Vì sao, giá sách giáo khoa tăng từ 2-4 lần so với sách năm 2006?

Hiện tại, sách của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, các bộ sách giáo khoa (SGK) lớp 1 mới có giá từ 179.000-194.000 đồng/bộ, (khoảng 19.000 đồng/cuốn); bộ SGK cũ chi có giá 54.000 đồng (khoảng 9.000 đồng/cuốn). Các bộ SGK lớp 2 mới có giá từ 179.000-186.000 đồng/bộ, (khoảng 18.000 đồng/cuốn), bộ SGK cũ có giá 53.000 đồng...

Điều đáng nói là mặc dù có nhiều nhà xuất bản tham gia làm SGK, có nhiều bộ SGK, nhưng giá sách không giảm mà thực tế đang tăng. Giá SGK môn tiếng Anh cao hơn nhiều so với các môn học còn lại nhưng không sử dụng được nhiều lần.

Công ty cổ phần Đầu tư xuất bản-Thiết bị giáo dục Việt Nam (VEPIC) thành lập vào năm 2016. VEPIC chưa năm nào  kinh doanh có lãi. Thế nhưng, Công ty đạt doanh thu chưa từng có lên đến hơn 317 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế gần 30 tỷ đồng và năm 2022, doanh thu gần 616 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế là 46 tỷ đồng.

Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục Việt Nam đã có báo cáo kết quả kinh doanh năm 2022 với kết quả rất ấn tượng. Trong năm 2022, NXB Giáo dục Việt Nam có sản lượng phát hành SGK là 206,6 triệu bản, đạt 122% so với kế hoạch đặt ra. Nhờ đó, doanh thu đạt 2.442,7 tỷ đồng, tăng 34% so với cùng kỳ 2021 và cao hơn 14% so với kế hoạch Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) đề ra.

Trong đó, doanh thu bán hàng là 2.387 tỷ đồng, doanh thu hoạt động tài chính là 50,6 tỷ đồng, thu nhập khác là 2,9 tỷ đồng. Khấu trừ các chi phí, lợi nhuận sau thuế của nhà xuất bản này đạt 331 tỷ đồng, tăng 15% so với năm ngoái và gấp rưỡi so với kế hoạch cơ quan chủ quản đặt ra. Đây cũng là năm thứ ba liên tiếp NXB Giáo dục đạt mức kỷ lục.

Chương trình giáo dục phổ thông mới đã tạo ra một không gian tự do hơn hẳn cho thị trường SGK với 03 bộ sách lần lượt là Cánh diều; Kết nối tri thức với cuộc sống, Chân trời sáng tạo. Theo chương trình SGK 2006, phụ huynh có con học lớp 4 chỉ tốn độ 87.000 đồng tiền SGK. Với 03 bộ SGK trên, họ phải trả thêm lần lượt là 230.000 đồng, 186.000 đồng, 182000 đồng.

Xác định dù khó khăn đến mấy nhưng các bậc phụ huynh học sinh đều cố gắng mua cho con đủ bộ SGK để đảm bảo việc học. Thế nhưng rõ ràng giá sách tăng cao trong bối cảnh thu nhập của đa số người dân bị sụt giảm như hiện nay là chuyện đáng suy ngẫm.

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan đã nhấn mạnh giá SGK mới tăng cao đổ khó khăn lên phụ huynh. Chưa kể, trong trường học, việc phát hành SGK kém tài tài liệu tham khảo, sách bài tập viết một lần rồi vứt đi gây lãng phí lớn cho xã hội.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ, nguyên Thứ trưởng Bộ GD&ĐT cho rằng, cần phải quản lý chặt chẽ cả về giá lẫn cách thức phát hành SGK vì đây là mặt hàng đặc biệt. Trong các năm qua dư luận luôn có ý kiến về giá SGK mới cao gấp nhiều lần so với SGK cũ.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ nhấn mạnh: "Tỉ lệ phần trăm chi phí phát hành hay còn gọi là tiền “hoa hồng” các NXB đưa ra là nhằm “câu” các đại lý bán được càng nhiều sách càng tốt trong khi chi phí đó sẽ đội vào giá sách. Cuối cùng NXB bán được càng nhiều sách lợi nhuận càng cao, thiệt hại đổ đầu người dân”.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ phân tích, thực tế để phí chiết khấu bán sách lên cao trách nhiệm đầu tiên thuộc về đơn vị quản lý giáo dục. Dù là xã hội hóa nhưng cơ quan quản lý phải có những quy định xem họ làm thế nào, báo cáo ra sao để chấn chỉnh. Trong khi, các năm học phụ huynh kêu các nhà trường bán SGK kèm sách bài tập, sách tham khảo nhưng cuối cùng các loại sách đó không sử dụng đến thành mớ giấy lộn, lãng phí tiền của người dân rất lớn. 

