Phát triển Mỹ Sơn xứng tầm Di sản Văn hóa thế giới
Chung tay bảo tồn di sản văn hóa
Đây là công trình kiến trúc nghệ thuật có giá trị về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, là sự minh chứng sinh động khẳng định một nền văn minh từng phát triển rực rỡ trong khu vực và trên thế giới.
Tổng thống Ấn Độ cùng phu nhân tham quan Thánh địa Mỹ Sơn
Sống trên vùng đất di sản, người dân tỉnh Quảng Nam nói chung và huyện Duy Xuyên nói riêng, có niềm vinh hạnh và tự hào lớn lao về vùng đất họ đang sống và làm việc, cùng với nhu cầu mong muốn được chia sẻ những lợi ích, hưởng những quyền lợi và chung tay góp sức gìn giữ di sản cha ông để lại. Về phía chính quyền địa phương, những người làm công tác quản lý, đi liền với niềm tự hào là trách nhiệm, thử thách...
Làm thế nào để phát triển Mỹ Sơn xứng tầm Di sản Văn hóa Thế giới, để người dân được hưởng lợi, được chia sẻ, cùng gắn trách nhiệm phải bảo vệ, gìn giữ bảo tồn và phát huy giá trị quý báu này?
Xác định ý nghĩa đó, đồng thời hiểu được tầm quan trọng của cộng đồng địa phương trong việc quản lý bảo tồn gìn giữ di sản Mỹ Sơn, trong hơn 20 năm qua, Ban quản lý Di sản Văn hóa Mỹ Sơn luôn khẳng định cộng đồng là một trong 3 trụ cột phát triển và xác định trong nhóm 4 ưu tiên của đơn vị, từ đó triển khai xây dựng nhiều chương trình, kế hoạch hướng người dân vào mục tiêu bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Mỹ Sơn.
Công tác quản lý, bảo tồn, phát huy Di sản Văn hóa Mỹ Sơn đối diện với những khó khăn, thử thách trong mọi thời điểm. Quần thể kiến trúc nằm ở dạng phế tích khảo cổ học, thời gian dài, Mỹ Sơn bị lãng quên. Cùng với bom đạn chiến tranh, sự biến đổi của khí hậu với nắng nóng cục bộ và mưa bão, lũ lụt ngày một khắc nghiệt - đang tác động trực tiếp đến kiến trúc công trình.
Trong khi đó, những giá trị độc đáo của Mỹ Sơn lại đem đến những khó khăn cho công tác trùng tu từ chất kết dính, kỹ thuật, vật liệu xây dựng. Mỹ Sơn nằm ở vị trí biệt lập, xung quanh là núi rừng, di tích phân bổ rộng, khí hậu khắc nghiệt. Địa bàn dân cư có sự nhận thức về di tích còn hạn chế... Cùng với lĩnh vực quản lý bảo tồn di sản, đặc biệt là bảo tồn di sản văn hóa thế giới - lĩnh vực mới mẻ, sẽ là những khó khăn, thách thức đối với các cấp chính quyền và cơ quan quản lý trong những ngày đầu công nhận di sản.
Sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp, các ngành cùng với các cơ chế, chính sách của địa phương, đã góp phần rất quan trọng trong việc hoạch định các chương trình, kế hoạch quản lý, bảo tồn khu di sản. Ngoài ra, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản còn nhận được sự quan tâm của các tổ chức quốc tế, chính phủ các nước, đây là những thuận lợi cơ bản, góp phần không nhỏ trong công tác trùng tu di tích. Đồng thời, cộng đồng địa phương cùng chung tay bảo tồn di sản, đã tạo nên những thuận lợi cơ bản trong suốt 20 năm qua.
Để công tác bảo tồn được lâu dài...
Với tính chất đặc biệt trên, một yêu cầu trong công tác quản lý, bảo tồn Di sản Văn hóa Mỹ Sơn là phải nêu cao nguyên tắc ứng xử thận trọng và có ý thức. Bên cạnh đó, cần phải tìm ra một phương pháp quản lý bảo tồn có tính khoa học, sức sáng tạo cao.
