Xuất khẩu gạo qua đường tiểu ngạch: Nhiều rủi ro

(TH&CL) Tình hình xuất khẩu (XK) gạo của Việt Nam thời gian gần đây gặp nhiều khó khăn. Theo nhận định của Bộ NN&PTNT, các đối tác nhập khẩu hiện chưa có kế hoạch thu mua, trong khi đó sản lượng lúa gạo trong nước được dự báo sẽ tiếp tục tăng.

Ảnh minh họa

Trước tình hình này, nhiều DN lựa chọn con đường xuất khẩu tiểu ngạch như một chiếc phao “cứu cánh” mặc dù tiềm ẩn trong đó là những rủi ro trong giao dịch, thanh toán và sự ép giá của thương lái…

Giảm lượng và giá trị

XK gạo của Việt Nam sau nhiều năm đứng vị trí thứ hai thì năm 2013 đã phải xuống vị trí thứ ba sau Ấn Độ và Thái Lan. Dự báo tình hình XK gạo năm 2014 sẽ tiếp tục khó khăn, vì vậy, theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), năm 2014 sẽ khuyến khích XK cả chính ngạch và tiểu ngạch. Tuy nhiên, việc XK qua đường tiểu ngạch phải được quản lý chặt chẽ.

XK gạo năm 2013 của Việt Nam giảm cả lượng và giá trị khi chỉ xuất được 6,681 triệu tấn, giảm 1,038 triệu tấn (13,45%), thu về 2,893 tỷ USD theo giá FOB (giảm hơn 16%). Giá XK bình quân 433,07 USD/tấn, giảm 13,79 USD/tấn so với cùng kỳ.

Ông Trần Thanh Hải, Phó cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) nhận định, thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam đang có rất nhiều đối thủ cạnh tranh.

Đáng chú ý là Thái Lan đang có mức tồn kho gạo lên tới 20 triệu tấn nên có nhu cầu xả hàng cao, rất có thể quốc gia này sẽ bán gạo với giá thấp đi rất nhiều, gây ảnh hưởng lớn đến tiềm năng XK gạo của Việt Nam.

Ông Hải cho rằng, dấu hiệu xả hàng của Thái Lan hiện vẫn chưa rõ ràng. Việt Nam cần phải quan tâm đến các nước XK gạo khác như Ấn Độ và Pakistan. Ấn Độ trong 2 năm vừa qua đã vươn lên thành nước XK gạo hàng đầu thế giới. Myanma, Campuchia hiện cũng đang trở thành quốc gia XK gạo tiềm năng.

Đề cập đến những giải pháp cho thị trường XK gạo hiện nay, ông Hải cho biết, một mặt Bộ Công thương vẫn liên tục tìm đầu ra cho nông dân thông qua bộ phận chuyên trách. Bên cạnh đó, Bộ dần hoàn thiện quy hoạch thương nhân XK gạo. Trong đó chọn lọc ra những thương nhân có đủ điều kiện cũng như có quá trình lịch sử XK gạo tốt để tập trung hỗ trợ.

Ngoài ra, Bộ Công thương cũng tập trung mở rộng hoạt động xúc tiến thương mại, đẩy mạnh đàm phán với chính phủ các nước tìm kiếm hợp đồng. Điều này có lợi ở chỗ, các thương nhân có thể tiến hành thực hiện đàm phán XK gạo nhưng được sự hỗ trợ, bảo lãnh của chính phủ, đơn cử như việc đã ký được hợp đồng với Philippine, Indonesia…

Cần phải quản lý chặt chẽ

Liên quan đến vấn đề XK gạo tiểu ngạch, ông Hải cho hay, Bộ Công thương đang chủ động phối hợp với các Bộ, ngành và các đơn vị hữu quan như Bộ NN&PTNT, Ngân hàng Nhà nước, Hiệp hội lương thực Việt Nam liên tục giám sát thị trường.

Năm 2013, Trung Quốc nổi lên là thị trường nhập khẩu gạo hàng đầu của Việt Nam. Tuy nhiên hiện nay lại có thông tin Trung Quốc tiến hành mua gom gạo của Việt Nam sẽ làm ảnh hưởng đến sản lượng và vấn đề về giá.

Trao đổi về vấn đề này ông Hải nhận định, năm 2013, Trung Quốc nhập khẩu gạo chiếm tới 1/3. Sang tháng 1/2014, Việt Nam chỉ XK được 65.000 tấn gạo sang Trung Quốc, trong khi tổng lượng XK đạt 370.000 tấn. Điều này cho thấy, việc XK gạo sang Trung Quốc cũng không phải là điều dễ dàng. Do đó, nếu có thông tin Trung Quốc mua gom gạo thì ở một góc độ nào đó cũng là tích cực. Song về phía nhà nước, XK gạo tiểu ngạch cũng vẫn cần phải có sự quản lý chặt chẽ.

Bộ Công thương không có chủ trương chặn việc xuất tiểu ngạch nhằm bảo vệ quyền lợi cho nông dân. Tuy nhiên, XK tiểu ngạch còn chứa đựng nhiều vấn đề như phụ thuộc vào điều kiện hạ tầng khu vực biên giới và chính sách của nước nhập khẩu. Nếu khuyến khích XK gạo qua đường tiểu ngạch thì cũng phải đi đôi với việc tăng cường kiểm soát con đường này. Bởi thực tế, lượng gạo đi đường tiểu ngạch sang Trung Quốc đã lên tới 1,5 triệu tấn nhưng lượng gạo mà Nhà nước kiểm soát được còn khá khiêm tốn, chưa tới 300.000 tấn.  Mặt khác, nhiều doanh nghiệp XK lâu nay phụ thuộc vào thị trường tiểu ngạch do thị trường này khá dễ dãi về mặt chất lượng. Mà như thế thì sản phẩm nông nghiệp khó xây dựng thương hiệu. Để khắc phục những tình trạng này, Bộ Công thương đang gấp rút cùng Bộ NN&PTNT xây dựng đề án, chiến lược XK nông sản sang Trung Quốc để có sự định hướng cho các doanh nghiệp tham gia thị trường này.

Năm 2014, VFA dự báo sản lượng gạo thương mại đạt khoảng 8 triệu tấn, VFA đặt mục tiêu tối đa để XK 7 triệu tấn, số còn lại sẽ phải xem xét XK bằng đường tiểu ngạch và cũng như tiêu thụ bằng các nguồn khác.

Tuyết Hoa