Cát tặc hoành hành sông Đồng Nai

THCL Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định tạm ngưng mọi hoạt động khai thác khoáng sản, cát, sỏi…trên sông Đồng Nai, đoạn từ khu vực hồ Trị An đến hạ nguồn sông Đồng Nai. Ấy vậy dọc trên tuyến sông Đồng Nai, nhiều năm nay đã trở thành một “vương quốc” riêng dành cho hoạt động của cát tặc.

Vương quốc cát tặc

Nằm ở vị trí giáp ranh giữa ba tỉnh thành là TP Hồ Chí Minh, Bình Dương và Đồng Nai, khu vực cầu Đồng Nai được coi là một trọng điểm về cát “tặc” trên tuyến sông này. Từ cầu Đồng Nai xuôi về hướng cầu vượt cao tốc Long Thành - Dầu Giây, trên đoạn sông dài chừng10km cũng có đến hơn chục bến thủy nội địa. Trong đó phía bờ sông giáp với địa bàn quận 9 của TP Hồ Chí Minh từ lâu đã nổi tiếng với hàng loạt bến bãi của các chủ tư nhân và cụm cảng Láng Nùng, cảng Phước Tân… việc quy hoạch cho phép tư nhân, tổ chức mở cảng, bến thủy nội địa dày đặc này đã gián tiếp tạo cơ hội tập kết cát lậu, để  cát “tặc” trên sông Đồng Nai tồn tại, hoành hành suốt những năm qua.

Hoạt động ở “vương quốc” cát tặc cũng được phân chia làm ba đẳng cấp khác nhau. Thấp cấp nhất là loại cát tặc dùng ghe nhỏ, khối lượng chỉ khoảng từ 10 đến 30m3/ghe. Loại cát tặc này chỉ hoạt động vào ban đêm, từ 20 giờ đến ba giờ sáng hôm sau, thường là một nhóm từ ba đến năm người dùng từ hai đến ba ghe nhỏ sau khi được hoán cải kèm thêm máy nổ, vòi hút nhỏ và dùng người nhái lặn xuống sông điều khiển miệng vòi hút đến điểm có cát. Nếu thuận tiện, mỗi đêm có thể hút được khoảng từ ba đến năm vòng và sau mỗi lần ghe đầy cát được cạp sang nhượng lại các sà lan lớn neo đậu cách đó khoảng một vài trăm mét hoặc đưa thẳng vào các cảng nội địa dọc theo hai bờ sông Đồng Nai. Tuy nhiên, loại cát tặc này chỉ dùng cho người dân sống hai ven bờ hoặc các vùng lân cận tranh thủ lúc đêm tối để kiếm ăn và đây cũng là loại cát tặc thường xuyên bị các lực lượng vây bắt.

 Ở cấp độ giữa là loại cát tặc hoạt động có tổ chức, dùng các loại sà lan có trọng tải từ 200 đến 500 m3 cát và hệ thống vòi bạch tuộc trực tiếp hút cát từ dưới sông lên sà lan. Loại cát tặc này tổ chức hoạt động khá bài bản, theo từng cặp thuyền gỗ sau khi được hoán cải máy nổ, vòi bạch tuộc cỡ lớn và tạo thành nhóm từ hai đến ba cặp thường xuyên đi với nhau. Giờ hoạt động của các nhóm này cũng rất linh hoạt, bất kể ngày đêm tùy thuộc vào thời tiết, nước lên – xuống và quan trọng nhất là thời điểm cơ quan chức năng đi kiểm tra.

Tuy nhiên, “thượng đẳng” nhất về cát tặc lại luôn thuộc về các doanh nghiệp thực hiện công việc nạo vét, tận thu cát trên các tuyến luồng sông Đồng Nai. Các hoạt động của doanh nghiệp này chủ yếu hoạt động vào ban ngày, với những giấy phép hoạt động trong tay luôn như là “lá bùa hộ mệnh” để các doanh nghiệp thỏa sức nạo hút cát mà không bị các cơ quan chức năng kiểm tra xử phạt.

Đơn cử như Công ty CP Hàng hải và Đầu tư phát triển Hiệp Phước (Công ty Hiệp Phước) được Cục Đường thủy nội địa và Cục Hàng hải trực tiếp giao cho công ty Hiệp Phước thực hiện hoạt động nạo vét bùn, tận thu cát từ rạch Ông Nhiêu đến cầu Đồng Nai theo hình thức xã hội hóa, không dùng ngân sách nhà nước, dài 28,5km được cho là hợp pháp. Tuy nhiên, theo ghi nhận thì thấy việc nạo vét bùn thì ít mà tận thu cát để hưởng lợi thì nhiều.

