Phát triển kinh tế Hợp tác xã theo hướng bền vững chuỗi giá trị sản phẩm

Phát triển hợp tác xã sản xuất theo chuỗi giá trị

Bà Cao Xuân Thu Vân, Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam cho biết: “Chuỗi giá trị có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với các hợp tác xã (HTX). Và ngược lại, Kinh tế tập thể (KTTT), HTX cũng là “hơi thở” của chuỗi giá trị đa dạng nhiều ngành hàng ở khu vực nông nghiệp và phi nông nghiệp. Câu chuyện sản xuất theo chuỗi giá trị không phải là yêu cầu mới. Với xu hướng phát triển kinh tế bền vững, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn như hiện nay, vai trò của KTTT, HTX là yếu tố không thể bỏ ngỏ trong việc tham gia tạo dựng các chuỗi giá trị có tính bền vững”.

“Không chỉ ở nông nghiệp, việc tạo nên chuỗi giá trị sản phẩm có tính phát triển bền vững đã và đang trở thành xu thế tất yếu của KTTT, HTX ở những lĩnh vực khác. Và những HTX, liên hiệp HTX, tổ hợp tác tiên phong chuyển đổi và vận hành theo phương châm sản xuất, kinh doanh có trách nhiệm với cộng đồng, xã hội, môi trường, thính ứng cao và chống chịu cao, giúp chuỗi giá trị phát triển bền vững trước các biến đổi tiêu cực từ bên ngoài. Vì vậy, ở cấp độ quốc gia, địa phương phải tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp luật, nâng cao năng lực quản trị quốc gia, địa phương, cải thiện môi trường kinh doanh nhằm thúc đẩy KTTT phát triển chuỗi giá trị bền vững”, bà Vân nói.

Ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) cho hay: “Trong liên kết chuỗi giá trị, HTX nông nghiệp vừa đóng vai trò thúc đẩy liên kết ngang giữa các hộ nông dân thông qua các hành động tập thể để tổ chức sản xuất, vừa thúc đẩy liên kết dọc với DN theo chuỗi giá trị. Trong đó, HTX nông nghiệp tham gia tích cực vào tổ chức thực hiện "dồn điền, đổi thửa", quy hoạch vùng sản xuất. Hiện nay, ở nhiều địa phương, HTX nông nghiệp giúp chính quyền thực hiện “dồn điền đổi thửa” theo hướng “liền vùng, cùng trà, khác chủ”, thực hiện quy hoạch vùng sản xuất tập trung; tổ chức các hành động tập thể để sản xuất ra khối lượng sản phẩm lớn, đồng đều, chất lượng đảm bảo yêu cầu của DN, giảm chi phí sản xuất. DN nông nghiệp là tác nhân trung gian chủ đạo, đóng vai trò khâu nối và thúc đẩy liên kết dọc với DN”.

Ông Thịnh cũng lo ngại: “Thực tế hiện nay, nhiều DN rất khó thực hiện liên kết do không tìm được HTX nông nghiệp đủ mạnh để có thể đứng ra làm đầu mối, nên DN phải hợp đồng trực tiếp với từng hộ nông dân, dẫn đến chi phí cao và dễ gặp rủi ro. Nhiều DN rất muốn tìm HTX nông nghiệp để liên kết nhưng gặp khó khăn vì không có HTX hoạt động có hiệu quả. Rõ ràng, phát triển HTX nông nghiệp không chỉ giúp cho hộ nông dân thành viên, mà còn thúc đẩy liên kết theo chuỗi giá trị nông sản”.

