Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức về chất lượng và nguồn gốc thực phẩm. Khi được hỏi về những mối lo ngại lớn nhất về ATTP hiện nay, ông Brian G. Bedard chỉ rõ: "Vấn đề cấp bách nhất về sức khỏe cộng đồng liên quan đến an toàn thực phẩm hiện nay là số lượng các vụ ngộ độc thực phẩm, đặc biệt là nhiễm vi khuẩn do thực hiện vệ sinh không đúng cách, xử lý thực phẩm thiếu an toàn và điều kiện vệ sinh trong ngành dịch vụ ăn uống kém."
Ông nhấn mạnh, tình trạng này xảy ra ở mọi nơi, từ trường học, bếp ăn thương mại, chợ cho đến cả cách chế biến thực phẩm tại gia đình. Mặc dù dư lượng các chất ô nhiễm hóa học có tác động lâu dài, nhưng nhiễm vi khuẩn gây bệnh, gây ngộ độc lại là mối lo ngại cấp thiết và tức thời hơn.
Những thách thức này có phải do nhận thức của cộng đồng và doanh nghiệp chưa cao, hay do thiếu sót trong quản lý và thực thi? Theo chuyên gia SAFEGRO, cả hai yếu tố đều đóng vai trò quan trọng. Ông đề xuất: "Việc tuân thủ quy định về vệ sinh, làm sạch, khử trùng trong hoạt động kinh doanh thực phẩm nên được bắt buộc, giống như ở nhiều quốc gia khác, với hệ thống pháp luật đi kèm và cơ chế thanh tra, giám sát mạnh mẽ."
Ông cũng khẳng định văn hóa ATTP cần được tích hợp vào mọi tổ chức và doanh nghiệp thông qua nâng cao nhận thức, tập huấn và tuân thủ các yêu cầu, với sự giám sát của Nhà nước và các chứng nhận bắt buộc, như ở Canada. Ông khuyến khích người tiêu dùng Việt Nam nên hỏi các nhà hàng, quầy hàng, bếp ăn xem người nấu ăn có được đào tạo ATTP hay chưa và yêu cầu điều đó. "Cá nhân tôi luôn làm vậy ở Canada," ông chia sẻ.
Cần một cơ quan duy nhất và quy định bắt buộc
Về khung pháp lý và chính sách hiện tại của Việt Nam, ông Bedard đánh giá Luật An toàn thực phẩm hiện hành tương thích với các tiêu chuẩn quốc tế của CODEX và đang trong quá trình cập nhật. "Chúng tôi hy vọng rằng trong lần rà soát này, Việt Nam sẽ hướng tới một mô hình quản lý tích hợp: giao trách nhiệm quản lý an toàn thực phẩm cho một cơ quan duy nhất, có đầy đủ thẩm quyền, trách nhiệm và nguồn lực để hiện đại hóa hệ thống," ông nói.
Một vấn đề then chốt được ông chỉ ra là hiện nay nhiều quy định còn dựa trên các Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) mang tính tự nguyện, trong khi lẽ ra nhiều yêu cầu này cần được nâng lên thành Quy chuẩn kỹ thuật Việt Nam (QCVN) mang tính bắt buộc. Ngoài ra, cần xây dựng một cách tiếp cận dựa trên phân tích rủi ro rõ nét và bài bản hơn trong Luật An toàn thực phẩm sắp tới. Các tiêu chuẩn như VietGAP trong sản xuất nông nghiệp, HACCP trong chế biến thực phẩm và chương trình đào tạo người chế biến thực phẩm trong dịch vụ ăn uống nên được quy định bắt buộc áp dụng trên toàn hệ thống. 
Giải pháp toàn diện cho ATTP tại Việt Nam
Từ kinh nghiệm quốc tế, ông Brian G. Bedard nhận định, Việt Nam đang từng bước hướng tới mô hình quản lý ATTP dựa trên phân tích rủi ro, vốn là chuẩn mực hiện hành tại hầu hết các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Để cải thiện hiệu quả công tác quản lý ATTP ở Việt Nam trong thời gian tới, cả về mặt pháp lý lẫn thực tiễn triển khai, chuyên gia SAFEGRO đưa ra một số giải pháp trọng tâm:
Thứ nhất, cần cập nhật Luật An toàn thực phẩm để hướng tới một hệ thống quản lý tích hợp, dựa trên phân tích rủi ro, dưới sự điều hành của một cơ quan có thẩm quyền duy nhất. Việc này đòi hỏi phải thiết lập các cơ sở dữ liệu, đồng bộ hệ thống đăng ký giấy phép cho các cơ sở kinh doanh thực phẩm và thúc đẩy chuyển đổi số, như cổng truy xuất nguồn gốc quốc gia, để đảm bảo nhãn mác đáng tin cậy và minh bạch, giúp Nhà nước và người tiêu dùng giám sát rủi ro chuỗi thực phẩm và phản ứng kịp thời.
Thứ hai, thiết lập các chương trình quản lý an toàn thực phẩm bắt buộc, dựa trên thông lệ quốc tế, cho tất cả các khâu: từ sản xuất tại nông trại, chế biến thực phẩm, chợ cho tới ngành dịch vụ ăn uống. Điều này bao gồm đào tạo bắt buộc cho người trực tiếp chế biến thực phẩm. Văn hóa an toàn thực phẩm cần được xây dựng từ cấp quản lý cao nhất, lan tỏa toàn hệ thống.
Cuối cùng, triển khai các chiến dịch truyền thông rộng khắp để nâng cao nhận thức của người tiêu dùng, đặc biệt tại trường học. Điều này sẽ tạo ra áp lực từ phía người tiêu dùng, buộc các siêu thị, cửa hàng bán lẻ, chợ truyền thống, nhà hàng, quán ăn và toàn bộ các cơ sở kinh doanh thực phẩm phải chịu trách nhiệm trực tiếp về an toàn thực phẩm.
Đồng thời, các đơn vị này cần duy trì chuỗi cung ứng với sản phẩm có chứng nhận an toàn thực phẩm, dưới sự giám sát nghiêm ngặt của các cơ quan quản lý Nhà nước. Ông nhấn mạnh việc tích hợp văn hóa an toàn thực phẩm bằng cách nhấn mạnh vào thay đổi hành vi cá nhân tại mọi mắt xích trong chuỗi giá trị nông sản thực phẩm là yếu tố then chốt.
Tâm An (t/h)
