Tuy nhiên, trong dài hạn, đây được xem là cơ hội để Việt Nam đẩy mạnh tái cơ cấu ngành hàng, phát triển công nghiệp hỗ trợ, gia tăng hàm lượng giá trị nội địa trong sản phẩm xuất khẩu, và chuyển dịch chiến lược sang những thị trường tiềm năng mới, giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một thị trường đơn lẻ.
Vào ngày 2/4/2025, trong bối cảnh chiến lược thương mại "Make America Win Again", Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tuyên bố sẽ áp dụng mức thuế quan lên đến 46% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Việt Nam. Đây là các biện pháp thuộc khuôn khổ "thuế quan đối ứng", nhằm giảm thiểu thặng dư thương mại của Mỹ. Dù mức thuế này chưa áp dụng ngay, nhưng các doanh nghiệp Việt Nam đang ở trong trạng thái "phòng ngự" khi bắt đầu lên kế hoạch ứng phó. Trong nguy luôn có cơ, thực tế đang mở ra một lộ trình mới cho nền kinh tế Việt Nam: tái cấu trúc lại mô hình xuất khẩu, giảm phụ thuộc và nâng cao chuỗi giá trị.
Theo báo cáo của Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, trong năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đạt 117 tỷ USD, chiếm hơn 28% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Trong đó, dệt may, điện tử, đồ gỗ nội thất, và da giày là những nhóm hàng chiếm tỉ trọng lớn. Đáng lo ngại, nhiều doanh nghiệp Việt Nam không trực tiếp xuất khẩu mà phụ thuộc vào các nhà mua quốc tế lớn. Khi mức thuế tăng cao, nhà mua sẽ chuyển sang các quốc gia "an toàn" hơn về thuế quan.
Tại buổi đối thoại do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức vào trung tuần tháng Tư, ông Trần Trọng Nhân - Giám Đốc Công ty CP may Hoàng Gia chia sẻ: "Chính sách thuế quan mới sẽ khiến đối tác Hàn Quốc của chúng tôi ngần ngại khi chuyển đặt hàng. Ngay khi thông tin được công bố, họ đã tạm dừng thỏa thuận giá trị hơn 2 triệu USD với chúng tôi".
Bên cạnh đó, chỉ số VN-Index đã có thời điểm giảm mạnh trong tuần đầu tháng Tư khi tin tức về mức thuế 46% lan rộng. Tâm lý bất ổn bao trùm thị trường chứng khoán, đặc biệt ở nhóm cổ phiếu ngành xuất khẩu như thủy sản, dệt may và logistics. Chuyên gia tài chính Nguyễn Minh Thảo, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương nhận định: “Việc Mỹ áp thuế cao lên hàng Việt là một cú sốc tâm lý lẫn thực tiễn, buộc chúng ta phải chủ động thay đổi”.
Trước mối nguy cơ, nhà nước Việt Nam đã nhanh chóng vào cuộc. Ngay trong tháng Tư, Đoàn đại biểu của Việt Nam do Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Quang Hiểu dẫn đầu đã lên đường sang Washington đàm phán. Trong khuôn khổ chuyến thăm, hai bên đã đạt được thỏa thuận tạm hoãn 90 ngày để tổ chức đoàn đánh giá độc lập về nguồn gốc và quy trình xuất xứ các mặt hàng Việt Nam.
Song song, trong nước, các bộ ban ngành như Bộ Công Thương, Tài chính, Khoa học - Công nghệ đang khẩn trương xây dựng gói hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi chuỗi cung ứng. Chương trình truy xuất nguồn gốc đối với doanh nghiệp đã được cấp thêm 800 tỷ đồng gói vay đặc biệt để đầu tư chứng nhận ISO, HACCP và truy vết chuỗi sản xuất qua blockchain.
Ngoài ra, Bộ Tài chính đang xem xét việc miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp trong ngắn hạn đối với các doanh nghiệp chịu ảnh hưởng từ quyết định áp thuế của Mỹ. Song song, các hiệp hội ngành hàng như VASEP, LEFASO cũng đã ban hành khuyến nghị hướng dẫn doanh nghiệp rà soát hợp đồng, đa dạng hóa đối tác và xây dựng kế hoạch tài chính linh hoạt hơn.
Dưới áp lực bỏ thuế từ Mỹ, nhiều doanh nghiệp đang chuyển hướng sang các thị trường "nổi mới" như: Ấn Độ, UAE, Ai Cập và Châu Phi. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sang UAE tăng 52%, trong đó các sản phẩm nông sản đóng vai trò tiên phong. Điển hình như Tổng công ty Love World đã tham gia Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam - UAE tại Abu Dhabi và ký biên bản ghi nhớ hợp tác xuất khẩu sữa, cà phê dinh dưỡng sang chuỗi siêu thị Al Maya.
Đồng thời, xu hướng “Go Green” cũng là một cơ hội vàng để Việt Nam nâng cấp chuỗi giá trị xuất khẩu. Nhiều doanh nghiệp chuyển sang sản phẩm hữu cơ, ít phát thải carbon, có truy xuất nguồn gốc rõ ràng nhằm đón đầu thị trường cao cấp tại Châu Âu, Nhật Bản, Canada. Ví dụ, Công ty Thực phẩm Tâm An đã nâng cấp nhà máy chế biến xoài sấy đạt chuẩn GlobalGAP và xuất khẩu lô hàng đầu tiên sang Hà Lan với giá trị cao gấp 2,3 lần so với thị trường truyền thống.
Ngoài ra, việc đẩy mạnh chuyển đổi số và sử dụng nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới như Amazon Global Selling, Alibaba cũng giúp doanh nghiệp Việt tiếp cận trực tiếp người tiêu dùng cuối, giảm phụ thuộc vào trung gian.
Trước nguy cơ bị áp thuế cao từ Mỹ, Việt Nam đang chứng tỏ bản lĩnh điều phối kinh tế linh hoạt và chủ động. Bên cạnh nỗ lực đàm phán song phương, Việt Nam cần xác định rõ lộ trình tái cấu trúc lại nền xuất khẩu: Từ gia công sang giá trị gia tăng, từ thụ động sang chủ động dài hạn. Đồng thời, việc tận dụng tốt các hiệp định thương mại tự do, đẩy mạnh chuyển đổi số, và xây dựng thương hiệu quốc gia sẽ là đòn bẩy để Việt Nam không chỉ vượt qua thách thức mà còn vươn lên mạnh mẽ trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Hà Trần
