợp tác, hội nhập hải quan ASEAN

Danh mục Thuế quan hài hòa ASEAN (AHTN)

Danh mục Thuế quan hài hòa ASEAN (AHTN) là Danh mục hàng hóa ở cấp độ 8 chữ số được Hải quan các nước ASEAN sử dụng, được xây dựng dựa trên Danh mục HS của WCO. Hiện nay, các nước ASEAN đã triển khai thực hiện Danh mục AHTN phiên bản 2022.

Việt Nam cũng đã hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật liên quan để thực hiện phiên bản AHTN 2022, cụ thể là ban hành Thông tư ban hành Danh mục hàng hóa xuất nhập khẩu Việt Nam vào tháng 12/2022.

Hệ thống quá cảnh hải quan ASEAN (ACTS)

Hệ thống Quá cảnh Hải quan ASEAN (ACTS) là hệ thống quản lý quá cảnh hải quan được tự động hóa việc thực hiện các thủ tục hải quan đối với việc vận chuyển hàng hóa quá cảnh qua biên giới trong ASEAN bằng phương tiện đường bộ. Thông qua một thủ tục hải quan chung, ACTS cho phép doanh nghiệp vận chuyển hàng hóa tự do qua các Quốc gia Thành viên ASEAN.

ACTS bắt đầu vận hành chính thức từ ngày 30/11/2020, với sáu nước thành viên tham gia gồm Cam-pu-chia, Lào, Malaysia, Singapore, Thái Lan và Việt Nam. Hệ thống ACTS hiện đang được vận hành bởi Đội quản lý Trung tâm thường trực tại trụ sở Ban thư ký ASEAN (Jakarta, Indonesia), với sự hỗ trợ tài chính và kỹ thuật  của Liên minh châu Âu (EU) thông qua Dự án ARISE PLUS. Tính đến ngày 31/1/2024, đã có 190 lô hàng quá cảnh được thực hiện thủ tục hải quan thông qua hệ thống ACTS chủ yếu từ Singapore, Malaysia, Thái Lan và Campuchia.

Với vai trò là nước thành viên, Việt Nam đã triển khai sáng kiến ACTS cùng các nước ASEAN theo đúng tiến độ chung. Về việc hoàn thiện cơ sở pháp lý, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Nghị định 46/2020/NĐ-CP quy định thủ tục hải quan, kiểm tra, giám sát hải quan đối với hàng hóa quá cảnh thông qua Hệ thống quá cảnh Hải quan ASEAN để thực hiện Nghị định thư 7 về Hệ thống quá cảnh Hải quan.

Về việc kết nối hệ thống, Tổng cục Hải quan đã phối hợp chặt chẽ với các Bộ ngành có liên quan, trong đó có vai trò của Bộ Công Thương, Bộ Giao thông vận tải và các Ngân hàng thương mại trong vấn đề cung cấp bảo lãnh. Ngoài ra, Hải quan Việt Nam cũng nhận được sự hỗ trợ của Dự án ARISE PLUS để lắp đặt hoàn thiện hệ thống ACTS (được cập nhật đầy đủ chức năng của phiên bản mới). Về mặt nguồn nhân lực vận hành hệ thống, thông qua các chương trình hỗ trợ kỹ thuật từ các đối tác, cán bộ của Hải quan Việt Nam cũng được đào tạo để chủ động điều hành, quản trị hệ thống.

Giao dịch bảo lãnh quá cảnh đầu tiên qua hệ thống ACTS tại thị trường Việt Nam đã được thực hiện thành công vào tháng 2/2024 qua Chi cục Hải quan Mộc Bài, tỉnh Tây Ninh.

Thỏa thuận công nhận lẫn nhau về Doanh nghiệp ưu tiên trong ASEAN (AAMRA)

Thỏa thuận công nhận lẫn nhau về Doanh nghiệp ưu tiên trong ASEAN (AAMRA) đã được toàn bộ 10 nước thành viên ASEAN thông qua, ký kết và có hiệu lực từ ngày 19/9/2023. Đây là một trong những sáng kiến nổi bật của ASEAN nhằm hướng đến mục tiêu củng cố an ninh chuỗi cung ứng và tăng cường lợi ích chung trong tạo thuận lợi thương mại của các bên tham gia. Thỏa thuận này không mang tính ràng buộc về pháp lý, việc thực hiện Thỏa thuận sẽ phụ thuộc vào tình hình của từng nước theo lộ trình thống nhất.

