Vai trò của di truyền trong đáp ứng kích thích buồng trứng kém

Theo chuyên gia, các biến thể di truyền có ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng kích thích buồng trứng ở phụ nữ cần thực hiện thụ tinh trong ống nghiệm (IVF).

Kích thích buồng trứng trong hỗ trợ sinh sản

Kích thích buồng trứng có kiểm soát (COS) là bước đầu tiên và quan trọng trong quy trình điều trị thụ tinh trong ống nghiệm (IVF)/tiêm tinh trùng vào bào tương trứng (ICSI). Đây là quá trình sử dụng các hormone ngoại sinh như FSH tác động lên trục nội tiết sinh sản nhằm thúc đẩy sự phát triển nang noãn buồng trứng nhờ vào sự tương tác giữa FSH và FSHR để tăng số lượng nang noãn thu được. Từ đó tăng cơ hội thụ tinh và thụ thai ở người phụ nữ.

Đáp ứng buồng trứng tối ưu sẽ thu được số lượng noãn phù hợp (8 – 15 noãn) giúp:

• Giảm biến chứng mắc hội chứng quá kích buồng trứng;
• Giảm nguy cơ hủy chu kỳ do đáp ứng quá mức hoặc đáp ứng kém.

Khi thực hiện kích thích buồng trứng, phân loại theo phản ứng của buồng trứng, kết quả được phân loại thành 4 nhóm chính:

• Đáp ứng kém (poor responders) theo tiêu chí Bologna: ≤ 3 tế bào trứng thu được;
• Đáp ứng cận tối ưu (sub-optimal responder): 4 đến 9 tế bào trứng thu được;
• Đáp ứng bình thường (normal responder): 10 đến 15 tế bào trứng thu được;
• Đáp ứng quá kích (hyper-responder): ≥ 15 tế bào trứng thu được.

Vì vậy, việc xác định, phân loại bệnh nhân là điểm mấu chốt để bác sĩ lựa chọn chiến lược điều trị chính xác. 

Vai trò của xét nghiệm đa hình gen thụ thể FSH với đáp ứng kích thích buồng trứng kém

Đáp ứng buồng trứng rất khác nhau và phụ thuộc vào nhiều yếu tố của từng bệnh nhân, bao gồm:

• Tuổi;
• Chỉ số khối cơ thể (BMI);
• Xét nghiệm dự trữ buồng trứng (AMH);
• Số lượng nang noãn (AFC);
• Tình trạng nội tiết và mức độ nội tiết tố kích thích nang trứng cơ bản (FSH);

Trong đó, hai chỉ số AMH và AFC được coi là các yếu tố cho dự đoán tốt nhất về khả năng đáp ứng buồng trứng. Trong bài báo cáo tại Hội nghị Phụ sản Miền Trung - Tây Nguyên mở rộng lần thứ X vừa qua, PGS.TS. Lê Minh Tâm cho biết, cùng với những yếu tố trên, biến thể di truyền cũng ảnh hưởng đến đáp ứng kích thích buồng trứng. 

Xét nghiệm đa hình gen thụ thể FSH là công cụ hữu ích giúp bác sĩ đưa ra phác đồ kích thích buồng trứng tối ưu và cá nhân hóa với từng bệnh nhân. Hỗ trợ tìm ra nguyên nhân của phản ứng buồng trứng kém (POR). 

Thụ thể FSH (FSHR) là một thụ thể xuyên màng tương tác với hormone kích thích nang trứng (FSH) thuộc họ thụ thể kết hợp với protein G (GPCR), bao gồm 687 amino axit với khối lượng phân tử khoảng 76,5 kDa.

FSHR bao gồm bốn monome protein oligosacarit được liên kết bằng liên kết disulfide. Sự tương tác giữa FSH và FSHR không chỉ phụ thuộc vào phospholipid màng mà còn phụ thuộc vào sự kết hợp của các liên kết disulfide. FSHR có thể được chia thành ba phần: miền ngoại bào, miền nội bào và miền xuyên màng.

Có hàng trăm biến thể hoặc vị trí đa hình đơn nucleotide (SNP) phổ biến trên gen mã hóa FSHR đã được xác định. Trong đó, 4 biến thể gen (rs6165, rs6166, rs1394205, rs10835638) cho thấy có thể có liên quan đến sự suy giảm chức năng buồng trứng và ảnh hưởng đến hiệu quả của việc kích thích buồng trứng có kiểm soát đối với người nữ có chức năng buồng trứng bình thường.

• Đa hình rs6165: Allele G tại vị trí 919 (c.919G>A). p.Ala307Thr. Biến thể 307Ala/Ala (G/G) liên quan đến đáp ứng buồng trứng kém.
• Đa hình rs6166: Allele G tại vị trí 2039 (c.2039G>A). p.Ser680Asn. Biến thể 680Ser/Ser (G/G) liên quan đến đáp ứng buồng trứng kém.
• Đa hình rs1394205: SNP nằm ở vùng promoter của gen FSHR, trình tự ngược dòng (upstream) của codon khởi đầu dịch mã (c.-29G>A). Biến thể A/A liên quan đến đáp ứng buồng trứng kém.
• Đa hình rs10835638: SNP nằm ở vùng promoter của gen FSHB ảnh hưởng đến quá trình phiên mã của gen (c.-211G>T). Biến thể T/T và G/T liên quan đến đáp ứng buồng trứng kém.

• Hiện nay, GENTIS đang triển khai xét nghiệm đa hình gen thụ thể FSH để hỗ trợ bác sĩ trong quá trình kích thích buồng trứng, được thực hiện trên 4 vị trí đa hình đơn nucleotide được chứng minh có liên quan đến đáp ứng buồng trứng kém:

• FSHR: rs6165, rs6166, rs1394205
• FSHB: rs10835638

• Theo chuyên gia GENTIS, xét nghiệm đa hình gen thụ thể FSH là xét nghiệm cho phép xác định các biến thể di truyền liên quan đến đáp ứng với kích thích buồng trứng, phù hợp với những phụ nữ chuẩn bị thực hiện kích thích buồng trứng. Với việc thực hiện xét nghiệm này, bác sĩ sẽ đưa ra được phác đồ kích thích buồng trứng tối ưu và cá nhân hóa với từng bệnh nhân. Đồng thời hỗ trợ xác định nguyên nhân của phản ứng buồng trứng kém (POR) hoặc đánh giá các trường hợp có nguy cơ cao quá kích buồng trứng.

• 

GENTIS là một trong những đơn vị đầu tiên tại Việt Nam nghiên cứu và phát triển xét nghiệm đa hình gen thụ thể FSH. Xét nghiệm này giúp dự đoán và cá thể hóa điều trị kích thích buồng trứng để đạt được số noãn phù hợp cho IVF trong ít chu kỳ kích thích. Đây hứa hẹn sẽ là một xét nghiệm hữu ích và cần thiết hỗ trợ bác sĩ trong phác đồ điều trị kích thích buồng trứng để quá trình hỗ trợ sinh sản đạt kết quả tốt.

Hiền Trang