Danh nhân Nguyễn Huy Tựu (1690 -1750) quê tại làng Trường Lưu nay là xã Kim Song Trường. Cuộc đời Nguyễn Huy Tựu là tấm gương sáng về ý chí học hành, làm quan cần mẫn, thanh liêm. Ông đỗ Hương cống (1713), đỗ Tuế khoa (khoa thi dành cho quan lại như kiểu Hoành từ, Sĩ vọng) vào năm Đinh Dậu (1717), sau đó dự thi Hội, đỗ Tam trường và ra làm quan.
Nguyễn Huy Tựu nhiều lần tham gia chiến trận dưới sự chỉ huy của Tể tướng Nguyễn Nghiễm và được phong sắc chức tước của triều đình: năm 1749 ông được phong chức Thiêm sự, tước là Khiết Nhã nam, cùng năm đó làm Tham chính Thái Nguyên. Năm 1767, ông được thăng chức Tả Thị Lang Bộ Công, lại được tặng hàm Thượng thư Bộ Công, tước là Khiết Nhã hầu và được gia tặng tước vương Anh liệt Đại vương. Đến triều Nguyễn ông được phong Dực bảo Trung Hưng Đôn ngưng Tôn thần.
Bên cạnh tham gia chính sự, Nguyễn Huy Tựu còn là một tác gia văn học trong dòng văn Nguyễn Huy - Trường Lưu. Tác phẩm nổi bật nhất là cuốn sách “Tính lý toản yếu” gồm 612 trang chữ Hán, hiện lưu giữ ở Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm và tư gia con cháu dòng họ Nguyễn Huy. Đây là sách ông soạn dùng để dạy học sau đó được Nguyễn Huy Oánh khắc in dạy học. Nguyễn Huy Tựu là 1 trong 5 tác giả của Mộc bản trường học Phúc Giang - được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu thuộc Chương trình ký ức Thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương vào năm 2016.
Nguyễn Huy Tựu có 6 người con (5 con đẻ và một con nuôi), trong đó có hai người đỗ tiến sĩ và là tác gia văn học nổi tiếng gồm: Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Quýnh. Cả 6 người đều làm quan từ Phó sứ đồn điền tới Thượng thư, trong đó có 2 người sau được tặng tước vương là: Nguyễn Huy Oánh và Nguyễn Huy Cự. Gia đình ông 3 người được triều Lê tặng tước vương và triều Nguyễn phong tặng là thần.
Với những công lao to lớn của Nguyễn Huy Tựu, phần mộ của ông đã được UBND tỉnh Hà Tĩnh xếp hạng di tích lịch sử - văn hoá cấp tỉnh năm 2012. Ngày 20/11/2024, Bộ VH-TT&DL đã xếp hạng mộ Nguyễn Huy Tựu là di tích lịch sử cấp quốc gia. Đây là sự ghi nhận xứng đáng của Đảng và Nhà nước đối với các danh nhân văn hoá của dân tộc, sự tri ân của thế hệ hôm nay đối với các bậc tiền nhân.
Khánh Trình
