Chống buôn lậu, Gian lận thương mại, Bài 6: Quản lý thị trường kêu khó…

Dù đã nỗ lực trong công tác chống hàng giả, hàng nhái (HGHN), chống buôn lậu, nhưng chính sự phân cấp chưa đồng bộ, chức năng xử lý còn rối, sự đồng thuận giữa lực lượng quản lý thị trường (QLTT) với chính quyền địa phương và DN chưa cao nên HGHN vẫn tồn tại. Với những chiêu thức tinh vi, hình thức hoạt động xuyên biên giới, để chống lại HGHN, chấm dứt các hành vi gian lận thương mại là vô cùng khó…

Gian lận vẫn thoát ở cửa… xã

Chỉ trong 10 tháng đầu năm 2013, lực lượng QLTT cả nước đã xử lý tới 40.472 vụ gian lận thương mại, với số hàng hóa bị thu giữ lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng. Thực tế cũng đã chứng minh có tới 95% hàng hóa có thương hiệu bị làm giả, làm nhái. Cuộc chiến chống HGHN là một cuộc chiến cam go, được Thủ tướng Chính phủ và nhiều cấp ngành quan tâm chỉ đạo, xử lý hàng năm. Tuy nhiên, nạn HGHN không những không giảm mà ngày càng tinh vi hơn, hoạt động theo quy mô rộng, các đối tượng chuyên sản xuất HGHN trong nước đã bắt tay với tội phạm kinh tế các nước...

Trong khi đó, lực lượng QLTT ở các tỉnh, thành được đánh giá là không đồng đều, vẫn còn mỏng và thiếu thực tiễn. Chưa kể, tại các cấp xã, phường chưa có lực lượng QLTT, phải dựa vào chính quyền địa phương, ý thức phòng chống gian lận thương mại của DN và thói quen tiêu dùng của người dân. Thực tế cho thấy, nhiều địa phương vẫn lỏng tay với các vi phạm do thể chế công quyền ở địa phương thường theo kiểu “dây mơ, rễ má”, khi xử lý có sự nể nang, phải “nhìn trước ngó sau”, còn thói quen của đa phần dân lao động nghèo là “cứ rẻ là mua” mà không quan tâm đến nguồn gốc, xuất xứ.

Theo ông Trần Hùng, Phó cục trưởng Cục QLTT Hà Nội, chính thói quen tiêu dùng của người dân, cộng với sự buông xuôi của nhiều DN, sự lỏng tay của chính quyền địa phương đã tạo điều kiện cho nạn HGHN và gian lận thương mại hoành hành. Về thực tế của La Phù (Hoài Đức, Hà Nội) và Thổ Tang (Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc), ông Hùng khẳng định, không thể nói là không có HGHN, không vi phạm gian lận thương mại, chính quyền tại các địa phương này cũng không thể khẳng định đã làm tốt, làm hết trách nhiệm trong công tác chống HGHN. Theo ông Hùng, đã có buôn bán, có sản xuất, đã trao đổi, mua bán hàng Trung Quốc là phải có gian lận thương mại, có hàng kém chất lượng. Sở dĩ các địa phương vẫn quanh co được, bởi trách nhiệm, chức năng của họ mới chỉ được giao ở mức nhắc nhở, tuyên truyền, phối kết hợp với lực lượng QLTT các cấp để quản lý, thanh tra, kiểm soát thị trường hàng hóa của địa phương. Chính những “kẽ hở” về quyền thi hành, và trách nhiệm xử lý vi phạm gian lận thương mại nên bà Lê Thị Thái, Chủ tịch UBND xã Thổ Tang và ông Dư Quốc Bảo, Phó chủ tịch UBND xã La Phù mới có thể mạnh miệng như thế…

Diễn biến còn phức tạp

Ông Tô Sơn Hồng, Đội trưởng Đội QLTT số 24, Chi cục QLTT Hà Nội, không phủ nhận tình hình buôn lậu, gian lận thương mại, sản xuất, buôn bán HGHN, hàng cấm, hàng kém chất lượng, không đảm bảo VSATTP là những thực tế vẫn tồn tại ở La Phù, Đông La và có diễn biến phức tạp. Ông Hồng cho biết, trong 9 tháng đầu năm 2013, đội đã kiểm tra 151 vụ, xử lý 136 vụ vi phạm. Cụ thể, có 8 vụ hàng cấm, hàng nhập lậu; 3 vụ hàng giả vi phạm sở hữu công nghệ, 7 vụ vi phạm về đo lường chất lượng, 23 vụ vi phạm về VSATTP, 58 vụ vi phạm về nhãn hàng hóa, 20 vụ vi phạm về đăng ký kinh doanh, 11 vụ vi phạm về đầu cơ và sai phạm giá..., tổng số tiền xử phạt thu nộp về là 671.573.000 đồng. Riêng tháng 10, Đội 24 đã xử lý 20 vụ gian lận thương mại, thu gần 32 triệu đồng…

