Cuộc chiến đầy cam go
Trong bối cảnh buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả ngày càng tinh vi trên không gian số, năm 2025, chứng kiến một cuộc chiến đầy cam go, đòi hỏi sự thay đổi toàn diện từ chính sách, công nghệ đến ý thức của cả cộng đồng.
Theo Báo cáo Chỉ số thương mại điện tử (TMĐT) 2025 của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), thị trường bán lẻ trực tuyến đã chạm mốc 32 tỷ USD, với mức tăng trưởng ấn tượng 27% so 2023, không chỉ khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ kinh tế số toàn cầu, mà còn cho thấy tiềm năng to lớn của một ngành công nghiệp đang ở giai đoạn “đỉnh cao” của sự phát triển.
Tuy nhiên, sự bùng nổ về quy mô và tốc độ, đã tạo ra một “biên giới” mới đầy phức tạp, nơi những quy tắc truyền thống dường như trở nên lỗi thời.
Dữ liệu 6 tháng đầu năm, đã phác họa một bức tranh rõ nét về cuộc chiến chống gian lận thương mại trên phạm vi cả nước: Tổng số vụ kiểm tra, xử lý của các lực lượng chức năng, đã lên tới 50.419 vụ; mặc dù có giảm (giảm 21,45% so cùng kỳ 2024), nhưng nếu đi sâu vào từng loại hình vi phạm, chúng ta có thể thấy một sự chuyển dịch đáng lo ngại.
Cụ thể, số vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu đã tăng đột biến tới 79,34%, trong khi số vụ vi phạm về hàng giả, xâm phạm sở hữu trí tuệ (SHTT) cũng tăng 8,64%. Đặc biệt, số vụ khởi tố hình sự tăng tới 192,15% với 1.899 vụ và 3.271 đối tượng, cho thấy mức độ nghiêm trọng và tinh vi của các hành vi vi phạm. Những con số này, không chỉ là những thống kê khô khan, mà còn là lời cảnh báo về việc các đối tượng buôn lậu, gian lận đang tận dụng kẽ hở của chính sách và công nghệ để hoạt động một cách ngày càng có tổ chức và liều lĩnh hơn.
Trong 6 tháng đầu năm, lực lượng thuộc BCĐ389/Hà Nội đã kiểm tra và bắt giữ 9.582 vụ, xử lý 8.542 vụ vi phạm và thu nộp ngân sách hơn 2.146 tỷ đồng. Dù sự nỗ lực là rất đáng ghi nhận, nhưng báo cáo của Văn phòng thường trực BCĐ389/QG, tại Hội nghị ngày 7/7/2025, diễn ra tại Đà Nẵng, đã chỉ ra một thực tế đáng báo động:
Tình trạng hàng giả, hàng hóa xâm phạm SHTT đang được sản xuất quy mô lớn, thậm chí công khai, gần như thách thức cơ quan chức năng, đặc biệt trên các sàn TMĐT.
Những chiêu trò tinh vi
Theo đại diện Văn phòng thường trực BCĐ389/QG, các đối tượng buôn lậu đã phát triển nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi hơn, bài bản hơn, để qua mặt lực lượng chức năng. Ngoài những cách thức truyền thống như lợi dụng chính sách thông quan, hệ thống kho ngoại quan, chúng còn sử dụng các chiêu trò mới trong thời đại số.
Một trong những thủ đoạn phổ biến nhất đó là chia nhỏ, phân tán hàng hóa ngay từ khi qua cửa khẩu, vận chuyển về nhiều điểm tập kết theo đơn hàng nhỏ lẻ, sau đó lưu trữ tại những địa điểm hẻo lánh, khó bị phát hiện; không chỉ gây khó khăn cho việc truy vết nguồn gốc, mà còn làm chậm trễ quá trình xử lý của các cơ quan chức năng.
Đáng chú ý, lĩnh vực TMĐT đã trở thành “điểm nóng” của các hoạt động bất hợp pháp. Thống kê từ Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cho thấy, từ ngày 15/12/2024 - 14/6/2025, đã có 161 vụ vi phạm trên môi trường TMĐT được phát hiện và xử phạt gần 3 tỷ đồng. Nhiều mặt hàng giả, kém chất lượng như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, dược phẩm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng, đã được tuồn vào thị trường qua kênh này.