Qua thời gian theo dõi thì thấy DN này đã sử dụng tàu hút bụng thay cho tàu xáng cạp trước đây để nạo vét bùn cát, sau đó hút hoặc ngoạm lên sà lan để vận chuyển đến nơi tập kết. Với việc dùng vòi hút, ngoài việc có thể hút cát trên diện rộng, chiều sâu và địa hình khó khăn. Thì sau khi bùn và cát được hút lên tàu sẽ được lượng nước hút theo vòi gột rửa, bùn sẽ rã ra, theo nước tràn ra ngoài. Do đó toàn bộ lượng bùn vừa hút lên sẽ được trả ngay về đáy sông. Cách làm này đã giúp DN khai thác giảm được rất nhiều chi phí do không phải tìm chỗ đổ bùn thải. Thông qua đây thấy được hàng triệu m3 cát tặc đã được “hóa kiếp” thành cát “sạch”.

Người tiêu dùng gánh chịu

Thực tế, tại Việt Nam nhu cầu về cát, sỏi để phục vụ cho san lấp, xây dựng công trình nhà ở, hạ tầng giao thông…luôn ở mức cao. Cát, sỏi đang là loại vật liệu xây dựng không thể thay thế. Theo dự báo của Bộ Xây dựng nhu cầu cát xây dựng vào thời điểm năm 2015 là 92 triệu m3 và đến năm 2020 là 130 triệu m3/năm. Với giá cát xây dựng trên thị trường hiện nay thì mỗi năm cần khoảng hơn 20 nghìn tỷ đồng dành cho cát. Nhu cầu về cát xây dựng được tập nhiều ở các thành phố và đô thị, các khu vực lân cận có tốc độ phát triển kinh tế mạnh. Riêng khu vực tam giác TP Hồ Chí Minh – Đồng Nai – Bình Dương mỗi năm nhu cầu về cát xây dựng khoảng hơn 10 triệu m3/năm và được dự báo số lượng này còn tăng cao khi hàng loạt các công trình lớn, trung tâm phát triển kinh tế, tuyến cao tốc được đẩy mạnh thi công.

 Trong đó, theo báo cáo đánh giá của Vụ Vật liệu xây dựng, Bộ Xây dựng nguồn cát chính chủ yếu tập trung ở các dự án được cấp phép cho các doanh nghiệp được cấp phép khai thác hoặc nạo vét khơi thông luồng lạch. Nhưng cũng chỉ đáp ứng được khoảng 60 đến 65% nhu cầu và cung cấp cho các thành phố, đô thị lớn. Như vậy, có thể thấy được mỗi năm có khoảng từ 35 đến 40 triệu m3 hiện đang được sử dụng vào các công trình xây dựng, công trình giao thông thuộc diện cát tặc và tương ứng với đó là giá trị của cát tặc này có thể lên đến hơn 8.000 tỷ đồng đã không được kiểm soát (?).

Thực chất, nhu cầu tiêu dùng lớn, nguồn cung thấp đã dẫn đến tình trạng thị trường luôn khan hiếm cát. Trên thực tế, không chỉ khai cát cát trái phép với một lượng lớn mà việc kinh doanh, buôn bán cát trên thị trường rất sôi động. Giá của các loại cát trong những năm gần đây biến đổi không ngừng, rất khó kiểm soát và nhiều thời điểm đã có tình trạng “làm giá” trên thị trường cát xây dựng. Đặc biệt, giá cát được biến động theo từng vùng và có mức độ chênh lệch rất lớn.

Theo khảo sát của phóng viên, ở thời điểm hiện tại giá cát bê tông zin (không pha cát tạp) tại Đồng Nai được bán với giá từ 250 đến 265 nghìn đồng/m3nhưng chỉ cách đó khoảng 20 đến 30 km trên địa bàn quận Thủ Đức, TP Hồ Chí Minh được bán với giá từ 320 đến 350 nghìn đồng/m3. Ở đây có thể thấy được một m3 đã có thể chênh lệch nhau lên đến hàng trăm nghìn đồng nhưng ai là người kiểm soát, quản lý về khối lượng mua bán, giá trị thực và khoản tiền chênh lệch này (?). Bên cạnh đó, người tiêu dùng, các công trình xây dựng của nhà nước, công trình nhà ở dân sinh luôn phải gánh chịu cảnh đội giá vật liệu xây dựng lên cao do trượt giá.

Trước thực trạng về khai thác và sử dụng tài nguyên cát như hiện nay, một chuyên gia về vật liệu xây dựng cho rằng: Để tránh đi tình trạng lợi dụng chính sách nạo vét, tận thu cát và giản bớt tình trạng cát tặc, quản lý chặt chẽ nguồn tài nguyên cát thì cần phải có một quy hoạch tổng thể đánh giá khảo sát về trữ lượng, nhu cầu sử dụng từng khu vực cụ thể. Sau đó, cơ quan quản lý nhà nước cấp bộ, ngành hoặc địa phương đó đứng ra lựa chọn doanh nghiệp để lập dự án, thực hiện chịu sự giám sát quản lý chặt chẽ về khối lượng, phương pháp khai thác, xử lý có hiệu quả. Như vậy, mới có thể quy trách nhiệm người đứng đầu ở những địa bàn để xảy ra tình trạng khai thác cát trái phép theo như nội dung chỉ đạo ngăn chặn ngay nạn “cát tặc” của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc. 

Việt Dũng