THCL Với gần 40 năm nghiên cứu về đất, phân bón và dinh dưỡng cây trồng nông nghiệp thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp, tôi có thể tự tin về kiến thức, kinh nghiệm và những bài học trải nghiệm thực tế về hiện trạng sản xuất, kinh doanh và sử dụng phân bón tại Việt Nam.
“Chút quà mọn nhận lấy thảo"
Nguồn cung cấp và phân phối phân bón vẫn tập trung ở các quốc gia và tập đoàn đã có tiềm lực truyền thống. Quốc gia có nhiều điểm mới trong thị trường phân bón đó là Trung Quốc.
Trên thế giới, tập trung sản xuất theo những công nghệ và quy trình công nghệ mới, như: Công nghệ tháp cao, hóa lỏng và màng bọc cho quy trình sản xuất phân urea; công nghệ Enzyme; công nghệ vi sinh và công nghệ sinh học; công nghệ nén khô và ép đùn; công nghệ nano để sản xuất thế hệ phân bón mới có hiệu lực cao; công nghệ sản xuất phân hữu cơ cao cấp và phân bón chậm tan; công nghệ sản xuất những loại phân bón đa chức năng…
Tại Việt Nam, Bộ NN&PTNT đang quản lý xấp xỉ 5.300 chủng loại phân bón đã có trong danh mục chính thức. Bộ Công thương đã cấp giấy hợp chuẩn, hợp quy cho các DN với số lượng xấp xỉ 1.000 loại. Những loại phân bón truyền thống và nằm ngoài danh mục ước tính cũng xấp xỉ 1.000 loại.
Như vậy, Việt Nam đang tồn tại khoảng 7.000 chủng loại phân bón, bao gồm: Phân hóa học; phân hữu cơ; phân hữu cơ - khoáng; phân vi lượng; phân bón dưới rễ và phân bón lá… Đây chính là một tồn tại vô cùng lớn trên thị trường phân bón ở Việt Nam. Với số lượng các chủng loại phân bón như vậy, thật khó cho công tác quản lý sản xuất, kinh doanh và hướng dẫn sử dụng cho người nông dân.
Chính vì những nguyên nhân đó mà thị trường phân bón Việt Nam luôn tồn tại và “phát triển" những loại phân bón giả, phân bón nhái và giả mạo nhãn hiệu - thương hiệu của những loại phân bón khác. Phổ biến là những loại phân kém chất lượng tới mức chỉ còn 10 - 30% hàm lượng theo đăng ký và công bố TCCS.
Những năm gần đây, Cục trồng trọt (Bộ NN&PTNT) đã có những đợt kiểm tra chất lượng phân bón đang sản xuất và lưu hành trên thị trường, đã phát hiện có đến gần 50% số mẫu phân bón không đạt chỉ tiêu chất lượng như đăng ký và công bố trên bao bì. Mặt khác, công tác quản lý và thanh kiểm tra còn rất bất cập, hàm chứa nhiều tiêu cực trong đó.
Có không ít vụ việc tiến hành thanh kiểm tra những loại phân bón giả, phân bón kém chất lượng ở nhiều địa phương, song kết quả đều được xử lý êm đẹp trên các bàn nhậu và những phong bì gọi là “chút quà mọn các anh chị nhận lấy thảo" (!). Chỉ vài lần quà mọn này thôi, cũng đủ cho nông dân cả huyện, cả tỉnh phải tiếp tục gánh chịu nạn phân bón giả, phân bón kém chất lượng? Có những điều gây khó hiểu cho công chúng. Chẳng hạn như vì sao những công ty đã nhiều lần bị phát hiện sản xuất phân bón kém chất lượng, quảng cáo hoàn toàn không đúng sự thật, kết quả kiểm nghiệm hàng hóa cho thấy các chất thực có không như in trên bao bì, mà vẫn cứ tiếp tục được vận hành sau khi nộp phạt?...
Mỗi năm mất 2 tỷ USD...
Nhiều tỉnh, thành phố trên cả nước từng phát hiện có phân bón dởm, giả. Thường thì sau rất nhiều bước thanh tra, kiểm nghiệm, tranh cãi, vụ việc được chốt lại bằng hình thức xử phạt vi phạm hành chính.
Ví thử, ở Gia Lai, kiểm nghiệm 17 mẫu phân bón tại 4 nhà máy sản xuất và 9 tổng đại lý thì ra tới 13/17 mẫu phân bón kém chất lượng. Chủ tịch UBND tỉnh Bình Thuận từng xử phạt từ 40 - 45 triệu đồng, đồng thời yêu cầu thu hồi tái chế toàn bộ số phân bón NPK kém chất lượng của các DN phân bón Phúc Hưng, Bình Định, Sitto VN… Rồi tỉnh Lâm Đồng, tháng 9/2015, tổ chức tiêu hủy hơn 15 tấn phân bón giả đã tịch thu. Nhưng những DN sản xuất ra các mặt hàng dởm, giả đó vẫn cứ được hoạt động tiếp?
Một đại diện Chi cục QLTT tỉnh Đồng Nai lên tiếng: Hiện nay, trên thị trường có hàng nghìn loại phân bón. Việc lấy mẫu phân tích rất tốn kém (giá phân tích khoảng 450.000 đồng/mẫu). Dù có xử phạt hành chính thì cũng không ngăn được việc tiêu thụ phân bón kém chất lượng, vì từ khi lấy mẫu đến lúc có kết quả mất hơn 1 tháng, đã đủ thời gian cho các loại phân bón dởm, giả đó bán hết sạch rồi!
Chỉ tính riêng thiệt hại do phân bón giả và phân bón kém chất lượng thì mỗi năm Việt Nam sẽ mất đi 2 tỷ USD. Đây mới chỉ tính thiệt hại do mất lượng tiền không cân xứng với lượng chất dinh dưỡng có trong phân bón. Đó là chưa tính đến những thiệt hại và hậu quả chưa đo đếm chính xác được.
Ngoài ra, để làm phân bón giả và phân bón kém chất lượng thì phải có những hóa chất và nguyên liệu không phải là chất dinh dưỡng (không phải là thức ăn cho cây), do vậy, sẽ đưa vào đất những chất độc hại làm thoái hóa đất, ảnh hưởng tới chất lượng nông sản và kéo theo mất an toàn về vệ sinh thực phẩm, đe dọa trực tiếp tới sức khỏe người tiêu dùng. Nếu là nông sản xuất khẩu, sẽ ảnh hưởng tới uy tín của nông sản Việt Nam. Mặt khác, với hiện tượng rửa trôi và xói mòn do cường độ mưa - sẽ kéo những chất độc từ phân bón giả ra ngoài kênh mương, ngấm xuống tầng nước ngầm, sẽ làm ảnh hưởng tới động vật thủy sinh, tôm cá và sức khỏe con người (có thể dẫn đến ung thư nếu người dân sử dụng nước ngầm có nhiễm kim loại nặng và hàm lượng N03 cao)…
Kỳ cuối: Đừng vô trách nhiệm!
Chuyên gia nông nghiệp TS. Nguyễn Đăng Nghĩa