Môi trường số, mang lại cho các đối tượng vi phạm lợi thế về tính ẩn danh, tốc độ giao dịch và khả năng thích nghi nhanh chóng với các chính sách mới. Bên cạnh việc sản xuất hàng giả các nhãn hiệu nổi tiếng, hiện nay, còn xuất hiện một hình thức tinh vi hơn: Các đối tượng sản xuất ra sản phẩm mang nhãn hiệu của chính mình, nhưng cố tình gian lận về chất lượng, hàm lượng, định lượng, không tuân thủ các quy định pháp luật. Điều này, đặc biệt phổ biến với nhóm hàng hóa được tự công bố chất lượng, gây khó khăn cho công tác kiểm tra của cơ quan chức năng.
Những thách thức nổi bật nhất: Khoảng trống pháp lý đối với các mô hình kinh doanh mới; sự khó khăn trong việc kiểm soát dòng tiền kỹ thuật số phức tạp; áp lực lên hệ thống logistics, do khối lượng đơn hàng khổng lồ và thủ đoạn chia nhỏ, khai thấp giá trị.
Cần một chính sách đồng bộ
Để TMĐT thực sự trở thành động lực tăng trưởng bền vững, Việt Nam cần một chiến lược kiểm soát toàn diện và linh hoạt, kết hợp hài hòa giữa cải cách pháp lý, nâng cao năng lực thực thi, ứng dụng công nghệ hiện đại và tăng cường nhận thức cộng đồng.
Đại diện Văn phòng thường trực BCĐ389/QG nhấn mạnh: “Cần có sự vào cuộc của các cấp chính quyền, các lực lượng thực thi, doanh nghiệp, người tiêu dùng một cách toàn diện, trách nhiệm, triệt để và đồng bộ các giải pháp”.
Trong đó, mỗi bên đều đóng một vai trò không thể thiếu.
Doanh nghiệp cần nghiêm túc tuân thủ các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước, nhất là các quy định về chất lượng sản phẩm và SHTT. Các sàn TMĐT, với vai trò là trung gian, cần phải chịu trách nhiệm lớn hơn trong việc kiểm soát và ngăn chặn hàng giả, hàng hóa xâm phạm SHTT. Việc thiết lập các cơ chế sàng lọc, kiểm tra người bán và sản phẩm ngay từ đầu, sẽ giúp giảm thiểu đáng kể những vi phạm.
Cần có sự phối hợp chặt chẽ, công khai và minh bạch giữa các lực lượng thực thi; việc hoàn thiện hành lang pháp lý toàn diện, đặc biệt là các quy định mang tính chủ động, ngăn chặn thay vì chỉ trừng phạt sau khi vi phạm xảy ra, là nền tảng vững chắc. Mục tiêu là tích hợp kiểm soát vào chính cơ sở hạ tầng của TMĐT, tạo ra một môi trường ít thuận lợi hơn cho các hoạt động bất hợp pháp. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ trong việc giám sát, truy vết, cũng là một bước đi tất yếu.
Người tiêu dùng đóng vai trò then chốt trong việc “cắt cầu” đối với hàng giả. Mỗi cá nhân, cần nâng cao ý thức cảnh giác, trở thành những người tiêu dùng thông thái. Hãy lựa chọn mua sắm tại các cửa hàng chính hãng, website chính thức, đại lý ủy quyền và đặc biệt cẩn trọng khi mua sắm trên các nền tảng xã hội không rõ nguồn gốc; cảnh giác trước các chiêu trò “hàng giá rẻ”, “giảm giá sốc” và không mua hàng bằng cảm xúc.
Bên cạnh đó, việc cập nhật kiến thức để phân biệt hàng giả, sử dụng các công cụ kiểm tra hàng hóa - theo khuyến cáo và kịp thời chia sẻ thông tin đến các lực lượng chức năng như quản lý thị trường, công an, khi phát hiện vi phạm, sẽ giúp loại bỏ hàng giả ra khỏi thị trường.
Sự bùng nổ của TMĐT xuyên biên giới, vừa là một động lực tăng trưởng mạnh mẽ, vừa là một thách thức lớn. Để biến thách thức thành cơ hội, chúng ta cần một chiến lược đồng bộ, từ chính sách pháp luật đến hành động cụ thể của từng lực lượng chức năng, doanh nghiệp và đặc biệt là ý thức của mỗi người dân.
Chỉ khi nào, tất cả cùng vào cuộc, chúng ta mới có thể xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch, bảo vệ quyền lợi chính đáng của mọi chủ thể, đồng thời tăng cường hiệu quả công tác kiểm soát an ninh kinh tế quốc gia, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.
Thành Nam