Một nguyên nhân khác khiến cho giá SGK tăng cao một phần do chi phí phát hành SGK cao, chưa hợp lý so với các mặt hàng thiết yếu. Mức tối đa phí phát hành (chiết khấu) SGK theo chương trình mới cho các đơn vị đầu mối phát hành phục vụ năm học 2020-2021, 2021-2022 với SGK là 29% giá bìa, sách bài tập là 33%, sách giáo viên là 15%.

Năm học 2022-2023, chiết khấu với SGK là 28,5% giá bìa, sách bài tập là 35%, sách giáo viên là 15%. Theo các chuyên gia, phí phát hành hay gọi là tiền “hoa hồng” bán SGK (SGK) 29%, sách bài tập lên đến 35% là con số rất lớn. Không kiểm soát chặt chẽ, các nhà xuất bản tìm mọi cách bán được nhiều sách và không ai khác, chính phụ huynh, học sinh sẽ phải chịu thiệt khi mua sách “cõng” giá “hoa hồng”.

PGS.TS Định Trọng Thịnh, chuyên gia tài chính cho rằng, mức chiết khấu phát hành sách từ lâu đã trở thành quy định bất thành văn trong trong hoạt động xuất bản nói chung. Tuy nhiên với mặt hàng đặc thù, phổ biến như SGK, tất cả các gia đình có con đi học đều bắt buộc phải mua thì mức chiết khấu từ 21-25% như hiện tại là quá cao. Điều này làm cho giá SGK trên thực tế sẽ bị “đội” lên và phần hoa hồng phải chi trả cho công tác phát hành này cuối cùng người mua vẫn phải gánh.

PGS.TS chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long thì cho rằng: Nếu xét trên yếu tố vì lợi ích của người học, rõ ràng, học sinh phổ thông là đối tượng cần được bảo trợ. Khi đại bộ phận người dân vẫn chưa có thu nhập cao, người dân ở khu vực nông thôn,miền núi còn rất khó khăn, việc tăng giá SGK gấp 2-3 lần như hiện nay thực sự là gánh nặng với họ. Do đó, SGK là mặt hàng mà Nhà nước đặc biệt phải quan tâm.

Vào đầu năm học mới, các nhà xuất bản phát hành hàng trăm nghìn bộ SGK cho các cấp học. Thực tế là các bộ SGK liên tục được thay thế, bổ sung để theo kịp chương trình mới và có những cuốn sách thuộc dạng không cần thiết đã gây lãng phí lớn nguồn lực của xã hội.

Trong bộ SGK lớp 4 có 24 cuốn thì có gần một nửa là sách bài tập. Những cuốn sách này, học sinh chỉ dùng một lần rồi phải bỏ. Bởi lẽ khi làm bài tập học sinh phải điền vào những chỗ trống trong bài tập in sẵn trong sách. Vậy nên, những sách bài tập kiểu này chỉ dùng được một lần là bỏ.

Trong bộ sách Cánh diều có những cuốn như “Giáo dục thể chất”, “Hoạt động trải nghiệm” là môn học mà học sinh ít dùng nhưng vẫn phải mua trong bộ sách. Giá 02 cuốn sách trên tổng là 33.000 đồng. Vậy nhưng nếu nhân với số lượng in lần lượt của 02 cuốn sách này là 170.000 cuốn và 200.000 cuốn thì tổng cộng số tiền phụ huynh học sinh phải bỏ ra mua sách lên tới hơn 12 tỷ đồng, đây là số tiền không hề nhỏ.

Xuân Hải (t/h)