Xã hội hóa sách giáo khoa: Nội dung còn nhiều sạn, tiền chiết khấu lớn

Cụ thể, theo báo cáo, SGK là mặt hàng thiết yếu, số lượng, chất lượng được xác định tương đối chính xác hằng năm; thiết kế, mẫu mã được ổn định trong nhiều năm; số lượng xuất bản và tiêu thụ lớn hơn nhiều so với các loại sách khác. Tuy nhiên, chi phí phát hành (chiết khấu) SGK cao, chưa hợp lý so với các mặt hàng thiết yếu khác.

Mức tối đa phí phát hành (chiết khấu) sách theo chương trình mới cho các đơn vị đầu mối phát hành của Nhà xuất bản giáo dục phục vụ năm học 2020-2021, 2021-2022 đối với sách giáo khoa là 29% giá bìa, sách bài tập là 33%, sách giáo viên là 15%; năm học 2022-2023, đối với sách giáo khoa là 28,5% giá bìa, sách bài tập là 35%, sách giáo viên là 15%.

Cụ thể giá các bộ sách hiện nay: Đối với Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, các bộ SGK lớp 1 mới có giá từ 179.000-194.000 đồng/bộ, khoảng 19.000/cuốn; bộ SGK lớp 1 cũ có giá 54.000 đồng, khoảng 9.000 đồng/cuốn.

Các bộ SGK lớp 2 mới có giá từ 179.000-186.000 đồng/bộ, khoảng 18.000/cuốn; bộ SGK lớp 2 cũ có giá 53.000 đồng. Bộ sách lớp 3 có giá 177.000 đến 183.000 đồng trong khi bộ hiện hành giá 58.000. Bộ sách lớp 7 giá gần 210.000 đồng, cao hơn 80.000 đồng. Sách lớp 10 giá 246.000 -301.000 đồng một bộ tuỳ tổ hợp môn học, cao hơn bộ cũ 80.000 đồng đến 140.000 đồng. Các mức giá này chưa bao gồm sách tiếng Anh…

Giá SGK cao gây khó khăn cho một bộ phận người dân, nhất là ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, đồng bào dân tộc thiểu số. Mặc dù, Chính phủ đã đề xuất Quốc hội điều chỉnh Luật Giá, quy định SGK là hàng hóa do Nhà nước định giá, giao Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) định giá tối đa SGK. Tuy nhiên, điều này cũng không giúp hạ giá thành SGK do các chi phí đầu vào bắt buộc tăng như đã phân tích ở trên.

Trong Dự thảo báo cáo của Đoàn giám sát gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ ra, sau 2 lần đấu thầu, Bộ GD&ĐT không biên soạn được bộ SGK của Nhà nước, gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực, tác động lớn tới xã hội.

Thứ nhất, ảnh hưởng lớn tới trách nhiệm quản lý nội dung giáo dục phổ thông cũng như cập nhật, chỉnh sửa, phát triển chương trình, nội dung giáo dục phổ thông; quản lý các rủi ro trong trường hợp không có SGK hoặc sách không bảo đảm chất lượng, yêu cầu.

Ví dụ, trường hợp không có SGK cho một môn học cụ thể do không có nhà xuất bản (NXB) nào thực hiện biên soạn hoặc sách do các NXB biên soạn không đạt yêu cầu về chất lượng, không được phê duyệt. Thực tế đã xảy ra đối với môn học tiếng dân tộc thiểu số. Sau khi không xã hội hóa được khâu biên soạn SGK tiếng dân tộc, Bộ GD&ĐT mới tiến hành biên soạn, gây chậm trễ trong triển khai môn học này.

Thứ hai, từ việc giao hết cho xã hội hóa, dẫn tới trước lễ khai giảng các năm học 2020-2021, 2022-2023, 2023-2024 thường thiếu SGK do các NXB chờ địa phương đăng ký mua sách xong mới xác định số lượng sách in, nhằm tối ưu hóa lợi nhuận. Việc phát hành hầu như thực hiện thông qua các nhà trường, dẫn đến phụ huynh, học sinh gặp khó khăn trong việc mua sách tại các hiệu sách…

Thứ ba, SGK xã hội hoá dù được Bộ GD&ĐT phê duyệt nhưng khi đưa vào sử dụng phát hiện rất nhiều sai sót, chậm được sửa chữa, thậm chí sau khi sửa chữa vẫn còn sai sót.

Thứ tư, không có bộ SGK của Nhà nước gây khó khăn trong quản lý giá SGK. Có nghịch lý là, mặc dù có nhiều NXB tham gia biên soạn SGK, có nhiều bộ sách nhưng giá sách không giảm, mà thực tế đang tăng cao, gấp 2- 4 lần so với sách của chương trình cũ. Chi phí chiết khấu SGK cao, chưa hợp lý. Cụ thể, mức chiết khấu cho các đơn vị đầu mối NXB phục vụ năm học 2020-2021, 2021-2022 đối với SGK là 29% giá bìa, sách bài tập là 33%, sách giáo viên là 15%; năm học 2022-2023, đối với SGK là 28,5% giá bìa, sách bài tập là 35%, sách giáo viên là 15%.

Mặc dù, Chính phủ đã đề xuất Quốc hội sửa đổi Luật Giá, quy định SGK là hàng hóa do Nhà nước định giá, giao Bộ GD&ĐT định giá tối đa sách. Tuy nhiên, điều này không giúp hạ giá SGK do các NXB trình bày chi phí đầu vào tăng lên.

Đặc biệt, khi sách xã hội hóa có giá bán cao, Nhà nước tính toán phương án mua sách và cung cấp cho các thư viện trường học để cho học sinh mượn, thì số tiền bỏ ra mua sách đưa vào thư viện trường học lần đầu tiên sẽ khoảng 3.500 tỷ đồng, hằng năm bổ sung khoảng 20%. Đây là một số tiền lớn so với chi phí để xây dựng một bộ SGK của nhà nước có chất lượng (soạn 1 bộ sách theo nguồn vốn vay Ngân hàng Thế giới hết 16 triệu USD tương đương gần 400 tỷ đồng).

Đoàn giám sát cho rằng, khuyến khích xã hội hóa giáo dục nhưng cần giữ được vai trò chủ đạo của Nhà nước trong xây dựng nội dung SGK. Tuy nhiên, đây là vấn đề có tác động lớn tới xã hội, khi có tới 381 đầu SGK mới (của tất cả các NXB) do đó, đề xuất cơ chế biên soạn thêm một bộ SGK và miễn tiền bản quyền đối với bộ sách do Nhà nước là chủ sở hữu quyền tác giả. “Đây là biện pháp đảm bảo tối đa chất lượng nội dung SGK, giảm giá thành sách, xoá bỏ “lợi ích nhóm” và lũng đoạn thị trường trong phát hành sách”, dự thảo báo cáo Đoàn giám sát nêu.

Thiên Trường