Ông Nguyễn Anh Đức, Tổng giám đốc Liên hiệp HTX Thương mại TP.Hồ Chí Minh (Saigon Co.op) nói, việc phát triển chuỗi cung ứng nông sản trên nền tảng KTTT gắn với hệ thống phân phối hiện đại nhận được sự quan tâm đặc biệt từ Đảng và Chính phủ. Tuy nhiên, theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, số lượng HTX nông nghiệp tham gia chuỗi liên kết trong giai đoạn 2018-2022 chỉ đạt 6,4% (1.250/19.431 HTX); tỷ lệ sản phẩm tiêu thụ theo liên kết còn hạn chế, có 7/13 nhóm sản phẩm có tỷ lệ tiêu thụ dưới 20%. Việc liên doanh liên kết giữa các HTX với các thành phần kinh tế khác còn rất ít, ngay cả việc hợp tác của các HTX với nhau cũng chưa được chú trọng khai thác và tận dụng đúng mức.

Để không bị tụt hậu, ông Đức cho rằng các DN, đơn vị sản xuất, nhà phân phối, các HTX cần quan tâm nắm bắt 4  xu hướng.

Thứ nhất, xu hướng phát triển nhanh của thương mại hiện đại so với thương mại truyền thống với những chuẩn mực đặc thù. Doanh thu kênh bán lẻ tạp hóa Việt Nam giai đoạn 2024-2029 dự báo tăng trưởng bình quân 6,3%, chuỗi đại siêu thị, siêu thị, minimart và cửa hàng tiện lợi tăng trưởng khoảng 9,6%.

Thứ hai là sự phát triển nhanh của thương mại điện tử và các nền tảng bán hàng không thông qua cửa hàng vật lý. Tốc độ tăng trưởng bình quân thương mại điện tử ở Việt Nam gần 21% trong giai đoạn 2018-2023; riêng trong năm 2023, tăng trưởng 25% so với cùng kỳ, đạt 20,5 tỷ USD, chiếm khoảng 8% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước, nếu tính riêng bán lẻ chiếm tỷ trọng khoảng 15%, và dự báo đạt 40 tỷ USD vào năm 2027.

Thứ ba, nền tảng công nghệ, khoa học kỹ thuật đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển cuỗi cung ứng và nâng cao giá trị sản phẩm.

Cuối cùng là xu hướng liên kết mở, cùng chia sẻ và phát triển dựa trên năng lực cạnh tranh cốt lõi của cá thể. Theo đó, hàng loạt mô hình kinh tế mới được xuất hiện dựa trên nền tảng kỹ thuật số, trong đó phổ biến nhất là mô hình kinh tế chia sẻ “sharing”, được phát triển nhờ việc đóng góp thành cộng đồng chung và chia sẻ nền tảng nhằm tối ưu hiệu quả sử dụng, tạo nên lợi ích chung và lợi ích riêng.

Còn nhiều khó khăn để HTX vươn lên, nâng tầm giá trị sản phẩm  

Ông Huỳnh Văn Thòn, Chủ tịch Tập đoàn Lộc Trời chia sẻ: “Cần tổ chức lại từng nhóm nông dân, trong đó cần vai trò HTX. Tuy nhiên, nhiều năm không có HTX đủ lớn để cùng nhau tổ chức nông dân sản xuất, dẫn tới hiệu quả cao chưa có. Thêm vào đó, DN tham gia chưa sâu; cũng như phân chia lại lợi ích giữa người nông dân, DN và HTX còn nhiều vấn đề. Thái độ hợp tác của người Việt nói chung chưa tốt, chưa kể cạnh tranh còn không lành mạnh. Lộc Trời xác định liên kết theo cùng ăn, cùng ở, cùng làm với bà con nông dân nhưng vẫn khó khăn trong chính mối liên kết của mình”, ông Thòn cho biết.

Chủ tịch Lộc Trời nhìn nhận thái độ của người dân trong liên kết ngang không tốt. Nếu không có tổ chức HTX đủ lớn, DN không thể liên kết hiệu quả.

Còn ông Tạ Việt Hùng, Giám đốc HTX Đầu tư Nông trại xanh và phát triển bò Ba Vì (Hà Nội) thì lo ngại: “HTX đang gặp một số khó khăn đó là quy mô sản xuất nhỏ, manh mún, sức cạnh tranh thị trường yếu, việc tham gia chuỗi giá trị khó khăn. Đặc biệt, hiện nay, việc tiếp cận nguồn vốn vay ngân hàng gặp nhiều khó khăn do nhiều HTX không đáp ứng được điều kiện của ngân hàng”.

