Giải Nobel Kinh tế năm nay được Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố ngày 14/10, trao cho ba học giả Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt nhằm tôn vinh công trình nghiên cứu giải thích cách đổi mới sáng tạo định hình và duy trì tăng trưởng kinh tế dài hạn.
Joel Mokyr, nhà sử học kinh tế tại Đại học Northwestern (Mỹ), nhận một nửa giải thưởng nhờ nghiên cứu về lịch sử phát triển công nghệ và sự hình thành của tăng trưởng bền vững. Ông lý giải rằng tăng trưởng kinh tế lâu dài chỉ xuất hiện kể từ thời kỳ Khai sáng và Cách mạng Công nghiệp Anh, khi khoa học, công nghệ và tư duy xã hội cùng hội tụ để nuôi dưỡng đổi mới.
Theo Mokyr, nền kinh tế bền vững không chỉ dựa trên phát minh, mà còn đòi hỏi một xã hội sẵn sàng chấp nhận thay đổi, tôn trọng tri thức và khuyến khích thử nghiệm – dù những thay đổi ấy đôi khi làm xáo trộn trật tự cũ.
Hai nhà kinh tế Philippe Aghion (College de France, INSEAD – Pháp) và Peter Howitt (Đại học Brown, Mỹ) chia sẻ nửa còn lại của giải thưởng nhờ mô hình “tăng trưởng thông qua phá hủy sáng tạo” – một lý thuyết đột phá công bố năm 1992.
Mô hình này cho thấy các doanh nghiệp liên tục đổi mới sản phẩm và quy trình, không chỉ để tồn tại mà còn phá vỡ trật tự cũ, tạo ra chu kỳ cạnh tranh và tiến bộ. Theo thời gian, quá trình đó đã làm thay đổi căn bản nền kinh tế – từ điện thoại, máy tính cho đến năng lượng và trí tuệ nhân tạo.
Ủy ban Nobel nhận xét: “Chỉ trong một hoặc hai thế kỷ, quá trình sáng tạo và thay thế này đã thay đổi gần như mọi khía cạnh của đời sống con người.”
Công trình của Aghion và Howitt còn có giá trị thực tiễn lớn khi giúp hoạch định chính sách khuyến khích nghiên cứu và phát triển (R&D), xác định mức hỗ trợ hợp lý để vừa thúc đẩy đổi mới vừa tránh lãng phí nguồn lực cho những sáng tạo mang lại ít lợi ích xã hội.
Tại cuộc họp báo sau lễ công bố, ông Aghion cảnh báo “những đám mây đen đang phủ lên nền kinh tế toàn cầu” do chủ nghĩa bảo hộ, rào cản thương mại và khoảng cách công nghệ giữa các nền kinh tế lớn. Ông cho rằng trí tuệ nhân tạo có thể thúc đẩy năng suất, nhưng nếu chính sách cạnh tranh không phù hợp, các tập đoàn công nghệ lớn sẽ bóp nghẹt những người đi sau, làm chậm lại tiến trình sáng tạo trong tương lai.
“Thách thức lớn nhất hiện nay”, ông nói, “là đảm bảo các nhà sáng tạo hôm nay không trở thành rào cản của sự đổi mới ngày mai”.
Giải Nobel Kinh tế – tên đầy đủ là Giải thưởng Sveriges Riksbank về Khoa học Kinh tế tưởng niệm Alfred Nobel được thành lập năm 1968 và là giải thưởng trẻ nhất trong hệ thống Nobel. Ba nhà kinh tế được vinh danh năm nay được xem là những người kế thừa di sản của Joseph Schumpeter – người đầu tiên mô tả vai trò của sáng tạo và “phá hủy sáng tạo” trong kinh tế học hiện đại.
Cùng với giải Nobel Hòa bình 2025 được trao cho bà Maria Corina Machado, lễ công bố Nobel năm nay khép lại mùa vinh danh tri thức toàn cầu. Mỗi giải đi kèm phần thưởng trị giá 11 triệu SEK (khoảng 1,17 triệu USD) – sự ghi nhận xứng đáng dành cho những bộ óc làm thay đổi cách nhân loại hiểu về nền kinh tế của chính mình.
Hậu Thạch
