Đền Mõ xã Ngũ Phúc là nơi thờ Công chùa Quỳnh Trân Triều Trần, con gái của vua Trần Thánh Tông, chị gái vua Trần Nhân Tông, người có công lớn với dân với nước.
Do chán cảnh cung cấm, dù sống trong nhung lụa, nhưng đầy nỗi cô đơn, phiền muộn, công chúa Quỳnh Trân thường cùng người hầu cải trang đến nhiều vùng, tìm thú vui nơi cuộc sống dân dã. Một hôm, khi qua vùng Nghi Dương thuộc huyện Nghi Dương, phủ Kinh Môn (nay là gồm các xã: Du Lễ, Kiến Quốc và Ngũ Phúc, huyện Kiến Thụy), thấy thế đất quý hình con nhạn đang bay, có núi non, sông nước, công chúa Quỳnh Trân liền xin với vua cha cho lập am tu hành. Thương con chẳng nỡ xa, nhưng trước sự quyết tâm của công chúa, vua cha đành ngậm ngùi mà gật đầu đồng ý.
Cùng với lập am tu hành, công chúa Quỳnh Trân còn cho lập điền trang, thái ấp, cấp lương thực, tiền bạc cho kẻ nghèo đói, tập hợp muôn dân trong vùng đến đây làm ăn, sinh sống. Để điều hành công việc hằng ngày, công chúa Quỳnh Trân nghĩ ra cách dùng tiếng mõ. Nếu trong ngày, hễ nghe tiếng mõ ở chùa thì về ăn uống, tiếng mõ ở quán thì có công việc, mọi người cứ theo tiếng mõ mà làm.
Bắt nguồn từ đó, những địa danh như chợ Mõ, làng Mõ, chùa Mõ, đền Mõ ở xã Ngũ Phúc đã ra đời và truyền đến ngày nay. Công chúa Quỳnh Trân được mọi người trong vùng gọi với cái tên trìu mến “Bà chúa Mõ”.
Khi mất, bà được người dân trong vùng lập đền Mõ để thờ phụng, hương khói quanh năm. Lễ hội Đền - Chùa Mõ tưởng nhớ, tri ân công chúa Quỳnh Trân được tổ chức vào 3 ngày từ 12 đến 14/2 Âm lịch hằng năm.
Trong khuôn viên khu di tích có cây gạo di sản Việt Nam đến nay đã gần 750 tuổi nhưng vẫn tươi tốt. Tương truyền, công chúa Quỳnh Trân đã trồng cây gạo này khi về lập am tu hành. Mùa lễ hội hằng năm cũng là thời gian cây gạo cổ thụ này và những cây gạo thuộc thế hệ con cháu nở hoa đẹp nhất.
Đền Mõ được nhà nước công nhận Di tích lịch sử Văn hóa điêu khắc nghệ thuật cấp quốc gia năm 1992. Công lao to lớn của bà đã được 11 triều đại phong tặng 12 đạo sắc phong đến ngày nay vẫn còn nguyên vẹn, đó là:
1. Vua Trần Anh Tông: năm 1314
2. Vua Lê Vĩnh Thịnh năm thứ nhất: 1711
3. Vua Lê Vĩnh Khánh năm thứ hai: 1730
4. Vua Lê Cảnh Hưng năm thứ 28: 1767 và năm thứ 41: 1784
5. Vua Lê Chiêu Thống năm thứ nhất: 1787
6. Vua Nguyễn Quang Trung năm thứ hai: 1789
7. Vua Nguyễn Cảnh Thịnh năm thứ nhất: 1793
8. Vua Nguyễn Gia Long năm thứ 9: 1819
9. Vua Nguyễn Thành Thái năm thứ nhất: 1889
10. Vua Nguyễn Duy Tân năm thứ 3: 1910
11. Vua Khải Định năm thứ 7: 1924
Nhân kỷ niệm 742 năm Ngày khánh hạ 12 tháng 02 năm Ất Tỵ, Đảng ủy – HĐND – UBND – Ủy ban MTTQ, Ban Quản lý Di tích lịch sử văn hóa Đền Mõ xã Ngũ Phúc tổ chức Lễ hội truyền thống từ ngày 12 đến ngày 14 tháng 02 năm Ất Tỵ (tức ngày 11,12,13/3/2025).
Chương trình Lễ hội được diễn ra với các phần nghi lễ rước Bách linh Thành Hoàng làng về Di tích dự tế Thánh; khai mạc Lễ hội, gồm: Tế khai mạc, Hầu thánh và Tế tạ. Phần hội, gồm các trò vui chơi: Kéo co, Tổ tôm điếm, Cờ tướng, Bịp mắt bắt vịt, lượm bưởi, đập niêu, đi cầu trượt, Đêm liên hoan văn nghệ giữa các làng văn hóa...
Quỳnh Nga(t/h)
