Theo đó, Sở Xây dựng sẽ chủ trì, phối hợp với các đơn vị có liên quan, tổ chức hội thảo - xin ý kiến góp ý của các tổ chức, chuyên gia, nhà khoa học để tiếp thu phương án bổ cập nước vào sông Tô Lịch.
Du lịch Venice - khám phá thành phố lãng mạn nhất hành tinh (Italy)
Nước sông Tô - nào đã có khi trong?
Ngày nào cũng như ngày nào, tôi tới công sở, thường xuyên qua lối mòn - nơi thượng nguồn con sông Tô Lịch - con sông tạc vào lòng tự thuở ấu thơ:
“Một đô thị Kẻ Chợ với dòng sông Tô Lịch vắt ngang nối liền núi Sưa, Sông Nhị với Hồ Gươm, Hồ Tây, Đầm Hồng, Đầm Vực ngày đêm không ngớt ngược xuôi những con thuyền ván to ván nhỏ - hàng hóa chất đầy cán cạp...
Và:
“Nước sông Tô vừa trong vừa mát
Em chèo thuyền đi sát thuyền anh”...
Cái sự “vừa trong” và “vừa mát” cách nay dễ đến hàng trăm năm ấy ư? Nay tan biến cũng đã tự lâu rồi…
Ba lần hồi sinh, sông Tô Lịch vẫn “chưa sống lại”
Còn nhớ, hồi đó, mỗi dịp đi công tác ghé qua nhà, cha tôi - một “Anh Bộ đội Cụ Hồ” thường kể cho các con nghe:
“... Vừa rồi, bố lại đi lao động cộng sản: Khơi thông, dọn sạch lòng sông Tô Lịch”.
Thi thoảng, có các anh các chị sinh viên ở Hà Nội về, qua chuyện trò, thấy họ hay nhắc đến sông Tô Lịch với những kỳ nghỉ hè lao động ở đó...
Tôi nhắm mắt và tưởng tượng:
“Sông Tô Lịch đẹp lắm!
Nó đẹp như dòng sông Xen thơ mộng bên nước Pháp xa xôi!
Hai bên dòng sông, hiện lên những tòa nhà cao tầng nguy nga tráng lệ - ví như thành Venice đẹp đẽ bên trời Tây.
Từng hàng cây xanh rậm rì, ôm lấy khuôn viên xanh... Thấp thoáng những con thuyền bồng bềnh tới lui xuôi ngược, nhẹ lướt dưới những cây cầu thơ mộng.
Một vài đôi thiên nga trắng, vỗ cánh chập chờn, bơi theo chiều gió, mải mê dượt cùng đàn cá vàng, cá đỏ nhởn nhơ dưới làn nước trong.
Công nhân vớt rác thải trên sông Tô Lịch
Năm xưa - ấy là cái thời sinh viên - có ngàn ngày lướt ngang dòng sông Tô; rồi những mùa hè đỏ lửa đi lao động “ôm ấp con sông vào lòng” thì càng thêm thấm thía và mang nỗi ám ảnh về một “dòng sông đen”.
Đã mãi buồn thay cho một con sông - một dòng sông - bao năm ốm yếu quằn quại… bởi cái sự bạc bẽo của con người.
Con người vô ý thức quá! “Con người” hư quá, xấu quá!
Hy vọng và rồi lại băn khoăn, khi chứng kiến những gì đã đến, đang đến với một dòng sông…
Hy vọng bởi con sông đã được “lột xác” - với biết bao đôi bàn tay lao động cần cù, miệt mài, quên mình; biết bao giọt mồ hôi đã đổ xuống; và rồi có biết bao tiền của đã đầu tư vào một con sông - nào có lớn bằng con sông nào? Nhưng mà còn đó một nỗi buồn sâu thăm thẳm - ấy là cái sự băn khoăn vì rằng “dòng sông đen” vẫn hoàn “dòng sông đen”!
Tôi đã… trợn mắt chứng kiến: Chỉ riêng phần thượng nguồn sông Tô (thuộc địa phận phường Nghĩa Đô - Cầu Giấy), bắt nguồn từ sông Hồng, chỉ là một cái rãnh, giống như con khủng long đen chùi chũi, cõng trên lưng một… bãi rác di động khổng lồ, mập mờ, sóng sánh.
Nó “mập mờ, sóng sánh” là bởi dòng nước đen ngòm, đủ thứ rác rưởi, cả thải rắn và lỏng được chút xuống nên dòng nước đen kịt, sánh lại, khó nhọc len lỏi qua những nút thắt cổ chai.
Cả một “khúc” rãnh dài có tới hàng cây số! Không! Toàn bộ con sông thì mới đúng: Phả mùi tanh tưởi, hôi thối.
