Cơ hội mở rộng sang châu Phi và Trung Đông
Đầu tháng 9/2025, Indonesia tuyên bố ngừng nhập khẩu gạo trong cả năm do nguồn cung nội địa dồi dào. Trước đó, Philippines – quốc gia chiếm tới 38-40% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam cũng tạm ngừng nhập khẩu trong hai tháng, khiến khoảng 500.000 tấn gạo bị “ách lại”. Diễn biến này ngay lập tức tác động đến doanh nghiệp, làm giá trong nước biến động.
Tuy nhiên, theo Bộ Công Thương, 8 tháng qua, Việt Nam vẫn xuất khẩu gần 6,3 triệu tấn gạo, trị giá hơn 3,2 tỷ USD, tăng 3,7% về lượng nhưng giảm 15,4% về kim ngạch so với cùng kỳ năm ngoái. Philippines vẫn là khách hàng lớn nhất với gần 2,9 triệu tấn, tăng 4,2%. Bờ Biển Ngà đạt hơn 750.000 tấn, tăng gấp 1,5 lần; Ghana tăng gần 95%, đạt hơn 660.000 tấn. Ngược lại, Indonesia giảm tới 97,2%, Malaysia giảm 45%.
Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho rằng: “Việc một số thị trường trọng điểm tạm dừng nhập khẩu đã tạo áp lực, song tổng thể đầu ra gạo Việt vẫn ổn định. Nhu cầu nhập khẩu nhiều nước sẽ quay lại cuối năm. Quan trọng là không được chủ quan; phải đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa sản phẩm, nâng cao giá trị hạt gạo Việt”.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, sản lượng gạo 2025 ước đạt 43,1 triệu tấn, giảm nhẹ hơn 320.000 tấn so với cùng kỳ. Lượng lúa dành cho xuất khẩu khoảng 15 triệu tấn, tương đương 7,5 triệu tấn gạo, vẫn đủ để bảo đảm chỉ tiêu cả năm. Vụ hè thu cơ bản hoàn thành thu hoạch giữa tháng 9, vụ thu đông rộ vào tháng 11-12, giúp nguồn cung không bị gián đoạn.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho biết, gạo Việt đã có mặt tại 80 quốc gia và vùng lãnh thổ. Australia đánh giá cao chất lượng gạo Việt, nhiều quốc gia châu Phi cũng bày tỏ mong muốn nhập khẩu. Đây là cơ hội để Việt Nam mở rộng sang Trung Đông, Nam Á, châu Phi – những khu vực nhu cầu lớn và ít ràng buộc hơn so với thị trường truyền thống.
Đổi mới sản xuất, nâng cao giá trị và thương hiệu gạo Việt
Song song với tìm thị trường mới, cải thiện chất lượng hạt gạo là yêu cầu cấp thiết. Ngành nông nghiệp đang triển khai Đề án 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp. 11 mô hình thí điểm đã cho thấy năng suất tăng 50%, chi phí giảm 20-30%, giúp nông dân và doanh nghiệp vẫn có lợi nhuận ngay cả khi giá thế giới biến động.
Theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, mô hình này phù hợp xu thế sản xuất xanh, bền vững, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường cao cấp. Đây cũng là cơ sở để gạo Việt nâng tầm thương hiệu và tăng khả năng cạnh tranh quốc tế. “Quan trọng là sản xuất phải theo nhu cầu, có liên kết chặt chẽ, giảm chi phí để tăng sức cạnh tranh. Khi đó, thị trường gạo Việt sẽ vững vàng hơn trước biến động”, ông nhấn mạnh.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhắc lại, gạo không chỉ là lương thực mà còn là mặt hàng chiến lược, góp phần bảo đảm an ninh quốc gia. Với khoảng 6,3 triệu tấn đã xuất khẩu trong 8 tháng hoàn thành gần 80% kế hoạch cả năm, Việt Nam có nhiều cơ hội vượt chỉ tiêu 8 triệu tấn. Đặc biệt, gạo Việt đã có mặt tại nhiều thị trường mới như Trung Đông, châu Phi, Tây Á.
Để hỗ trợ doanh nghiệp, Bộ Công Thương kiến nghị Chính phủ xem xét sửa đổi Luật Thuế Giá trị gia tăng, ban hành cơ chế tín dụng ưu đãi, hỗ trợ logistics và kho bãi. Bộ cũng đề nghị Ngân hàng Nhà nước nâng hạn mức tín dụng, cung cấp vốn kịp thời để doanh nghiệp thu mua, tạm trữ, chủ động nguồn hàng giao ngay.
Về phía doanh nghiệp, cần duy trì và nâng cao chất lượng, truy xuất nguồn gốc, vừa khai thác tốt thị trường truyền thống vừa mở rộng thị trường mới. Các Hiệp hội ngành hàng phải kịp thời hỗ trợ hội viên, cung cấp thông tin, đồng thời vận động doanh nghiệp tuân thủ quy định của nước nhập khẩu để tránh rủi ro.
Biến động từ Philippines và Indonesia cho thấy rõ sự rủi ro khi quá phụ thuộc vào vài thị trường lớn. Tuy nhiên, nhờ định hướng đa dạng hóa và mô hình sản xuất bền vững, ngành gạo Việt đang có nền tảng vững chắc để vượt qua thách thức. Nếu đồng bộ các giải pháp từ sản xuất đến tiêu thụ, từ chính sách hỗ trợ đến đổi mới mô hình canh tác, gạo Việt không chỉ giữ ổn định an ninh lương thực trong nước mà còn khẳng định vị thế ngày càng cao trên thị trường quốc tế.
Thiên Trường
