Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang mở ra những công nghệ mới – từ năng lượng tái tạo ngoài khơi, trí tuệ nhân tạo, công nghệ cảm biến, dữ liệu lớn đến công nghệ sinh học biển. Thế giới bước vào kỷ nguyên kinh tế đại dương, khoa học và công nghệ biển đang trở thành chìa khóa để mở ra những hướng phát triển bền vững mới, giúp các quốc gia, các địa phương khai thác tối ưu tiềm năng biển, đồng thời bảo tồn hệ sinh thái, ứng phó biến đổi khí hậu và củng cố an ninh, quốc phòng.
Đối với Việt Nam, biển không chỉ là không gian sinh tồn, là tài nguyên chiến lược mà còn là động lực để phát triển. Nghị quyết 36-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XII về Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045 đã xác định mục tiêu đưa Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về biển, giàu từ biển, bảo đảm phát triển bền vững kinh tế biển đi đôi với bảo vệ chủ quyền, an ninh, môi trường sinh thái.
Hải Phòng, thành phố Cảng mang trong mình sứ mệnh lịch sử và vị thế chiến lược là "cửa ngõ ra Biển" của miền Bắc Việt Nam. Sự phát triển của Hải Phòng luôn gắn liền với biển. Với bờ biển dài trên 125 km, vùng biển rộng lớn trên 4.000 km2, cùng hệ thống đảo và quần đảo Cát Bà, Bạch Long Vĩ, Hải Phòng được thiên nhiên ban tặng nguồn tài nguyên phong phú về hải sản, khoáng sản, cảnh quan và vị trí địa chính trị đặc biệt. Trọng tâm chiến lược của quốc gia, Hải Phòng phấn đấu đến năm 2030 là trung tâm kinh tế biển, du lịch chất lượng cao, dịch vụ – logistics và năng lượng sạch hàng đầu cả nước, trung tâm quốc tế về đào tạo, nghiên cứu, ứng dụng và phát triển khoa học – công nghệ biển.
Để đạt được tầm nhìn chiến lược ấy, Hải Phòng đang đứng trước những yêu cầu đổi mới cấp thiết. Theo Chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển Việt Nam, Hải Phòng cần trở thành đầu tàu thực hiện mô hình kinh tế biển xanh, trong đó KH&CN biển giữ vai trò then chốt. Điều đó đòi hỏi thành phố phải chuyển đổi mô hình phát triển từ “khai thác tài nguyên” sang “khai thác tri thức”, từ đó phát triển theo chiều rộng sang chiều sâu công nghệ, đảm bảo khai thác tối đa mà không gây tổn hại hệ sinh thái. Về chuyển đổi số trong lĩnh vực biển, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, robot, vật liệu mới đang tái định hình toàn bộ chuỗi giá trị của kinh tế biển. Hải Phòng cần đón bắt xu thế này, trở thành trung tâm thử nghiệm và ứng dụng công nghệ số cho biển, từ quản lý vùng bãi, cảng biển, logistics đến dự báo hải văn và bảo tồn đa dạng sinh học. Thành phố cần hợp tác liên vùng và quốc tế vững chắc để phát triển KH&CN biển không chỉ giới hạn trong phạm vi hành chính. Hải Phòng cần hợp tác chặt chẽ với các tỉnh thành lân cận như Quảng Ninh, Ninh Bình, Hưng Yên, đồng thời mở rộng liên kết với các Viện nghiên cứu, các trường đại học, các tổ chức quốc tế như Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA), Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hàn Quốc, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), Ngân hàng Thế giới (WB) nhằm tiếp nhận, chuyển giao và làm chủ các công nghệ biển tiên tiến.
Nhìn lại thời gian qua, Hải Phòng đã có nhiều nỗ lực trong phát triển KH&CN biển và đạt được những kết quả bước đầu. Thành phố đã hình thành được mạng lưới các cơ sở nghiên cứu và ứng dụng công nghệ có năng lực, như: Viện Tài nguyên và Môi trường biển (nay là Viện KHCN Năng lượng và Môi trường), Viện Nghiên cứu Hải sản, Viện Y học Biển, Trường Đại học Hàng hải Việt Nam, Trường Đại học Hải Phòng, cùng sự tham gia của các doanh nghiệp lớn. Nhiều kết quả nghiên cứu khoa học đã được ứng dụng trong quản lý nghề cá, bảo tồn biển, phát triển logistics, cảng biển, du lịch biển – đảo. Hạ tầng khoa học – công nghệ biển cũng đang từng bước được tăng cường, với các phòng thí nghiệm, cơ sở nghiên cứu, đội ngũ cán bộ KH&CN ngày càng phát triển. Hệ thống cảng biển được đầu tư hiện đại, tiệm cận chuẩn quốc tế, từng bước áp dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong vận hành. Thành phố cũng tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và các nước trong khu vực để chia sẻ kinh nghiệm và công nghệ trong phát triển kinh tế biển.
Phát triển khoa học và công nghệ biển không chỉ là nhiệm vụ của một ngành, mà là chiến lược phát triển lâu dài của toàn thành phố, gắn liền với an ninh – quốc phòng, môi trường và tương lai thịnh vượng của Hải Phòng. Hải Phòng có tiềm năng, có vị thế và có khát vọng để vươn ra biển lớn bằng tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Nhưng để biến tiềm năng thành hiện thực, cần sự chung tay của giới khoa học, doanh nghiệp, cơ quan quản lý và toàn xã hội. Chính phủ, Bộ Chính trị đã trao cho Hải Phòng một tầm nhìn chiến lược, giờ là lúc thành phố phải biến tầm nhìn đó thành những bước đột phá bằng khoa học, công nghệ và sự sáng tạo không ngừng.
Quỳnh Nga