Công nhân vớt rác thải trên sông Tô Lịch
Những gia đình sống gần bên con sông Tô (và cả những con lạch, mương máng đổ ra), khổ lắm, bức bối lắm!!! Nhưng mà họ vẫn… sống hết đời này qua đời khác. Sự ấy có nề hà chi?
Mừng là từ khi thành phố có chủ trương cải tạo lại sông Tô. Nhưng mừng hơn nữa thì phải kể từ khi “nó” đã được cải tạo xong - nạo vét bùn làm sạch lòng sông, thay nguồn nước mới, xây kè đá, trồng cỏ và cây xanh, cây cảnh ở 2 bên đường…
Người dân không hoan hỷ sao được, rằng “từ nay sẽ trút bỏ được “một kẻ thù” bao đời bám riết bên, đến nỗi khiến cho những người lương thiện cũng mãi rồi trở thành kẻ tòng phạm (thi nhau đổ rác lên đầu, lên mình kẻ thù)”;
Và rằng “từ nay thường ngày, mỗi bữa ngồi vào mâm cơm, không còn nơm nớp lo ăn không ngon vì lẫn mùi, đêm đã có thể chìm vào giấc ngủ sâu, không ngại có con ma “thum thủm” ập vào”…
Nhưng mà, nước sông Tô nào đã có khi trong?
Con sông lại đang oằn mình, dòng nước ngầu lên, sánh lại, đen kịt!
Một ngày hè, tôi lững thững bách bộ đi trên con đường nhỏ thường ngày vẫn đi. Dẫu đôi bờ sông vơi những lùm cỏ dại, những đống rác nham nhở, vương vãi thuở nào.
Song, buồn thay! Dưới khe rãnh, cơ man nào là rác mấp mé bên bờ, đáy sông, rác bồng bềnh trên mặt nước; dòng chảy - vốn đã cạn - có thêm “bạn” rác thì trở nên lờ đờ, màu đen kịt, mùi hôi thối bốc lên.
Có thể nói, sau nhiều năm trăn trở của những lớp người trước - lớp người sau kế cận, từ người lãnh đạo tới người dân, tâm huyết mới lên được phương án cải tạo sông Tô.
Nước sông nồng nặc mùi hôi thối mỗi khi thời tiết thay đổi (Ảnh: Báo Dân Trí)
Ba lần cải tạo - đều không tới đích
Sông Tô Lịch dài 14 km, bắt đầu từ phường Nghĩa Đô (quận Cầu Giấy), chảy ra sông Nhuệ, đoạn xã Hữu Hòa (huyện Thanh Trì). Theo ước tính, sông Tô Lịch, mỗi ngày phải tiếp nhận hơn 150.000 m3 nước thải công nghiệp và sinh hoạt, từ hơn 300 cống xả thải lớn nhỏ.
Câu chuyện hồi sinh sông Tô Lịch, không phải lần đầu tiên được nhắc tới, nhưng tất cả chỉ để lại sự hụt hẫng, bởi hiện thực, nơi đây vẫn là dòng nước chết!
Hơn 20 năm qua, Hà Nội thí điểm nhiều giải pháp nhằm hồi sinh sông Tô Lịch như lấy nước sông Hồng, tạo dòng chảy sông Tô Lịch; dùng chế phẩm Redoxy-3C khử ô nhiễm nước; công nghệ Nhật Bản phân hủy bùn. Song, đến nay, nước sông Tô Lịch vẫn đen kịt, bốc mùi hôi thối!
Năm 2019, TP. Hà Nội thử nghiệm làm sạch sông Tô Lịch bằng chế phẩm Redoxy-3C. Đoạn sông được thử nghiệm làm sạch bằng Redoxy-3C, tại địa phận phường Nghĩa Đô, quận Cầu Giấy. Thời điểm đó, cả 2 đoạn sông trên đều được quây kín bằng tấm sắt để mặt nước tĩnh, không có nước thải lưu thông.
Sau thử nghiệm, dựa trên kết quả phân tích, Hà Nội lựa chọn phương pháp công nghệ phù hợp, hiệu quả để xử lý ô nhiễm sông Tô Lịch.
Đáng nói, với gần 1 tháng thí điểm, Công ty Thoát nước Hà Nội báo cáo các cấp ngành của thành phố kết quả ban đầu cho thấy, nước sông Tô Lịch được làm sạch bằng công nghệ Redoxy-3C có chuyển biến tích cực, đỡ ô nhiễm, bốc mùi khó chịu.
Thời điểm đó, nhiều người dân sống trong khu vực kỳ vọng, sông Tô Lịch sẽ được “hồi sinh” bằng công nghệ xử lý mới. Tuy nhiên, sau đánh giá ban đầu đó, phương án này vẫn chỉ là thí điểm, không được nhân rộng (?!)
