Xử lý nhà thầu “bỏ chạy”, không cung cấp gạo dự trữ quốc gia như thế nào?

Bị xử phạt vẫn được tham gia thầu

Ông Phạm Việt Hà, Vụ trưởng Vụ Quản lý hàng dự trữ, Tổng cục Dự trữ Nhà nước, Bộ Tài chính cho báo chí biết, trong năm 2023, các cục dự trữ Nhà nước tiếp tục thực hiện đánh giá uy tín nhà thầu trong quá trình tổ chức lựa chọn nhà thầu mua gạo dự trữ quốc gia.

Theo đó trong E-HSMT, điểm uy tín được chia thành 03 mức gồm: Nhà thầu (độc lập hoặc liên danh) không bị vi phạm về uy tín: Được đánh giá ở mức 50 điểm.

Nhà thầu (độc lập hoặc liên danh) đã ký hợp đồng cung cấp gạo với các Cục Dự trữ Nhà nước khu vực nhưng không thực hiện theo đúng tiến độ (giao hàng chậm) hoặc giao hàng không đảm bảo chất lượng để các đơn vị từ chối nhập hàng: Được đánh giá ở mức 20 điểm.

Nhà thầu (độc lập hoặc liên danh) đã được các Cục Dự trữ Nhà nước khu vực phê duyệt trúng thầu gói thầu cung cấp gạo dự trữ quốc gia nhưng không tiến hành hoặc từ chối tiến hành hoàn thiện hợp đồng hoặc đã hoàn thiện hợp đồng nhưng từ chối ký hợp đồng: Được đánh giá ở mức 0 điểm nhưng không bị loại.

“Như vậy, việc đánh giá uy tín nhà thầu không phải là “loại nhà thầu” mà để đảm bảo sự công bằng cho tất cả các nhà thầu tham dự thầu (nhà thầu có uy tín cao hơn thì sẽ được chấm điểm cao hơn và ngược lại), tăng tính cạnh tranh giữa các nhà thầu trong đấu thầu mua gạo dự trữ quốc gia và các cục dự trữ Nhà nước khu vực sẽ lựa chọn được nhà thầu đáp ứng tốt nhất, đúng quy định của pháp luật về đấu thầu và HSMT (đáp ứng tốt tất cả các yêu cầu kỹ thuật và giá dự thầu).

Năm 2023, Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Thái Bình phạt 03 nhà thầu từ chối thực hiện hợp đồng cung cấp gạo. Ba nhà thầu này cũng bị các cục dự trữ khác xử phạt.

Trước đó, Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Thái Bình, trực thuộc Tổng cục Dự trữ Nhà nước, Bộ Tài chính tiến hành tổ chức đấu thầu 6 gói thầu thuộc dự án mua 7.500 tấn gạo nhập kho dự trữ quốc gia năm 2023. Sau khi trúng các gói thầu này, 03 nhà thầu đã ký hợp đồng nhưng sau đó không thực hiện và bị Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Thái Bình xử phạt.

Ở gói thầu số 1, nhà thầu trúng thầu là Công ty TNHH Thương mại Quốc tế Khải Minh (Công ty Khải Minh), địa chỉ HH4 - Khu đô thị Nam An Khánh, xã An Khánh, huyện Hoài Đức, TP. Hà Nội bị phạt hành chính số tiền 581,175 triệu đồng. Đây chính là số tiền bảo đảm thực hiện hợp đồng cung cấp 900 tấn gạo dự trữ quốc gia 2023.

Ở gói thầu số 2, nhà thầu trúng thầu là Công ty TNHH Thương mại tổng hợp Đông Phương (Công ty Đông Phương), địa chỉ tại nhà bà Bùi Thị Quy, Thôn Kìm, xã Vũ Lạc, TP. Thái Bình, tỉnh Thái Bình, bị phạt hành chính số tiền 655 triệu đồng là tiền bảo đảm thực hiện hợp đồng cung cấp 1.000 tấn gạo dự trữ quốc gia 2023.

Ở gói thầu số 4, nhà thầu trúng thầu là Công ty TNHH Vạn Lợi (Công ty Vạn Lợi), địa chỉ thôn Bào Cừu, phường Thanh Châu, thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam, đại diện là ông: Phan Doãn Tiến, chức vụ Giám đốc, bị phạt hành chính số tiền 1,179 tỉ đồng là tiền bảo đảm thực hiện hợp đồng cung cấp 1.800 tấn gạo dự trữ quốc gia 2023.