Trải qua 20 năm kinh nghiệm trong công tác quản lý bảo tồn phát huy giá trị văn hóa Mỹ Sơn và hơn 40 năm quản lý khu di tích đặc biệt này, thì ngoài việc thực hiện một mô hình quản lý bảo tồn thông lệ, Mỹ Sơn đã áp dụng một mô hình quản lý bảo tồn dựa vào sự xích lại của cộng đồng dân cư với di sản.
Trong công tác quản lý bảo tồn, UBND huyện Duy Xuyên, Ban quản lý Di sản Văn hóa Mỹ Sơn nhận thấy rằng, không thể quản lý bảo tồn di sản nếu chỉ thực hiện công cuộc trùng tu bảo tồn chỉ bằng những hội thảo, nghiên cứu khoa học của giới nghiên cứu hay các cuộc trùng tu của các tổ chức, chuyên gia, mà sự phát triển bền vững đòi hỏi phải hướng người dân, cộng đồng vào di sản, phát huy vai trò của cộng đồng bằng những hành động cụ thể thì công tác bảo tồn sẽ lâu dài.
Di tích Mỹ Sơn
Dựa trên những đặc điểm dân cư, cơ cấu kinh tế, xã hội trong vùng có tác động đến di tích, Ban quản lý Di sản Văn hóa Mỹ Sơn đã tham mưu UBND huyện Duy Xuyên xây dựng vành đai bảo tồn di tích, bao gồm vùng lõi, vùng trung tâm, vùng đệm, đây cũng là cơ sở thực hiện công tác quy hoạch tổng thể Mỹ Sơn. Trong đó, xác định xã điểm Duy Phú và các xã Duy Hòa, Duy Tân, Duy Sơn là các xã trọng điểm, các xã vùng giáp ranh Nông Sơn, có vai trò hết sức quan trọng trong bảo vệ rừng cảnh quan di sản.
Ban quản lý, hằng năm đã hỗ trợ hàng trăm triệu đồng để thực hiện công tác an sinh, xóa đói giảm nghèo tại địa phương, hỗ trợ các chương trình phúc lợi, các công trình công cộng phục vụ cộng đồng.
Tuy nhiên, với việc yêu cầu được chia sẻ quyền lợi của người dân là yêu cầu thiết thực, chính đáng, UBND huyện Duy Xuyên quyết định trích một phần nguồn kinh phí qua bán vé tham quan, phát triển dịch vụ hỗ trợ chính quyền và nhân dân địa phương, các ban, ngành có liên quan có các chương trình chính, sách hỗ trợ cho công cuộc xóa đói giảm nghèo, các chương trình phúc lợi để người dân thừa hưởng (cụ thể là 10% trong nguồn doanh thu).
Đặc biệt, trong những năm trở lại đây, với chính sách phát triển hướng ra cộng đồng, Ban quản lý đã tham gia cùng các địa phương ký kết quy chế phối hợp nhằm thực hiện công tác phối hợp trong lĩnh vực bảo vệ rừng, bảo tồn di sản, tuyên truyền các giá trị di sản đến cộng đồng.
Những nghệ nhân Chăm tại Di tích Mỹ Sơn
Cộng đồng địa phương trực tiếp được hưởng lợi qua việc triển khai các dự án du lịch và các dự án bảo tồn di tích như dự án trùng tu tháp G trong 10 năm - đã đào tạo và tạo việc làm lao động, gồm người dân các xã tham gia.
Bên cạnh những kết quả đạt được, việc phát huy vai trò của cộng đồng chung tay bảo vệ Di sản Văn hóa thế giới Mỹ Sơn, cũng còn những tồn tại, hạn chế nhất định. Những nỗ lực trong việc phát triển du lịch đối với cộng đồng, vẫn chưa mang lại những kết quả như mong muốn...
Với những kết quả đạt được cùng những giải pháp tập trung thực hiện trong giai đoạn tới, trách nhiệm của Nhà nước, của cộng đồng trong việc chung tay bảo vệ Di sản Văn hóa thế giới - Mỹ Sơn sẽ đạt được những kết quả tốt đẹp, ngày một phát triển bền vững.
Hoàng Hữu Quyết
