Chỉ dẫn địa lý bưởi Năm Roi Vĩnh Long: Hiện trạng và giải pháp

Quả bưởi Năm Roi chín cây

Bưởi Năm Roi Vĩnh Long được bảo hộ chỉ dẫn địa lý

Nhắc đến Vĩnh Long, hẳn bất kỳ ai cũng có thể liên tưởng đến một vùng sông ngòi kênh rạch chằng chịt, dập dềnh xuồng ghe, hay tận hưởng cảm giác yên bình, thoải mái khi rảo bước qua các khu vườn cây ăn trái nặng trĩu quả và những cánh đồng xanh mướt. Nhắc đến Vĩnh Long, mọi người cũng thường nghĩ ngay đến những sản vật nổi tiếng nơi đây như thanh trà Bình Minh, cam xoàn Trà Ôn, cam sành Tam Bình, chôm chôm Bình Hòa..., đặc biệt là loại trái cây nổi tiếng của tỉnh Vĩnh Long - bưởi Năm Roi, gắn liền với tên địa danh của tỉnh.

Vườn bưởi Năm Roi tại xã Mỹ Hòa đạt tiêu chuẩn VietGAP

Bưởi Năm Roi có tên khoa học là Citrus Grandis (hoặc C. Decumana), là loại cây ăn trái ngon nổi tiếng bấy lâu và đặc sản thế mạnh có tiềm năng xuất khẩu của tỉnh Vĩnh Long. Năm 1969, trong kỳ Hội chợ Triển lãm của miền Nam, bưởi Năm Roi của chú Mười Tước được tặng huy chương Vàng; 27 năm sau, bưởi Năm Roi vẫn giành được giải Nhất. Đây là tấm huy chương Vàng đầu tiên dành cho đặc sản cây trái miền Tây Nam Bộ, nên từ đó danh tiếng bưởi Năm Roi được nhiều người biết đến. Năm 1988, Hội chợ Triển lãm toàn quốc tặng thưởng thêm một huy chương Vàng cho bưởi Năm Roi trong niềm tự hào của nhân dân huyện Bình Minh (nay là thị xã Bình Minh).

Danh tiếng, tính chất và chất lượng đặc thù của bưởi Năm Roi Bình Minh có được là do điều kiện thổ nhưỡng rất phù hợp với điều kiện sinh trưởng và phát triển của cây bưởi, đặc biệt là bưởi Năm Roi. Vùng trồng bưởi Năm Roi Bình Minh là vùng đất nằm ở khu vực ven ba sông lớn: sông Hậu, sông Trà Von và sông Mang Thít tạo thành một kiểu vi khí hậu đặc trưng nên có những ưu đãi về mặt tự nhiên giúp cho vùng đất này màu mỡ, giàu phù sa bồi đắp và tưới tiêu đầy đủ quanh năm góp phần tạo nên chất lượng bưởi ngon và ổn định. Bên cạnh đó, khí hậu ở huyện Bình Minh cũng phù hợp với các thời kỳ sinh trưởng và phát triển của cây bưởi. Điểm đặc biệt chỉ trái bưởi Năm Roi ở Bình Minh mới có, đó là trái bưởi không có hạt.

Người dân thu hoạch bưởi Năm Roi chính vụ

Sản phẩm bưởi Năm Roi của tỉnh Vĩnh Long được bảo hộ chỉ dẫn địa lý từ năm 2013, là sự ghi nhận các tính chất đặc thù của sản phẩm được tạo ra bởi thiên nhiên và con người nơi đây. Chỉ dẫn địa lý do UBND tỉnh Vĩnh Long là cơ quan quản lý (Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm bưởi Năm Roi của tỉnh Vĩnh Long số 00036, ngày 29/8/2013).

Chỉ dẫn địa lý bị bỏ ngỏ nhiều năm

Ngày 30/8/2016, UBND tỉnh Vĩnh Long đã ra Quyết định 1932/QĐ-UBND về việc ban hành Quy chế quản lý, sử dụng và phát triển chỉ dẫn địa lý “Bình Minh”dùng cho sản phẩm bưởi Năm Roi, với mục tiêu đưa chỉ dẫn địa lý vào quản lý và khai thác. Theo mô hình chung về quản lý và khai thác chỉ dẫn địa lý, sau khi được cấp Giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý thì UBND tỉnh Vĩnh Long cần cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Bình Minh” cho các tổ chức, cá nhân trong tỉnh để khai thác, sử dụng chỉ dẫn địa lý lên sản phẩm bưởi Năm Roi của tỉnh.

