Thực trạng đáng báo động
Theo Sở Công Thương Hà Nội, tính đến năm 2024, trên địa bàn thành phố có 455 chợ gồm các chợ từ hạng 1 đến hạng 3. Các chợ truyền thống đang đáp ứng khoảng 40% nhu cầu mua sắm của người dân các quận nội thành và 70% nhu cầu của người dân khu vực ngoại thành. Tại đây, người dân có thể dễ dàng tìm mua đa dạng các mặt hàng, từ thực phẩm tươi sống như: Thịt, cá, hải sản rau củ, trái cây đến các loại đồ khô, gia vị và thực phẩm chế biến sẵn.
Tuy nhiên, theo khảo sát của chúng tôi, nhiều chợ dân sinh trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện đang đối mặt với tình trạng xuống cấp, không đáp ứng các tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm (ATTP), vệ sinh môi trường… Những điều này không chỉ làm giảm chất lượng thực phẩm mà còn tạo điều kiện cho các tụ điểm chợ cóc phát triển, gây khó khăn trong việc kiểm soát.
Một thực tế dễ dàng bắt gặp là tại một số chợ vẫn còn tình trạng thực phẩm đã nấu chín (cơm, bún, thịt quay,…) và thực phẩm tươi sống (thịt tươi sống, cá, gà…) được bày bán cạnh nhau, thức ăn đã qua chế biến không được che đậy, không có tủ kính bảo quản hoặc bày bán trong điều kiện không bảo đảm vệ sinh. Bên cạnh các ki-ốt bán đồ ăn tại chỗ phục vụ thực khách như bún, cháo, chè... là một loạt lồng đựng hàng trăm gia cầm sống trên nền đất đọng nước, bốc mùi khó chịu.
Tại một chợ nằm trên phường Mỹ Đình, quận Nam Từ Liêm, ngoại trừ dãy hàng thịt được kê bàn cao hẳn so với nền chợ, các mặt hàng còn lại như hải sản, hoa quả, rau… đều được các tiểu thương đặt ngay dưới nền đất. Hàng chục lồng gà, vịt, ngan, chim bồ câu các loại để trên nắp cống thoát nước. Mùi hôi tanh của nước thải từ việc giết mổ gia cầm bốc lên nồng nặc cả một góc chợ.
Tương tự, tại một chợ nằm trên quận Cầu Giấy, các tiểu thương thường tận dụng mọi khoảng trống để bày bán, kể cả khu vực gần cống rãnh hoặc sát nơi tập kết rác thải. Đáng chú ý, khu vực thực phẩm chế biến sẵn như: Giò chả, nem chua, lòng lợn hay các món ăn vặt cũng thiếu những dụng cụ bảo quản đạt chuẩn. Các mặt hàng thực phẩm này thường được bày trần trên sạp, phơi mình trước khói bụi từ xe cộ và môi trường xung quanh.
Đáng lo ngại, tại một số chợ, nhiều quầy thực phẩm chế biến sẵn nằm sát ngay các quầy hàng bán đồ sống, người bán không mang gang tay…, làm gia tăng nguy cơ nhiễm khuẩn chéo.
Khi được hỏi lý do, thực phẩm sống và chín được đặt cạnh nhau, chị Đỗ Thị Hằng (một tiểu thương chợ tại phường Nghĩa Đô) bộc bạch: “Tôi biết việc đặt thực phẩm sống và chín cạnh nhau không đảm bảo an toàn, nhưng do không gian chật hẹp và muốn tận dụng tối đa diện tích bày bán, nên tôi đành chấp nhận rủi ro…"
Tương tự, tại chợ Nhân Chính (quận Thanh Xuân), tình trạng mất vệ sinh ATTP cũng xảy ra ở khu vực bán thủy sản, ngay trên lối đi cạnh cổng chợ chính. Tình trạng nước bẩn chảy tràn, ứ đọng, hôi tanh tại khu vực này khiến vấn đề ô nhiễm môi trường, mất vệ sinh ngày càng nghiêm trọng. Thậm chí, nhiều người tiêu dùng phải nín thở và bịt mũi khi phải đi qua khu vực này.