Theo ông Hồng, chính những thói quen tiêu dùng, những yêu cầu về giá cả, mẫu mã của tiểu thương các nơi đã tạo điều kiện sai phạm về hàng hóa cho nhiều cơ sở sản xuất yếu kém, thiếu nhận thức và chưa bắt kịp được với thị trường. Tuy nhiên, ông Sơn cho rằng, xã hội cũng không nên nhìn La Phù mãi với cái nhìn u ám, lệch lạc, bởi ngoài những tồn tại cũng phải thừa nhận La Phù có nhiều biến chuyển, các DN tại địa phương đa phần làm ăn chân chính, ngày càng nhận thức được trách nhiệm về chất lượng và VSATTP, sản phẩm của nhiều DN đã chiếm được thị phần lớn tại các siêu thị, thậm chí được xuất khẩu ra nước ngoài.

Khẳng định là có gian lận thương mại trên địa bàn xã Thổ Tang, tuy nhiên bà Lê Thị Thái, Chủ tịch UBND xã Thổ Tang cho rằng, những vi phạm này phần nhiều là do “ngoại cảnh”. Bà Thái thừa nhận, đã là buôn bán thì khó tránh khỏi sự gian lận, nhưng gian lận như thế nào, ứng phó và chấm dứt ra sao mới là điều các cơ quan chức năng cần quan tâm. Đặt bản thân vào vị trí người tiêu dùng, bà Thái cho biết, bà không hề thích hàng Trung Quốc vì làm ảnh hưởng tới hình ảnh hàng Việt Nam, làm mất đi nhiều cơ hội của DN và người lao động Việt Nam. “Sự nghèo nàn, lạc hậu và thói quen tiêu dùng và thái độ thờ ơ của người dân Việt Nam với HGHN, hàng Trung Quốc, đã khiến thị trường tiêu dùng ngày càng phức tạp. Nếu cơ quan chức năng cấm triệt để hàng Trung Quốc kém chất lượng, người tiêu dùng quay lưng với hàng kém chất lượng thì tôi cho rằng tự những chính sách và thói quen này đã làm giảm rất nhiều nạn hàng lậu, hàng kém chất lượng…”, bà Thái bày tỏ.

Chưa có điểm dừng

Thực tế đã chứng minh, lực lượng QLTT mới làm tốt ở các thành phố lớn, còn lực lượng QLTT ở các huyện, vùng miền núi, nông thôn hầu như vẫn bị bỏ ngỏ. Một số lãnh đạo QLTT cho biết, đa phần lực lượng QLTT đang bị hạn chế bởi việc chỉ kiểm soát được hàng hóa đã lưu thông, những loại hàng hóa buôn bán bằng đường xách tay, truyền miệng, buôn bán qua internet thì rất khó kiểm soát. Bên cạnh đó, lực lượng QLTT lại không đồng đều, quá mỏng so với sự lớn mạnh không ngừng, sự tinh vi, trắng trợn của bọn tội phạm kinh tế vì vậy, cuộc chiến chống gian lận thương mại, chống buôn lậu, HGHN là cuộc chiến cam go, chưa bao giờ có dấu hiệu dừng lại…

Theo ông Lưu Bách Chiến, Đội trưởng Đội QLTT số 2, Chi cục QLTT Hà Nội, lực lượng QLTT cấp nào cũng không thể cứ thích là tiến hành thanh tra, kiểm soát. Nhiều khi biết sai phạm mười mươi nhưng nếu không có đơn đề nghị của chủ sở hữu, chủ cơ sở sản xuất thì cũng không thể tiến hành bắt giữ hàng hóa vi phạm. Chưa kể, nếu bắt giữ được thì phải qua rất nhiều vòng từ thu hồi, thẩm định, giám định đến xử phạt, tiêu hủy rất mất thời gian, tốn kém tiền bạc và nhân lực. Với lực lượng QLTT, khâu giám định, nhất là giám định hóa chất, thực phẩm nhiễm độc là khâu gian nan nhất, được chấp nhận giám định thì vừa phải bỏ tiền túi, vừa phải chờ đợi. “Chúng tôi chỉ được kiểm tra, chứ không được đề nghị, không được giám định, không được kết luận. Chính cái chức năng “nhiều không” này đã gây không ít khó khăn cho lực lượng QLTT…”, ông Chiến cho hay.

Nguyễn Hạnh