“Đổ” hàng tỷ đô xây dựng nhà máy thép, lọc dầu: Nguy cơ trở thành “thiên đường” ô nhiễm

THCL Những dự án thép, lọc dầu, xi măng… “mọc” lên khắp nơi. Và nguy cơ Việt Nam trở thành “thiên đường” dự án ô nhiễm đang hiện hữu?

“Phong trào”: Thép - xi măng - lọc dầu

Chuyên gia kinh tế, TS. Bùi Trinh khẳng định, tính chi phí giá thành của thép, với chi phí bảo vệ môi trường (BVMT) thì sản xuất thép không thể nào lãi được. Chi phí BVMT còn cao hơn cả lãi.

Nhắc đến quyết định tăng thuế NK phôi thép từ 9% (năm 2015) lên 23,3% và thép dài lên 15,4% mới đây (từ 2/8/2016) của Bộ Công thương, TS. Bùi Trinh cho rằng: Bảo hộ phôi thép cực kỳ vô lý. Trong trường hợp phôi thép NK rẻ hơn phôi thép SX trong nước thì tại sao lại bắt cả nền kinh tế phải chịu thiệt thòi để đáp ứng lợi nhuận cho một số ít công ty thép? Trong khi đó, sản xuất thép trong nước sẽ bị đội giá thành và việc làm cạn kiệt tài nguyên, ảnh hưởng đến MT là khó tránh khỏi.

Đã có thời, DN nội lẫn ngoại đổ xô xây dựng NM, sản xuất xi măng. Nhiều NM xi măng, thậm chí còn được Chính phủ bảo lãnh vay vốn nước ngoài. Đến khi những ngọn núi đá chạy dọc QL1A bị băm nham nhở, ô nhiễm MT, sản xuất dư thừa, các NM được bảo lãnh không trả được nợ, khi ấy “phong trào” xi măng mới lắng xuống.

Với lọc dầu, nhiều tỷ đô của DN đã và sẽ đổ vào, tập trung chủ yếu ở miền Trung. Quy hoạch phát triển CN-TM vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung đến năm 2025, tầm nhìn đến 2035 vừa được Bộ Công thương phê duyệt, cũng chú ý phát triển ngành lọc dầu.

Theo đó, đến năm 2025, triển khai xây dựng một số NM hóa dầu, hóa chất để hình thành khu liên hợp lọc hóa dầu. Tiếp tục phát huy hiệu quả NM Lọc dầu Dung Quất; sớm đưa Dự án Lọc hóa dầu Nghi Sơn vào hoạt động, nghiên cứu triển khai các dự án về lọc và hóa dầu ở Vũng Rô và KCN Lọc dầu Hòa Tâm (Phú Yên)…

Bộ TN&MT, trong một báo cáo về các dự án ô nhiễm MT gần đây cũng không quên cảnh báo: MT nước ta đang chịu nhiều áp lực lớn từ phát triển kinh tế - xã hội, theo dòng TM quốc tế và tác động xuyên biên giới.

Nhắc đến khu vực FDI hiện đóng vai trò chủ yếu trong XK của Việt Nam, Bộ TN&MT cho rằng: Các DN FDI chiếm khoảng 70% kim ngạch XK và 59% kim ngạch NK của Việt Nam. Xét về mặt tăng trưởng, 70% tốc độ tăng trưởng của nước ta hiện nay được đóng góp bởi các DN FDI. Tuy nhiên, FDI có chiều hướng dịch chuyển dòng vốn vào các ngành tiêu tốn năng lượng và tài nguyên, nhân lực, không thân thiện với MT như luyện kim, sửa chữa tàu biển, dệt may, da giày, khai thác và tận thu khoáng sản không gắn với chế biến sâu, sản xuất bột giấy, sản xuất hóa chất, chế biến nông sản thực phẩm…; chưa đạt được mục tiêu thu hút công nghệ cao, công nghệ nguồn và chuyển giao công nghệ…

Nói không với dự án gây ô nhiễm!

Nói không với dự án gây ô nhiễm!

Theo ông Đỗ Thiên Anh Tuấn (Chương trình Giảng dạy kinh tế Fulbright), những dự án ô nhiễm kiểu như Formosa, chắc chắn không dễ đầu tư sang các nước có những tiêu chuẩn cao về MT.

Chẳng hạn như Úc, dù có nguồn quặng sắt lớn nhất thế giới, nhưng họ không khuyến khích và chào đón những dự án thâm dụng tài nguyên, gây ô nhiễm MT. Nếu phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn MT và chuẩn xả thải đi cùng với nhiều loại thuế và phí MT “cao ngất”, các hoạt động sản xuất, kinh doanh gây ô nhiễm sẽ không thể hiệu quả và buộc đóng cửa hoặc di dời ra nước khác.

“Với những tiêu chuẩn MT lỏng lẻo, Việt Nam có vẻ như đang rất thành công để trở thành… “thiên đường” của những dự án ô nhiễm”, ông Tuấn nhận định.

TS. Bùi Trinh nói: 20 năm qua, chúng ta kêu gọi chuyển đổi mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng, không phụ thuộc vào tài nguyên. Thế nhưng, lời kêu gọi không có nghĩa gì. Tất cả mọi hành động đều ngược lại hoàn toàn.

Theo Bộ TN&MT, một trong những nguyên nhân khiến Việt  Nam là nơi tập trung nhiều ngành ô nhiễm còn có phần lỗi của chính chúng ta. Cơ chế thu hút FDI bằng mọi giá đã đánh đổi với chi phí cơ hội về MT.

Các cơ quan chức năng cảnh báo: Việt Nam có xu hướng nới lỏng các tiêu chuẩn BVMT nhằm cạnh tranh với các nước khác trong quá trình thu hút nguồn vốn này. Chính vì vậy, FDI đã gây nên những tác hại rất lớn đối với MT, ví dụ: Xả thải của Công ty Vedan, Miwon, sự cố biển do Formosa gây ra tại 4 tỉnh miền Trung, khói bụi ô nhiễm của NM Nhiệt điện Vĩnh Tân 2, NM giấy gây ô nhiễm ở Hậu Giang... Ngoài ra, các nhà đầu tư nước ngoài lợi dụng những hạn chế của Việt Nam về các quy chuẩn kỹ thuật để tuồn những công nghệ lạc hậu, thâm dụng tài nguyên, thâm dụng năng lượng và lao động nhằm tối đa hóa lợi nhuận.

Bùi Quyền