Ngoài đoạn sông được làm sạch bằng chế phẩm Redoxy-3C, tháng 6/2019, một đoạn sông Tô Lịch dài hơn 200 m còn được xử lý ô nhiễm bằng công nghệ của Nhật Bản.
Lọc sạch sông Tô Lịch khi vẫn xả nước thải sinh hoạt, liệu có khả thi?
Công nghệ Bio-nano của Nhật Bản được kỳ vọng, sẽ phân hủy hoàn toàn lớp bùn ở tầng đáy, mà không cần nạo vét.
Tại thời điểm đó, mỗi lần các chuyên gia dầm mình xuống dòng nước đen, thực hiện các công đoạn thử nghiệm xử lý ô nhiễm, người dân Thủ đô lại thêm kỳ vọng, Tô Lịch sẽ được hồi sinh!
Lúc bấy giờ, các chuyên gia đặt các hộp thiết bị bị xuống sông Tô Lịch, đoạn từ ngã tư Bưởi - Hoàng Quốc Việt, xuôi về phía Cầu Giấy.
Các hộp thiết bị đặt chìm dưới nước - sẽ tạo ra dòng khí nano khuếch tán vào dòng nước, kích thích các vi sinh vật hoạt động, từ đó giải phóng oxy, xử lý bùn thải, tạo nên môi trường trong lành hơn.
Khi ấy, những thông tin được đưa ra khiến nhiều người chưa dám tin ngay: Dự án xử lý ô nhiễm tại sông Tô Lịch bằng công nghệ Bio-nano, sẽ không cần nạo vét cơ học, nhưng chỉ sau 3 ngày mùi hôi thối sẽ giảm và sau khoảng 2 tháng, các chất thải và bùn dưới sông sẽ bị phân hủy.
Thực tế, kết quả xử lý ô nhiễm bằng công nghệ của Nhật Bản cho thấy, các loại khí gây mùi hôi thối cũng đã giảm đáng kể; tại một số điểm đặt máy xử lý, độ dày của bùn giảm từ 15 – 20 cm.
Tuy nhiên, cả 3 phương án kể trên, đều không đi tới đích!
Vì thế, đến nay, Công ty Thoát nước Hà Nội vẫn áp dụng biện pháp xử lý “truyền thống” với sông Tô Lịch: Dùng sức người của hàng trăm công nhân và máy móc thô sơ để nạo vét bùn và chất thải trên sông!
Tiếp nhận phần lớn nước thải chưa qua xử lý của các quận Đống Đa, Cầu Giấy, Thanh Xuân, Ba Đình…, khiến tình trạng ô nhiễm dòng sông Tô, ngày càng trầm trọng. Cả dòng sông dài 14 km trở thành cống nổi, ứ đọng nước thải, bốc mùi hôi thối quanh năm…
Một cửa cống cỡ lớn đổ vào sông tại vị trí đường Nguyễn Khánh Toàn (Ảnh: Báo Dân trí)
Đề án - dự án vẫn chỉ là ý tưởng…
Ngay từ đầu những năm 2000, TP. Hà Nội thực hiện dự án nạo vét, kè 2 bờ sông Tô Lịch. Mục đích của dự án, bên cạnh việc chống lấn chiếm, còn làm sạch sông Tô Lịch. Kể từ đó, về mùa mưa, dòng nước đặc quánh, đen ngòm, từ sông Tô Lịch được đẩy xuống sông Nhuệ.
Chứng kiến cảnh tượng về mùa mưa, nhiều thời điểm, nước sông Tô Lịch dâng cao, tạo thành dòng chảy, không còn bốc mùi hôi thối, các cấp, các ngành của Hà Nội đưa ra ý tưởng “lấy nước từ hồ Tây thau rửa sông Tô Lịch”.
Thực tế, từ năm 2009, TP. Hà Nội từng có đề án bơm nước sông Hồng vào Hồ Tây, rồi đổ sang sông Tô Lịch để lưu thông dòng chảy… Tuy nhiên, do gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, vào thời điểm đó, dự án này không triển khai được.
Sau những cơn mưa lớn vào đầu tháng 7/2019, trong 2 ngày, sông Tô Lịch bất ngờ nhận được 1 triệu khối nước từ hồ Tây. Việc xả nước hồ Tây vào sông Tô Lịch thời điểm đó là để phòng chống ngập úng khu vực Tây Hồ, Ba Đình.
Với giải pháp tình thế, khi được bơm hàng triệu mét khối nước từ hồ Tây, sông Tô Lịch giảm hẳn mùi hôi thối, dòng kênh “lột xác, thay màu” từ đen sang xanh. Thời điểm đó, nhiều người dân Hà Nội còn mang vó, cần câu ra sông Tô Lịch bắt cá.
