Việt Nam là một trong những quốc gia có nguy cơ dễ tổn thương nhất với biến đổi khí hậu trên thế giới. Theo Germanwatch, đây là quốc gia xếp thứ 13 trên toàn cầu về rủi ro khí hậu trong năm 2019. Kể từ năm 1960, nhiệt độ trung bình hàng năm đã tăng 0,5°C-0,7°C, và nhiệt độ nóng lên nhanh nhất ở miền Nam của Việt Nam và khu vực Tây Nguyên. Với nhiều lưu vực sông trải rộng vượt ngoài ranh giới hành chính và đường bờ biển ở các vùng đất thấp kéo dài, quốc gia phải đối mặt với nguy cơ lớn với mực nước biển dâng lên.
Khủng hoảng khí hậu đã ảnh hưởng đến những lĩnh vực quan trọng trong nền kinh tế, như nông nghiệp và vận tải, cũng như các trung tâm đô thị và công nghiệp. Ứng phó với biến đổi khí hậu là vấn đề trọng yếu cho nền kinh tế, đối với Việt Nam, Word Bank đã đề xuất một số khuyến nghị chung và theo lĩnh vực cho chu kỳ chính sách 5 năm tới (2026-2030), đòi hỏi sự tham gia của cả khu vực công và tư nhân.
Các biện pháp theo lĩnh vực nhằm ứng phó ba kênh tác động chính đã nêu (căng thẳng do nhiệt độ cao ảnh hưởng đến năng suất lao động, nông nghiệp và hạ tầng). Trọng tâm là thiết kế và triển khai các chính sách của Chính phủ, nhưng với dụng ý tạo ra môi trường thuận lợi, và cả khuyến khích các hàng động và đầu tư thích ứng của doanh nghiệp và hộ gia đình trong một số trường hợp. Hàm ý là đảm bảo các tác nhân trong khu vực tư nhân có được động lực và thông tin cần có để quản lý rủi ro.
Khuyến nghị dưới đây chỉ ra những hành động dự kiến tạo ra lợi ích kinh tế đồng hưởng cao hơn so với giảm rủi ro khí hậu, chẳng hạn tăng trưởng và tạo việc làm, và đồng thời đóng góp giảm nhẹ tác động của biến đổi khí hậu.
Khuyến nghị chung cho giai đoạn 2026-2030
Về khuyến nghị chung Word Bank đã đề xuất một số giải pháp sau:
Khai thác các công cụ huy động tài chính đổi mới sáng tạo: Tạo ra sản phẩm tài chính kết hợp được nguồn lực của Nhà nước, tư nhân, nhà tài trợ, để đầu tư kết cấu hạ tầng chống chịu khí hậu và đầu tư thích ứng.
Phát triển thị trường bảo hiểm và áp dụng các cơ chế mới về chống chịu rủi ro: Triển khai bảo hiểm theo tham số để khuyến khích chi trả nhanh theo các yếu tố kích hoạt (như vượt ngưỡng về mưa hoặc nhiệt độ hoặc tốc độ gió), qua đó đẩy nhanh tốc độ phục hồi.
Triển khai các nguồn vay dự phòng nhanh để đảm bảo kết cấu hạ tầng trọng yếu vẫn hoạt động khi có sự cố quy mô lớn và để tạo điều kiện sửa chữa ngay khi cần.
Tạo điều kiện phát triển các sản phẩm bảo hiểm tư nhân nhằm khuyến khích áp dụng các công nghệ thông minh với khí hậu và đầu tư cho các phương thức thực hành sản xuất và nhà ở đảm bảo khả năng phục.
Xây dựng một chương trình đầu tư công thích ứng với rủi ro biến đổi khí hậu: Lồng ghép những cân nhắc về rủi ro khí hậu vào các dự án hạ tầng hiện tại và sắp tới. Xác định và ưu tiên hạ tầng có nguy cơ dễ tổn thương với các cú sốc khí hậu (như giao thông, cấp nước, đô thị, nông nghiệp.
Đảm bảo phối hợp hiệu quả giữa các cấp chính quyền nhằm hài hòa kế hoạch đầu tư công giữa các bộ ngành và địa phương, đảm bảo cac dự án hạ tầng, thích ứng khí hậu và phát triển kinh tế đồng bộ để tránh chồng chéo và tối đa hóa hiệu suất.
Đảm bảo quản lý rủi ro thiên tai hiệu quả: Đảm bảo quản lý rủi ro thiên tai và kế hoạch phục hồi cũng như các hệ thống cảnh báo sớm được cập nhật định kỳ theo cách có sự tham gia ở cấp trung ương và địa phương và được đảm bảo kinh phí đầy đủ.