Trong năm 2023, 03 nhà thầu trên không chỉ bị Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Thái Bình xử phạt mà còn bị các cục dự trữ khác xử phạt. Đối với Công ty Khải Minh có tới 04 quyết định xử phạt trong năm 2023.

Gần đây nhất ngày 25/12/2023, Cục Dự trữ khu vực Hà Nội ra thông báo xử phạt công ty này với số tiền gần 600 triệu đồng. Lý do là công ty này từ chối thực hiện hợp đồng cung cấp 800 tấn gạo dự trữ quốc gia năm 2023.

Ngày 18/10/2023, Công ty Khải Minh cũng bị Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Hà Nam Ninh thông báo vi phạm uy tín nhà thầu. Theo đó, Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Hà Nam Ninh thông báo đơn vị này đã ký hợp đồng nhưng không thực hiện hợp đồng.

Ngày 04/10/2023, Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Hà Bắc cũng đã đăng tải thông tin, Công ty Khải Minh phá hợp đồng mua 940 tấn gạo nhập kho dự trữ quốc gia Chi cục Dự trữ Nhà nước Lạng Giang.

Nhà thầu Công ty Đông Phương cũng có 03 quyết định xử phạt gồm: Ngày 02/10/2023, Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Hà Nội thông báo Công ty Đông Phương và Công ty Vạn Lợi cùng vi phạm do từ chối cung cấp 2.200 tấn gạo dự trữ quốc gia năm 2023. Trong đó Công ty Phương Đông là 1.000 tấn, Công ty Vạn Lợi là 1.200 tấn. Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Hà Nội phạt Công ty Phương Đông 665 triệu, Công ty Vạn Lợi 786 triệu đồng.

Công ty Đông Phương bị Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Tây Bắc xử phạt ngày 10/10/2023 với hành vi tương tự.

Bị phạt vẫn được tham gia thầu có đúng là mang tính cạnh tranh không? 

Vấn đề đặt ra là các doanh nghiệp/nhà thầu trên, bị phạt nhiều lần vì "bùng" hợp đồng vẫn được tham gia thầu và trúng thầu, liệu có đúng là đảm bảo tính cạnh tranh không? Trách nhiệm những cá nhân, tập thể liên quan khi xảy ra thiếu gạo sẽ bị xử lý như thế nào?

Bà Nguyễn Thị Phố Giang, Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Dự trữ Nhà nước - cho biết, năm 2023, tổng cục được giao kế hoạch nhập kho dự trữ 220.000 tấn gạo, nhưng hết năm mới thực hiện được 62% kế hoạch; còn lại hơn 83.197 tấn gạo chưa mua được.

Lý do "chạy thầu" bởi giá gạo tăng cao, biến động thất thường. Có thời điểm trong khoảng 02 tuần giá gạo tăng tới mấy nghìn đồng/kg. Các nhà thầu xác định nếu vẫn tiếp tục làm thì đương nhiên sẽ bị lỗ nên họ chấp nhận mất tiền cọc đảm bảo, vi phạm Luật Đấu thầu để từ chối thực hiện hợp đồng". Trong năm 2023, nhiều các doanh nghiệp xù thầu gạo dự trữ quốc gia. Nhưng các doanh nghiệp này chỉ bị phạt tiền mà không có doanh nghiệp nào bị cấm thầu.

Được biết, ngoài bị phạt tiền, từ năm 2020, Bộ Tài chính từng đề xuất cấm tham gia hoạt động đấu thầu cung cấp hàng dự trữ quốc gia với hành vi không thực hiện hoặc thực hiện một phần hợp đồng cung cấp hàng dự trữ quốc gia nhưng không hiểu sao, với mặt hàng chiến lược, dự trữ quốc gia về gạo, nhà thầu chỉ bị trừ điểm chứ không bị cấm tham gia hoạt đồng đấu thầu như các ngành nghề khác.