Chị Phùng Thu Lan (Ngã Tư Sở, Đống Đa) chia sẻ: "Mặc dù quanh nhà có nhiều siêu thị nhưng hằng ngày tôi vẫn có thói quen đi chợ truyền thống. Bởi đi chợ sẽ tiện lợi hơn việc đi gửi xe xong vào siêu thị mua thực phẩm".
Khi được hỏi về vấn đề an toàn thực phẩm, chị Lan bày tỏ, chị cũng lo về vấn đề này. Nhiều khi thấy thực phẩm tươi ngon thì mua chứ không rõ nguồn gốc. "Chủ yếu tôi đặt niềm tin vào người bán hàng quen mà thôi", chị Lan nói.
Tình trạng nêu trên cũng diễn ra ở nhiều chợ khu vực dân sinh khác trong khu vực nội thành như chợ Phùng Khoang, chợ Thành Công,…
An toàn thực phẩm không còn là "nỗi lo" mà là "thực tế"
Thực tế, thực phẩm được bán ở siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch tuy có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, bao bì nhãn mác đầy đủ nhưng giá thành cao lại là yếu tố khiến nhiều gia đình, đặc biệt là những hộ có thu nhập thấp không thể tiếp cận. Chính vì vậy, họ vẫn phải lựa chọn mua hàng tại các chợ dân sinh, dẫu biết rằng mối nguy mất ATTP luôn rình rập.
Như đã thấy, chúng ta không còn ở giai đoạn lo ngại hay phòng xa, mà đã và đang hứng chịu hậu quả trực tiếp từ thực phẩm không đảm bảo vệ sinh ATTP. Hàng ngày, tại các khu chợ truyền thống – nơi cung cấp phần lớn thực phẩm cho người dân, không khó để bắt gặp thịt không rõ nguồn gốc, rau củ ngâm hóa chất, cá ươn được “tân trang” bằng phụ gia độc hại. Dưới lớp vỏ ngoài tươi ngon, sạch sẽ là nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe cộng đồng như ngộ độc cấp tính, rối loạn tiêu hóa, thậm chí là ung thư do tích tụ chất độc lâu dài.
Điều đáng lo ngại hơn là nhiều người tiêu dùng vẫn còn chủ quan hoặc không có sự lựa chọn khác, buộc phải “chấp nhận rủi ro” trong từng bữa ăn. Trong khi đó, công tác kiểm tra, giám sát an toàn thực phẩm tại chợ dân sinh còn lỏng lẻo, thiếu hiệu quả. Vấn nạn thực phẩm bẩn không chỉ là câu chuyện an toàn vệ sinh, mà đang dần trở thành một cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng.
Theo báo cáo của Bộ Y tế, tính đến tháng 11/2024, cả nước ghi nhận 131 vụ ngộ độc thực phẩm, làm 4.796 người mắc và 21 ca tử vong. So với cùng kỳ năm 2023, số vụ tăng 7, số mắc tăng 2.677 người, số tử vong giảm 7 người. “Số vụ ngộ độc thực phẩm lớn (từ 30 người mắc trở lên) ghi nhận 29 vụ, khiến 4.049 người mắc và 2 người tử vong. Số vụ ngộ độc nhỏ, vừa (dưới 30 người mắc/vụ) ghi nhận 102 vụ, khiến 747 người mắc và 19 người tử vong. Trong số 131 vụ ngộ độc thực phẩm có 43 vụ liên quan đến độc tố tự nhiên, chủ yếu do ngộ độc cóc, nấm rừng, so biển, cá nóc, cua lạ; 6 vụ liên quan đến hóa chất; 45 vụ liên quan đến vi sinh vật và 37 vụ chưa xác định nguyên nhân”, theo Bộ Y tế.
Chia sẻ về vấn đề nêu trên, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ Sinh học và Thực phẩm, Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết: “Chợ truyền thống hiện nay phần lớn chưa đảm bảo điều kiện bảo quản thực phẩm đúng quy chuẩn. Thực phẩm được bày bán trực tiếp ngoài trời, không có mái che, không được phân loại rõ ràng giữa hàng sống – hàng chín, giữa thịt – cá – rau, rất dễ nhiễm chéo vi sinh vật gây hại.”