Triển khai công cụ huy động tài chính dự phòng nhanh để hỗ trợ các doanh nghiệp và mạng lưới an sinh xã hội thích ứng để hỗ trợ các hộ gia đình trong trường hợp có thiên tai do khí hậu gây ra.
Cung cấp thông tin và dữ liệu để hỗ trợ các doanh nghiệp và hộ gia đình quản lý rủi ro: Cung cấp thông tin toàn diện và chi tiết về biến đổi khí hậu và dữ liệu thời tiết để hỗ trợ các hộ gia đình và các chủ thể trong khu vực tư nhân để họ ra quyết định căn cứ vào thông tin rủi ro trong chiến lược ứng phó của họ, bao gồm cả quyết định đầu tư.
Đô thị đảm bảo khả năng chống chịu
Word Bank cũng đưa ra một số khuyến nghị để đô thị đảm bảo khả năng chống chịu, cụ thể như sau:
Điều chỉnh các ưu đãi tài khóa để tăng cường sử dụng đất và mô hình đô thị hóa: Điều chỉnh thuế đất hoặc thuế bất động sản sản để ngăn ngừa định cư ở các khu đất có rủi ro cao và ưu đãi cho đầu tư để nâng cao khả năng chống chịu (chẳng hạn giảm thuế bất động sản để nâng cấp tiêu chuẩn công trình nhà).
Đảm bảo điều chỉnh được thực hiện kết hợp với đảm bảo đủ nguồn lực và đào tạo để thực thi và thực hiện các quy định và sắc thuế trên.
Tăng cường khả năng chống chịu của các công trình tòa nhà: Sửa đổi các tiêu chuẩn và quy chuẩn để các công trình nhà ở, thương mại và công cộng thích ứng với nhiệt độ cao hơn dự kiến và áp dụng các tiêu chí về khả năng chống bão nghiêm ngặt hơn.
Xây dựng cơ sở hạ tầng đô thị thích ứng: Khuyến khích tư nhân đầu tư thích ứng để giảm nhiệt đô thị và nâng cao hiệu suất năng lượng của các công trình nhà, chẳng hạn như sử dụng mái nhà xanh.
Đầu tư hệ thống thoát nước đô thị chống lũ kết hợp giữa công trình hạ tầng xám (máy bơm, cống) với công trình hạ tầng xanh (đất ngập nước, đầm lầy sinh học) để giảm lưu lượng ngập cao điểm, kiểm soát dòng chảy nước mưa và tăng cường tái bổ sung nước ngầm.
Chủ động bảo trì cơ sở hạ tầng công cộng đô thị hiện có rủi ro với các hiện tượng thời tiết cực đoan.
Bên cạnh đó là giao thông đảm bảo khả năng chống chịu với những giải pháp sau:
Thiết lập kế hoạch thích ứng mạnh mẽ: Thiết lập cơ sở dữ liệu rủi ro thống nhất để hợp nhất dữ liệu điều kiện khí hậu, thủy văn và cơ sở hạ tầng để cho phép đánh giá tính dễ bị tổn thương và quyết định quản lý tài sản chính xác hơn.
Xây dựng các tiêu chuẩn, thông số kỹ thuật, định mức, quy trình bảo trì cho những tài sản hiện có: Xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật tương xứng với mức độ rủi ro, các thông số và định mức kỹ thuật cho bảo trì định kỳ và khẩn cấp, bao gồm phân vùng về nguy cơ dễ tổn thương với khí hậu để bổ trợ cho đầu tư thích ứng có mục tiêu. Thiết lập các thủ tục rõ ràng để xác định ưu tiên bảo trì qua sử dụng dữ liệu không gian địa lý để giúp đảm bảo nguồn lực hạn chế được dành cho phân khúc trọng yếu và dễ bị tổn thương nhất.
Đồng thời đảm bảo khả năng chống chịu cho nông nghiệp: Đa dạng hóa cây trồng và sinh kế, hỗ trợ nông dân đa dạng hóa sang các loại cây trồng thích ứng với khí hậu thông qua trợ giá, hỗ trợ kỹ thuật và tiếp cận thị trường. Các sản phẩm thay thế bao gồm cây lúa chịu hạn và giảm phát thải và ngô, rau, chuối, dâu tằm chịu mặn và nuôi tôm.
Giảm thiểu tác động của lượng mưa không thường xuyên và hạn hán: Sử dụng tưới ướt khô xen kẽ (AWD) có thể giảm sử dụng nước, đồng thời duy trì năng suất và giảm lượng khí thải mê-tan. Đầu tư hệ thống tưới hiệu quả, bao gồm tưới nhỏ giọt (hoặc tưới nhỏ giọt chạy bằng năng lượng mặt trời) và thu gom nước mưa, cải thiện khả năng bảo tồn nước ở các vùng dễ bị hạn hán…
Minh Anh