Vấn đề đặt ra là, các doanh nghiệp trúng thầu gạo dự trữ quốc gia "xù thầu" với gói gạo dự trữ quốc gia nhưng vẫn xuất khẩu gạo và ký hợp đồng xuất khẩu gạo với nước ngoài. Họ tính lợi nhuận chứ không vì lợi ích quốc gia là đảm bảo an ninh lương thực quốc gia. Cần phải xử lý trách nhiệm hình sự về vấn đề trên chứ không thể phạt tiền.

Theo luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch HĐTV Công ty Luật Basico thì: Với trường hợp này có 02 tình huống xảy ra. Một là cứ theo lẽ thường, nhà thầu sẽ bị phạt 8% hợp đồng nếu không thực hiện. Tuy nhiên, do trường hợp này hợp đồng chưa ký thì bên nhà thầu sẽ bị mất số tiền đặt cọc khi đăng ký dự thầu (nếu có). Còn nếu trước đó nhà thầu không phải đặt cọc thì coi như 'bằng hoà'.

Trong trường hợp thứ hai cần xét tới lý do trúng thầu nhưng lại 'bỏ chạy' của nhà thầu. Theo Công ước Quốc tế và Bộ luật Dân sự Việt Nam 2015 thì khi hoàn cảnh thay đổi, dẫn tới một bên không thể thực hiện được hợp đồng hay có thể thực hiện được nhưng quá khó khăn, nếu thực hiện sẽ gây thiệt hại lớn, thậm chí là phá sản cho doanh nghiệp, thì các bên phải ngồi lại để bàn bạc, thương thuyết làm sao giảm thiệt hại và đưa ra một mức giá điều chỉnh hợp lý.

Theo lý giải của các doanh nghiệp, nguyên nhân các nhà thầu trúng thầu gạo nhưng từ chối ký hợp đồng là vì ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19, nhu cầu của thị trường xuất khẩu gạo tăng cao, giá gạo liên tục tăng từ thời điểm dự thầu tới khi có kết quả trúng thầu nên nhà thầu không thực hiện được và có văn bản từ chối ký hợp đồng. Như vậy có thể coi là lý do khách quan, không dự báo được trước. Muốn giải quyết được thì các bên cần ngồi lại và đưa ra một thoả thuận giá mới phù hợp với điều kiện hiện tại.

Nếu Cục Dự trữ Nhà nước không chấp nhận thoả thuận lại giá và nhất quyết yêu nhà thầu phải thực hiện cam kết hoặc yêu cầu xử lý thì có thể ra toà, lúc đó toà án sẽ có quyết định áp đặt.

Cần có chế tài buộc doanh nghiệp thực hiện xong hợp đồng đã trúng thầu dự trữ quốc gia thì mới được xuất khẩu

Ông Âu Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan đã thông tin về 04 doanh nghiệp "bùng" gạo dự trữ Nhà nước để đem đi xuất khẩu trong đợt mở tờ khai xuất khẩu 400.000 tấn gạo vừa qua.

Theo ông, từ 0h ngày 12/04, đã có 39 doanh nghiệp đăng ký tờ khai xuất khẩu gạo, số lượng hạn ngạch đạt 400.000 tấn. Tuy nhiên, trong danh sách này lại có những doanh nghiệp trúng thầu dự trữ quốc gia mặt hàng gạo (theo Tổng cục Dự trữ Quốc gia) nhưng không đến ký hợp đồng hoặc từ chối ký hợp đồng cung cấp gạo dự trữ quốc gia. "Trên tờ khai đăng ký xuất khẩu, các doanh nghiệp này đăng ký lên tới hàng nghìn tấn gạo", ông Tuấn nói.

"Các doanh nghiệp này chưa thực hiện quy định cung cấp gạo cho dự trữ quốc gia. Cơ quan Hải quan cho rằng hiện tượng này làm phát sinh nguy cơ không đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, đảm bảo dự trữ quốc gia", vị này cho hay.

Cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan cũng cho hay hiện nay chưa có chế tài buộc doanh nghiệp ký hợp đồng đối với lượng gạo đã trúng thầu dự trữ quốc gia thì mới được xuất khẩu. Tổng cục Hải quan đề nghị Bộ Công Thương xem xét thay bằng phân bổ hạn ngạch tổng lượng hàng tháng, có thể đấu giá hạn ngạch như mặt hàng đường mà Bộ Công Thương đang thực hiện.

Xuân Hải (t/h)