Tuy nhiên, sau nhiều năm, quy chế này vẫn chưa được áp dụng vào thực tế, nguyên nhân chính nằm ở thủ tục cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý cho tác tổ chức, cá nhân trong vùng sản xuất bưởi Năm Roi “có phải là thủ tục hành chính hay không”. Để tháo gỡ vướng mắc này, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Vĩnh Long đã có công văn số 826/SKHCN-QLCN ngày 19/12/2016 gửi Cục Sở hữu trí tuệ đề nghị hỗ trợ chuyên môn. Cục Sở hữu trí tuệ đã trả lời bằng văn bản số 1218/SHTT-CDNH ngày 28/2/2018 và khẳng định “việc cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý không phải là thủ tục hành chính”.

Ngày 2/5/2018, Sở Tư pháp tỉnh Vĩnh Long có văn bản số 313/STP-XD&KTVBQPPL, góp ý dự thảo Quyết định về việc ban hành Quy chế quản lý, sử dụng và phát triển chỉ dẫn địa lý “Bình Minh”, và đến ngày 15/8/2018, UBND tỉnh Vĩnh Long đã ban hành Quyết định số 1737/QĐ-UBND về việc trao quyền cho UBND thị xã Bình Minh quản lý chỉ dẫn địa lý “Bình Minh” dùng cho sản phẩm bưởi Năm Roi.

Đến năm 2020, sau 7 năm kể từ khi chỉ dẫn địa lý “Bình Minh” được công nhận, chỉ dẫn địa lý này vẫn trong trạng thái “im lìm”, người sản xuất và kinh doanh bưởi Năm Roi không được hưởng lợi từ chỉ dẫn địa lý, sản phẩm bưởi lưu thông trên thị trường không được pháp luật bảo vệ và không có công cụ truy xuất nguồn gốc, người tiêu dùng không phân biệt được bưởi Năm Roi của Bình Minh với các địa phương khác!?

Vựa thu gom bưởi Năm Roi tại thị xã Bình Minh, tỉnh Vĩnh Long

Tìm hướng đi cho chỉ dẫn địa lý

Xuất phát từ hiện trạng của sản phẩm và chỉ dẫn địa lý, năm 2017, Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Vĩnh Long đã đề xuất Bộ Khoa học và Công nghệ cho triển khai dự án “Quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm bưởi Năm Roi Bình Minh của tỉnh Vĩnh Long” thuộc Chương trình phát triển tài sản trí tuệ giai đoạn 2016 - 2020, dự án đã được phê duyệt, giao Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Vĩnh Long là đơn vị chủ trì thực hiện từ tháng 1/2019.

Ngày 12/3/2020, sau nhiều lần xây dựng dự thảo các văn bản quản lý, xin ý kiến các cơ quan ban ngành và chuyên gia trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, pháp chế, UBND thị xã Bình Minh và Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Vĩnh Long đã tổ chức hội thảo góp ý các văn bản quản lý chỉ dẫn địa lý “Bình Minh”, đạt được sự đồng thuận cao của các đại biểu đến từ các sở, ban, ngành của tỉnh và thị xã.

Quý II năm 2020, UBND thị xã Bình Minh đã ban hành các văn bản quản lý chỉ dẫn địa lý “Bình Minh” cho sản phẩm bưởi Năm Roi của thị xã, bao gồm các quyết định số 1091/QĐ-UBND (ngày 14/4/2020, ban hành Quy định quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý), số 1178/QĐ-UBND (ngày 27/4/2020, ban hành Quy trình cấp và thu hồi quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý), số 1826/QĐ-UBND (ngày 10/6/2020, ban hành Quy định về an toàn thực phẩm trong quá trình sản xuất, sơ chế, bao gói, bảo quản sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý), số 1827/QĐ-UBND (ngày 10/06/2020, ban hành Quy chế sử dụng tem, nhãn, bao bì cho sản phẩm bưởi Năm Roi mang chỉ dẫn địa lý) và số 1848/QĐ-UBND (ngày 15/6/2020, ban hành Quy định kiểm soát nội bộ và kiểm soát bên ngoài đối với sản phẩm bưởi Năm Roi mang chỉ dẫn địa lý).

Ngày 29/7/2020, UBND thị xã Bình Minh đã cấp quyền sử dụng chỉ dẫn địa lý “Bình Minh” đầu tiên cho Hợp tác xã sản xuất và tiêu thụ bưởi Năm Roi Mỹ Hòa, mở ra cánh cửa mới cho sản phẩm bưởi Năm Roi mang chỉ dẫn địa lý “Bình Minh” của thị xã Bình Minh nói riêng và tỉnh Vĩnh Long nói chung.

Nguyễn Tuấn