Ngoài ra, ông cũng chỉ ra rằng, nhiều tiểu thương chưa có kiến thức đầy đủ về an toàn thực phẩm, trong khi việc kiểm tra, giám sát của cơ quan chức năng vẫn còn thiếu thường xuyên, dẫn đến việc sử dụng hóa chất bảo quản, phụ gia không rõ nguồn gốc vẫn diễn ra phổ biến.
Một nguyên nhân khác được đề cập là tâm lý chuộng hàng “tươi sống” của người tiêu dùng. Nhiều người vẫn ưu tiên lựa chọn thực phẩm ở chợ dân sinh vì sự tiện lợi, giá cả phải chăng, và cảm giác “mua tận tay”. Tuy nhiên, không ít trong số đó là thực phẩm không được kiểm định, không rõ nguồn gốc xuất xứ, tiềm ẩn rủi ro cao cho sức khỏe người sử dụng.
Chia sẻ về những khó khăn trong công tác bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm tại các chợ, lãnh đạo Chi cục Chăn nuôi, Thủy sản và Thú y Hà Nội nêu, hiện hệ thống quản lý, thanh tra, kiểm tra và kiểm nghiệm tại các chợ chưa được kiện toàn, thiếu nhân lực, thiếu trang thiết bị kiểm tra, xét nghiệm nhanh tại chỗ. Bên cạnh đó, việc triển khai lấy mẫu xét nghiệm cũng đang gặp nhiều khó khăn. Ðể phát hiện độc tố, hóa chất... đòi hỏi quy trình lấy mẫu kiểm định hết sức phức tạp, chi phí lớn, thời gian kéo dài.
Giải pháp nào cho vấn đề này?
Chia sẻ với báo chí, ông Nguyễn Văn Thuận, Trưởng phòng Chất lượng và Nông nghiệp hữu cơ, Cục Chất lượng chế biến và phát triển thị trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Việc quản lý về mặt chất lượng an toàn thực phẩm tại các chợ đầu mối và chợ dân sinh trở nên hết sức quan trọng.
Thách thức đầu tiên trong việc quản lý các chợ này là quản lý về nguồn gốc, xuất xứ sản phẩm. Liệu sản phẩm ấy có thông tin nguồn gốc xuất xứ hay không, có được đáp ứng đầy đủ yêu cầu an toàn thực phẩm không? Nguồn thực phẩm rất nhiều và manh mún. Có những sản phẩm nhập khẩu cũng có sản phẩm từ địa phương về, thậm chí còn qua cả trung gian đưa về. Nếu chúng ta không rõ được nguồn gốc xuất xứ và điều kiện sản xuất tại vùng đó thì chúng ta không biết được là sản phẩm bán tại chợ có đảm bảo an toàn thực phẩm hay không.
Thách thức thứ hai đến từ khâu vận chuyển. Nếu như vận chuyển mà không đáp ứng được yêu cầu theo tính chất của sản phẩm thì sẽ gây mất an toàn thực phẩm. Đơn cử như vận chuyển thịt, phải có thùng chứa đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và tùy theo điều kiện sau khi giết mổ hay là đánh bắt thì phải đảm bảo điều kiện nhiệt độ như thế nào. Nếu điều kiện bảo quản không tốt, nó sẽ làm giảm chất lượng sản phẩm và khi chất lượng bị giảm, người bán không bán được giá tốt.
Thách thức thứ ba là đảm bảo điều kiện an toàn thực phẩm ngay tại chợ. Nếu như sản phẩm có nguồn gốc tốt, được vận chuyển tốt rồi mà đưa về chợ trong điều kiện trang thiết bị, dụng cụ không đảm bảo thì rõ ràng nó cũng nảy sinh nhiều vấn đề an toàn thực phẩm.
Như vậy, có thể thấy vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm tại các chợ truyền thống hiện nay luôn là vấn đề cấp thiết. Ngoài việc tuyên truyền, hướng dẫn cho các tiểu thương về an toàn thực phẩm thì việc phát triển hệ thống phân phối thực phẩm an toàn, đầu tư cải tạo chợ…vẫn rất cần thiết. Để công tác bảo đảm an toàn thực phẩm tại chợ đạt hiệu quả cao, cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị, tiểu thương và người tiêu dùng.
Minh An
