Địa đạo Khu ủy Trị Thiên Huế nằm ở khu vực Khe Trái, Phường Hương Vân, thị xã Hương Trà, tỉnh Thừa Thiên Huế, cách thành phố Huế khoảng 25 km theo hướng Tây Bắc.
Địa đạo Khu ủy Trị Thiên Huế được đào vào tháng 8 năm 1967, tại khu vực Khe Trái nhằm tạo thế liên hoàn giữa vùng núi, đồng bằng và đô thị; đồng thời là “đại bản doanh” của Bộ Chỉ huy Quân khu Trị Thiên Huế trực tiếp chỉ đạo các mũi tiến công vào thành phố Huế trong dịp Tết Mậu Thân 1968.
Việc đào địa đạo được tiến hành tuyệt đối bí mật, do ông Lê Tư Minh (Tư Minh), Phó Bí thư Khu uỷ, Bí thư Thành ủy Huế, Chỉ huy trưởng Mặt trận Huế chỉ đạo. Lực lượng đào đa số là người dân tộc thiểu số và Công an trinh sát... Việc đào địa đạo được tiến hành khẩn trương, dụng cụ thô sơ như cuốc, xẻng, thuổng, rìu rựa... đất đá được bí mật vận chuyển đổ xuống suối để tránh địch phát hiện.
Về kết cấu địa đạo Khu ủy Trị Thiên có hình chữ Y, gồm có 3 cửa ra vào, nằm trên triền dốc 2/3 của đồi 160, có tổng chiều dài hơn 100m. Trong lòng địa đạo có phòng ngủ, phòng hội họp, trụ mắc võng. Bên ngoài địa đạo có bếp Hoàng Cầm, hầm cảnh vệ, trận địa pháo, giao thông hào...
Tại Địa đạo Khu ủy Trị Thiên Huế đã diễn ra nhiều cuộc họp quan trọng, đặc biệt, là các cuộc họp vào tháng 8 và tháng 10 năm 1967, Thường vụ Khu ủy và Thành ủy họp để thảo luận, quyết định các phương án “Tấn công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968”.
Sau chiến dịch Huế và Xuân Mậu Thân 1968, cuối tháng 2 đầu tháng 3 năm 1968, Bộ Chỉ huy Khu ủy Trị Thiên Huế đã quyết định chuyển lên miền núi A Lưới, tại địa đạo chỉ còn lại lực lượng vũ trang của huyện Hương Trà.
Trải qua thời gian, một số cửa địa đạo đã bị vùi lấp. Năm 1997, Bảo tàng Tổng hợp tỉnh (nay là Bảo tàng Lịch sử) tiến hành khai thông địa đạo và phát hiện một số hiện vật có giá trị lịch sử.
Để bảo tồn và phát huy giá trị di tích Địa đạo Khu ủy Trị Thiên Huế nhằm phục vụ du khách đến tham quan, nghiên cứu, UBND tỉnh đã phê duyệt dự án bảo tồn, phát huy Khu chứng tích, với kinh phí hơn 6 tỷ đồng, gồm các hạng mục: Tu bổ, phục hồi 03 cửa hầm địa đạo theo nguyên trạng bằng bê tông cốt thép; Phục dựng, tôn tạo 01 bếp Hoàng Cầm của Huyện ủy Hương Trà; Phục dựng, tôn tạo 02 hầm cảnh vệ số 1 và số 3 diện tích mỗi hầm khoảng 3m2. Xây dựng hệ thống giao thông hào bao quanh theo nguyên trạng; Xây dựng mới nhà bia tưởng niệm; dựng bia đá tự nhiên nguyên khối, khắc chữ theo nội dung tưởng niệm của di tích; Xây dựng chòi nghỉ dừng chân diện tích khoảng 44m2; Xây dựng mới cầu tàu kích; Lắp cột thủy chí bằng bê tông cốt thép theo tiêu chuẩn; xây dựng đường dẫn lên địa đạo và vào các cửa hầm dài khoảng 472m; Hệ thống PCCC, bể nước ngầm và hệ thống chống sét.
Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế Nguyễn Văn Phương cho biết, giao Sở Văn hóa và Thể thao phối hợp với các “nhân chứng lịch sử” để nghiên cứu, tham mưu đề xuất phương án tu bổ đề hoàn chỉnh việc tôn tạo, phục hồi nguyên trạng địa đạo trong thời gian tới. Đồng thời khai thác, quảng bá đến bà con nhân dân, du khách trong và ngoài nước đến tham quan, học tập.
Được biết, Ngày 13/02/1996, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã ban hành Quyết định Số 310/QĐ-BT xếp hạng Địa đạo Khu ủy Trị Thiên Huế là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Minh Tích