Trên cơ sở tất cả 10 nước ASEAN đã thực hiện Chương trình Doanh nghiệp ưu tiên, nhằm theo dõi và thúc đẩy việc triển khai sáng kiến, ASEAN đã thành lập Tiểu nhóm làm việc về Doanh nghiệp ưu tiên (SWG-AAMRA) để thực hiện các công việc nghiên cứu, dự thảo thỏa thuận, đánh giá sự phù hợp pháp lý và thống nhất ý kiến giữa các quốc gia theo hướng tiệm cận với Khung tiêu chuẩn An ninh và Tạo thuận lợi thương mại toàn cầu (SAFE) của Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO).

Hải quan Việt Nam đã thông qua và ký kết Thỏa thuận AAMRA vào tháng 2/2023. Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện cơ sở pháp lý trong nước để chuyển sang giai đoạn thực hiện thí điểm theo lộ trình chung của ASEAN.  

Hợp tác kiểm soát, thực thi tuân thủ hải quan

Trong thời gian qua, ASEAN đã triển khai nhiều chương trình, sáng kiến về hợp tác hải quan trong đấu tranh chống buôn lậu, gian lận thương mại, đảm bảo an ninh chuỗi cung ứng. Theo đó, Hải quan Việt Nam đã tích cực tham gia và có đóng góp đáng ghi nhận vào kết quả chung về hoạt động kiểm soát của Hải quan ASEAN, trong đó nổi bật là chiến dịch “Con rồng Mêkông”.

Đây là một sáng kiến về hoạt động chống buôn lậu do Hải quan Trung Quốc và Hải quan Việt Nam đồng khởi xướng với sự hỗ trợ điều phối của Văn phòng tình báo khu vực Châu Á – Thái Bình Dương (WCO-RILO AP) và Cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm Liên hợp quốc (UNODC). Chiến dịch đánh dấu điểm nhấn của Hải quan Việt Nam trong việc chủ động hội nhập, hợp tác trong các vấn đề tăng cường kiểm soát chống buôn lậu và tội phạm xuyên quốc gia trong khu vực và toàn cầu.  

Chiến dịch được vận hành dưới cơ chế chia sẻ thông tin nghiệp vụ tình báo hải quan (thông tin nóng và thông tin bắt giữ) thông qua việc sử dụng công cụ bảo mật thông tin của Tổ chức Hải quan thế giới - CENCOmm và hệ thống đầu mối liên lạc được chỉ định. Hải quan Việt Nam đóng vai trò là thành viên của nhóm điều phối (OCU) trong toàn bộ Chiến dịch.

Chiến dịch là một chuỗi hoạt động chung của Hải quan tại khu vực châu Á và Thái Bình Dương được bắt đầu từ năm 2018 và đến tháng 11/2023 đã tiến hành được 5 giai đoạn (mỗi giai đoạn kéo dài khoảng 5 tháng). Giai đoạn thứ 5 gần nhất, có sự tham gia của 25 cơ quan Hải quan, các cơ quan thực thi pháp luật và tổ chức quốc tế. Tổng số vụ bắt giữ của Chiến dịch được các thành viên báo cáo qua 5 giai đoạn là 4.535 vụ ma túy và động thực vật hoang dã CITES, tang vật thu giữ gồm: 55.200 kg (55,2 tấn ma túy), 108.000 kg (108 tấn) tiền chất, 157.000 kg (157 tấn) gỗ và 4.479 sản phẩm từ động, thực vật hoang dã.

Qua 5 giai đoạn, Hải quan Việt Nam đã tham gia xây dựng và phổ biến 115 cảnh báo và 5 báo cáo tổng kết đánh giá hoạt động triển khai các giai đoạn của chiến dịch cho toàn bộ các thành viên.  Riêng trong Chiến dịch giai đoạn V, Hải quan Việt Nam và các đơn vị phối hợp đã cập nhật tổng số 123 vụ việc bắt giữ ma túy và động, thực vật hoang dã. Tháng 4/2024 vừa qua, Hải quan Việt Nam đã chủ trì tổ chức Hội nghị khởi động Chiến dịch “Con rồng Mêkông” giai đoạn VI tại Việt Nam.