Ông Lê Văn Việt, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc HTX Xuyên Việt (Hải Dương) than thở: “Khi khởi nghiệp, ông Việt cho biết gặp ngay vướng mắc về chất lượng, số lượng nguồn nguyên liệu không đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước, chứ chưa nói đến xuất khẩu. Từ khó khăn này, ông Việt nhận thấy cần phải thành lập HTX năm 2011. Sau đó, xây dựng quy trình nuôi trồng thủy sản gắn với khoa học công nghệ, sau 6 tháng đạt gần 40 tấn/ha”.

Cùng chia sẻ, ông Mai Văn Khẩn, Giám đốc HTX Tân Tiến (Lâm Đồng) nói: “Những năm gần đây, nông sản của các tỉnh thường xuyên đối mặt với tình trạng được mùa mất giá. Tuy nhiên, với HTX Tân Tiến, nhờ việc ứng dụng công nghệ vào sản xuất chuỗi giá trị sản phẩm đã giải quyết được vấn đề này. Tuy nhiên, HTX vẫn còn những khó khăn: Nhận thức của các thành viên HTX về chuỗi liên kết còn hạn chế. Các thành viên HTX vẫn còn tâm lý so sánh bán hàng ra ngoài khi giá cả thị trường tăng, tình trạng sản xuất manh mún nhỏ lẻ còn nhiều. Bên cạnh đó, chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng, sản phẩm tiêu thụ qua các kênh phân phối còn hạn chế.

Từ những khó khăn của các HTX, ông Đào Minh Tú, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước cho biết, để tăng khả năng tiếp cận tín dụng cho khách hàng nói chung và HTX nói riêng, NHNN thường xuyên chỉ đạo các TCTD chú trọng nâng cao khả năng đánh giá mức độ tín nhiệm của khách hàng nhằm tăng cường và mở rộng cho vay không tài sản bảo đảm trên cơ sở đánh giá hiệu quả kinh doanh của khách hàng, quán lý được dòng tiền và kiểm soát rủi ro; chủ động, linh hoạt áp dụng biện pháp bảo đảm tiền dòng phù hợp với quy định của pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và DN trong tiếp cận vốn tín dụng ngân hàng, nâng cao hiệu quả, rút ngắn thời gian thẩm định xét duyệt, không làm lỡ cơ hội kinh doanh của khách hàng.

Ông Nguyễn Bá Hoan, Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH, cho biết Bộ tiếp tục hoàn thiện Luật BHXH, các thành viên HTX được hưởng các chế độ về an sinh xã hội. Nội dung này, Bộ đang sửa đổi Luật BHXH, trong đó có 2 nội dung: người quản trị HTX và người lao động làm việc trong HTX 1 tháng trở lên là đối tượng tham gia BHXH; các đối tượng còn lại sẽ tham gia BHXH tự nguyện, trong đó bổ sung chế độ thai sản.

Về phát triển nguồn nhân lực, Bộ LĐ-TB&XH ban hành Thông tư số 12 hướng dẫn về giáo dục nghề nghiệp, giải quyết việc làm, thực hiện 3 chương trình mục tiêu quốc gia. Hiện, Bộ đang phối hợp Bộ NN&PTNT, Liên minh HTX Việt Nam xây dựng chương trình đào tạo Giám đốc HTX, nguồn nhân lực chất lượng cao trong khu vực này. 

Về giảm nghèo bền vững, Bộ LĐ-TB&XH bố trí kinh phí về cho địa phương triển khai dự án đa dạng hóa sinh kế, giảm nghèo bền vững; phát triển giáo dục nghề nghiệp bền vững ở khu vực khó khăn có mô hình giảm nghèo, gắn kết với DN, HTX trên địa bàn các tỉnh, thành phố.

Thu Trang