Từ thực tế trên, Công ty Thoát nước Hà Nội tổ chức tọa đàm nhằm lấy ý kiến của các nhà khoa học - xây dựng đề án bổ cập nước từ sông Hồng vào hồ Tây, đồng thời tạo dòng chảy cho sông Tô Lịch.
Sau đó, đơn vị này đề xuất phương án, đầu tư 150 tỷ đồng xây dựng trạm bơm nước từ sông Hồng vào hồ Tây và bổ cập cho sông Tô Lịch.
Theo kế hoạch, thời gian xây dựng trạm bơm có công suất cấp nước 156.000 m3/ngày đêm khoảng nửa năm là hoàn thành. Tuy nhiên, đây vẫn chỉ là ý tưởng, sau đó sông Tô Lịch vẫn nguyên hình hài là cống lộ thiên…
Các chuyên gia thuộc Tổ chức Xúc tiến thương mại - môi trường Nhật Bản đã thả cá koi tại sông Tô Lịch
Thành phố liên tiếp tổ chức và hưởng ứng cuộc vận động “Toàn dân không vứt, đổ rác ra đường, phố và nơi công cộng”. Hà Nội đangtuyên chiến với rác! Chúng ta sẽ làm được gì đây để “gia hạn” cứu sông Tô?...
HĐND Thành phố đã thông qua nghị quyết quy hoạch Thủ đô, tầm nhìn đến 2050. Trong đó, Hà Nội đặt mục tiêu giải quyết triệt để ô nhiễm, làm “sống lại” dòng sông Tô Lịch.
Thành phố sẽ nghiên cứu - xây dựng đập Xuân Quan trên sông Hồng, đập Long Tửu trên sông Đuống để dâng nước, cải thiện khả năng lấy nước vào hệ thống thủy lợi, làm sống lại các dòng sông.
Đây không phải là lần đầu tiên Hà Nội đề ra mục tiêu để làm sống lại sông Tô Lịch.
Hơn 20 năm qua, Hà Nội thí điểm nhiều giải pháp nhằm hồi sinh sông Tô Lịch như lấy nước sông Hồng, tạo dòng chảy sông Tô Lịch; dùng chế phẩm Redoxy-3C khử ô nhiễm nước; công nghệ Nhật Bản phân hủy bùn.
Song, đến nay, nước sông Tô Lịch vẫn đen kịt, bốc mùi hôi thối!
Các chuyên gia cho rằng, để giải quyết được tận sâu vấn đề ô nhiễm trên sông Tô Lịch, chúng ta cần phải tổng hợp nhiều biện pháp cùng lúc.
Đề hồi sinh sông Tô Lịch, Hà Nội phải làm cùng lúc nhiều giải pháp. Trong đó, quan trọng nhất là phải xử lý tận gốc nguồn gây ra ô nhiễm, không nên chỉ giải quyết mỗi “phần ngọn”...
Biến sông Tô Lịch thành công viên lịch sử - văn hóa - tâm linh: Bao giờ hiện thực hóa giấc mơ?
Chủ tịch UBND Thành phố Trần Sỹ Thanh giao các đơn vị chức năng có liên quan tiếp tục triển khai thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp nhằm cải thiện môi trường, đảm bảo cảnh quan khu vực 2 bên bờ sông Tô Lịch; báo cáo, đề xuất UBND Thành phố xem xét, giải quyết các nội dung vượt thẩm quyền. Sở Xây dựng, UBND các quận, huyện có liên quan phối hợp với Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình hạ tầng kỹ thuật và nông nghiệp thành phố trong việc hoàn thiện hồ sơ, khẩn trương bàn giao mặt bằng phục vụ thi công tuyến đường ống thu gom nước thải tại các cửa xả của dự án hệ thống xử lý nước thải Yên Xá; hoàn thành thi công trong tháng 8.
Biết bao công sức, mồ hôi của hàng trăm, hàng ngàn đôi bàn tay con người Thủ đô, tích cực tham gia lao động, cải tạo lại con sông; biết bao tiền của đầu tư vào - hóa ra chỉ đổ xuống rãnh - hay nói đúng ra là đổ xuống cái thùng rác di động ngày trước? Trong khi bao nỗi băn khoăn, bao niềm tin và hy vọng của hết thảy những con người có ý thức vì một “Tràng An thanh lịch” - đã làm nên một thành phố hòa bình, đang hướng tới một thành phố xanh - sạch - đẹp thì giờ đây, không phải riêng nơi thượng nguồn, mà suốt dọc chiều dài con sông: Mầm mống của rác “hồi sinh” trở lại?
Xuân Phong