Cơ chế một cửa ASEAN (ASW)

Hiện nay, Hải quan Việt Nam đã kết nối chính thức Cơ chế một cửa ASEAN để trao đổi thông tin Chứng nhận xuất xứ mẫu D (C/O Form D) điện tử với 9 nước ASEAN, trao đổi thử nghiệm tờ khai hải quan xuất khẩu với Liên minh kinh tế Á – Âu, trao đổi thông tin C/O điện tử với Hàn Quốc, trao đổi chứng nhận điện tử với New Zealand. Ngoài ra, đã hoàn thiện việc kết nối hệ thống cho phép doanh nghiệp và các bên liên quan có thể tra cứu C/O e-Form D của Việt Nam từ tháng 8/2021 qua Cổng thông tin một cửa quốc gia (https://vnsw.gov.vn).

Về trao đổi Tờ khai hải quan ASEAN (ACDD) thông qua Cơ chế Một cửa ASEAN, cho đến tháng 4/2024, trừ Lào chưa tham kết nối hệ thống, Hải quan Việt Nam đã tiến hành trao đổi thành công dữ liệu với 5 nước (Campuchia, Indonesia, Maylaysia, Thái Lan và Singapore) và đang tiếp tục thử nghiệm với các nước còn lại theo đúng lộ trình.

Kế hoạch, phương hướng hoạt động hợp tác năm 2024

Theo cơ chế luân phiên, Hải quan Việt Nam sẽ đảm nhiệm vị trí Chủ tịch và là nước chủ nhà đăng cai tổ chức Hội nghị Tổng cục trưởng Hải quan ASEAN (ADGCM) lần thứ 33 trong năm 2024. Hội nghị ADGCM là cơ chế họp thường niên và luân phiên của cơ quan Hải quan các nước trong khu vực ASEAN. Hội nghị là diễn đàn để các Lãnh đạo của Hải quan các nước thành viên thảo luận và đưa ra các quyết định, chỉ đạo và định hướng các hoạt động liên quan đến các biện pháp hội nhập hải quan trong đó tập trung vào các lĩnh vực nghiệp vụ về tạo thuận lợi thương mại, kiểm soát hải quan và xây dựng năng lực hải quan.

Từ khi Việt Nam trở thành thành viên của ASEAN, Hải quan Việt Nam đã đăng cai tổ chức thành công hai Hội nghị ADGCM tại Việt Nam lần lượt vào các năm 2004 và 2014. Với việc đăng cai tổ chức Hội nghị lần này, Việt Nam sẽ thực hiện nghĩa vụ và trách nhiệm của cơ quan Hải quan nước thành viên trong khu vực ASEAN, đồng thời nâng cao vị thế, vai trò của Hải quan Việt Nam và phù hợp với chủ trương chung về nâng tầm đối ngoại đa phương của Việt Nam.

Với vai trò là nước Chủ tịch Hải quan năm 2024, Việt Nam sẽ nỗ lực tăng cường kết nối và thống nhất giữa các nước ASEAN để tiếp tục thực hiện các Kế hoạch Chiến lược Phát triển Hải quan ASEAN cho giai đoạn 2021-2025 trong đó tập trung ưu tiên thực hiện các nội dung: Cơ chế một cửa ASEAN; Cơ chế quá cảnh hải quan ASEAN; Cơ chế thực hiện Công nhận lẫn nhau về Doanh nghiệp ưu tiên trong ASEAN. Ngoài ra, khuyến khích tăng cường đối thoại, tham vấn với các đối tác của ADGCM nhằm thực hiện các mục tiêu phù hợp với tình hình phát triển kinh tế trong giai đoạn mới như Hải quan xanh, xây dựng hệ sinh thái về dữ liệu hải quan, hiện đại hóa hải quan, trao đổi dữ liệu điện tử, quản lý hải quan đối với thương mại điện tử; đơn giản hóa thủ tục hải quan cho các lô hàng trị giá thấp…

Minh Anh