Quốc hội mới đây đã thông qua Nghị quyết quy định một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai, có hiệu lực từ ngày 1/1/2026. Một trong những nội dung quan trọng là cho phép người dân khi chuyển mục đích từ đất ao vườn, đất nông nghiệp sang đất ở trong hạn mức chỉ phải nộp 30-50% phần chênh lệch giá đất, thay vì 100% như quy định hiện hành. Mức thu này được kỳ vọng giảm đáng kể rào cản tài chính cho người dân có nhu cầu "lên thổ cư".
Theo chuyên gia, chính sách mới thực chất là áp dụng lại công thức tính cũ trước khi Luật Đất đai 2024 có hiệu lực, giúp giảm sốc chi phí chuyển đổi cho người dân. Tuy nhiên, mức phí này vẫn cao với nhiều gia đình xét trên mặt bằng giá đất mới.
Ví dụ như tại TP HCM, theo dự thảo bảng giá đất lần đầu áp dụng từ năm 2026, giá đất nông nghiệp cao nhất chỉ khoảng 625.000 đồng mỗi m2, thấp nhất khoảng 320.000 đồng, trong khi giá đất ở thấp nhất là 2,3 triệu đồng một m2 và cao nhất lên đến 687 triệu đồng. Với mức chênh lệch từ 5 đến 25 lần, dù giảm 50-70%, tiền sử dụng đất khi chuyển mục đích có thể vẫn tăng nhiều lần so với trước đây, tạo áp lực tài chính lớn với người dân, đặc biệt là nhóm cần chuyển đổi mục đích sử dụng đất.
Ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội bất động sản TP HCM (HoREA), cũng cho rằng tỷ lệ 30-50% thấp hơn so với mức 100% hiện nay, nhưng trong bối cảnh bảng giá đất tăng mạnh, nghĩa vụ tài chính mà người dân phải gánh vẫn rất lớn. Ở nhiều địa phương phía Nam, đất đai chủ yếu có nguồn gốc do hộ gia đình tự khai phá hoặc thừa kế qua nhiều thế hệ, không phải đất Nhà nước giao. Việc nhiều thế hệ cùng sinh sống trên một thửa đất và nhu cầu tách thửa, chuyển mục đích cho con cái khi lập gia đình là rất phổ biến. Do đó, chính sách thu tiền sử dụng đất cần đủ linh hoạt để vừa đảm bảo nghĩa vụ tài chính, vừa tránh tạo gánh nặng quá mức và ngăn chặn tình trạng đầu nậu lợi dụng chính sách để trục lợi.
Ông Châu dẫn chứng trường hợp một hộ gia đình sở hữu thửa đất 2.000 m2 trồng cây ăn trái, nguồn gốc do tổ tiên để lại. Với giá đất ở theo bảng giá là 10 triệu đồng mỗi m2, đất nông nghiệp 300.000 đồng mỗi m2, hệ số K là 1,5 và hạn mức đất ở 200 m2, nếu gia đình chia đất thành bốn lô để sử dụng và cho con, chỉ riêng lô đầu tiên đã phải nộp khoảng 3 tỷ đồng tiền chuyển mục đích. Ba lô còn lại, với tổng diện tích vượt hạn mức, phải nộp thêm hơn 21,8 tỷ đồng. Tổng số tiền gần 25 tỷ đồng, tương đương việc "mua lại chính mảnh đất của mình".
Dù vậy, giới chuyên gia vẫn đánh giá chính sách mới mang lại tín hiệu tích cực, đặc biệt với nhóm người có nhu cầu ở thực. Với trường hợp phổ biến là chuyển 100 m2 đất vườn sang đất ở tại khu vực có chênh lệch giá đất 10 triệu đồng mỗi m2, nếu áp mức thu 100% như hiện nay, người dân phải nộp khoảng 1 tỷ đồng. Khi chính sách mới có hiệu lực, số tiền này giảm còn khoảng 300 triệu đồng, giúp nhiều gia đình có cơ hội hợp thức hóa quyền sử dụng đất.
Ở góc độ thị trường, quy định mới cũng không tạo điều kiện cho làn sóng đầu cơ phân lô tràn lan. Với các thửa đất lớn hàng nghìn m2, diện tích được hưởng mức thu ưu đãi chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ, nhà đầu tư vẫn phải nộp gần như đầy đủ tiền sử dụng đất nếu muốn chuyển đổi toàn bộ, qua đó giữ được rào cản cần thiết để hạn chế đầu cơ đất nền nhỏ lẻ.
Tuy nhiên để "khoan sức dân" trong bối cảnh bảng giá đất mới, ông Lê Hoàng Châu đề xuất áp mức thu 20% phần chênh lệch giá đất với diện tích trong hạn mức, 30% cho phần vượt hạn mức nhưng không quá một lần hạn mức, và 100% cho phần vượt trên ngưỡng này, trừ trường hợp chuyển cho người thân trong gia đình. Mức thu chỉ nên áp dụng một lần với mỗi hộ trên một thửa đất.
Theo chuyên gia, quy định mới giảm đến 70% tiền chuyển đổi đất nông nghiệp sang thổ cư là thay đổi quan trọng, giúp giảm áp lực tài chính cho người dân.
Ông Phạm Thanh Tuấn, chuyên gia pháp lý bất động sản, cho biết từ khi áp dụng Luật Đất đai 2024 và bảng giá đất mới, chi phí chuyển đổi mục đích sử dụng đất ở nhiều địa phương tăng mạnh. Người dân phải nộp toàn bộ phần chênh lệch giữa giá đất nông nghiệp và thổ cư. Họ không còn được giảm theo tỷ lệ như trước, dù trên đất đã có nhà ở từ lâu.
"Điều này khiến nhiều gia đình gặp khó khăn trong việc hợp thức hóa đất ở, nhất là khi nhu cầu tách hộ, xây nhà mới tại các địa phương vẫn rất lớn", ông Tuấn nói, đồng thời đánh giá quy định mới là bước điều chỉnh cần thiết để cân bằng giữa mục tiêu quản lý và khả năng chi trả của người dân.
Cùng quan điểm, ông Lê Quốc Kiên, chuyên gia tư vấn bất động sản lấy ví dụ, một hộ dân chuyển mục đích 100 m2 đất vườn tại nơi có giá chênh lệch 10 triệu đồng mỗi m2.
Theo quy định cũ với mức thu toàn bộ chênh lệch, số tiền phải nộp lên tới 1 tỷ đồng. Với quy định mới, khoản tiền này được giảm 70%, chỉ còn 300 triệu đồng. Mức này, theo ông Kiên, giúp giảm áp lực tài chính và tạo cơ hội cho người dân hợp thức hóa quyền sử dụng đất để an cư.
Thu Trang (t/h)
