Khẳng định vai trò “không thể thay thế”
Trí tuệ nhân tạo (AI) đang bùng nổ mạnh mẽ, tác động đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có báo chí. Nhiều người bày tỏ sự lo ngại các ngành nghề sẽ dần bị thay thế bởi AI, ngay cả với một ngành nghề có tính sáng tạo và biểu đạt cao như báo chí. Liệu AI có thể thay thế được báo chí hay không? Đây không chỉ là băn khoăn của nhiều người mà còn của ngay chính những nhà báo - người tham gia trực tiếp vào hoạt động báo chí cũng không tránh khỏi “nỗi sợ” này.
Tuy nhiên, bất chấp những tiến bộ trong khoa học công nghệ, có nhiều lý do quan trọng khiến AI không thể thay thế báo chí. Theo phân tích của các chuyên gia đến từ Viện Nghiên cứu báo chí Reuters, mặc dù các thuật toán AI vượt trội trong việc xử lý lượng lớn dữ liệu một cách nhanh chóng, nhưng chúng thường thiếu sự hiểu biết sâu sắc cần thiết để diễn giải các bối cảnh xã hội, chính trị và văn hóa phức tạp. Trong khi các nhà báo mang đến kiến thức chuyên sâu và nhận thức về bối cảnh cho phép họ đưa ra những thông tin chính xác và sâu sắc hơn.
Bên cạnh đó, báo chí liên quan đến việc đưa ra các quyết định mang tính đạo đức về những thông tin cần đưa tin, cách xây dựng câu chuyện và những nguồn tin nào đáng tin cậy. Những quyết định này chịu tác động của sự kết hợp giữa kinh nghiệm, trải nghiệm cá nhân, các tiêu chuẩn chuyên môn và giá trị con người, vốn là các yếu tố khó lập trình vào hệ thống AI.
Chưa kể, phần lớn tác động của báo chí đến từ việc đưa tin điều tra, đòi hỏi sự kiên trì, sáng tạo và khả năng khai thác các nguồn tin “bí mật”. Công nghệ AI thiếu những đặc điểm con người cần thiết để xây dựng mối quan hệ và niềm tin với các nguồn tin, thực hiện các cuộc phỏng vấn và khám phá sự thật thông qua công việc điều tra.
Chưa hết, các bài báo liên quan đến các vấn đề như nhân quyền, thiên tai hay bi kịch cá nhân đòi hỏi sự đồng cảm, trí tuệ và cảm xúc. Các nhà báo thường đưa ra quan điểm nhân ái, tác động đến tình cảm của độc giả, điều mà nội dung do AI tạo ra không thể làm được.
Theo TS Tô Hoài Nam – Phó Chủ tịch Thường trực, kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam chia sẻ: “Báo chí ngày nay không chỉ truyền thông mà còn là người bạn đồng hành chiến lược hỗ trợ doanh nghiệp xây dựng hình ảnh, thông tin chính thống, xử lý khủng hoảng truyền thông, và định vị thương hiệu trên môi trường số. Vai trò này càng quan trọng khi AI, mạng xã hội và thông tin giả mạo đang ảnh hưởng mạnh đến dư luận và hành vi tiêu dùng”.
Còn theo PGS.TS Nguyễn Thành Lợi bày tỏ: “Từ tầm nhìn quốc gia đến từng hành động cụ thể, mỗi bước đi của doanh nghiệp đều cần truyền thông hiểu đúng và đồng hành sát sao. Mỗi bài viết, mỗi thước phim, mỗi bản tin nếu được định hướng tốt đều là hạt giống lan tỏa tri thức, niềm tin và khát vọng về một Việt Nam thịnh vượng, bền vững trong kỷ nguyên vươn mình. Sự chính thống, chân thật này, không ai có thể thay thế vai trò của báo chí".
Theo khảo sát của Hội Nhà báo Việt Nam, năm 2024, hơn 80% doanh nghiệp và người dân cho biết họ tin tưởng vào báo chí chính thống khi tìm kiếm thông tin về thị trường, chính sách và các dự án đầu tư. Điều này khẳng định vai trò báo chí như một “hệ sinh thái thông tin minh bạch” thúc đẩy tiêu dùng bền vững và quản trị công bằng.
Ba trụ cột chiến lược
Chuyển đổi số đang len lỏi vào mọi lĩnh vực và báo chí không nằm ngoài xu hướng trên. Hiện nay, độc giả đang đứng trước cuộc khủng hoảng về niềm tin khi mà những thông tin trên mạng không còn chính xác. Cùng với đó, báo chí bị tác động bởi mạng xã hội, đã mất dần lượng độc giả trực tiếp.Vì vậy, báo chí không chỉ dừng lại ở việc đưa tin truyền thống mà cần thích nghi với thay đổi của môi trường truyền thông số để đáp ứng nhu cầu độc giả cũng như duy trì tính cạnh tranh.
Ông Lê Quốc Minh, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân nhấn mạnh vai trò của đổi mới sáng tạo và ứng dụng công nghệ trong sự phát triển báo chí hiện đại, đặc biệt trong bối cảnh báo chí, truyền thông Việt Nam đứng trước một bước ngoặt mang tính chiến lược.
Ông chia sẻ: “Các công cụ AI sẽ hỗ trợ nhà báo từ tra cứu, kiểm chứng thông tin, phục vụ xây dựng nội dung phục vụ thực sự hiệu quả. Báo chí hiện nay và báo chí trong tương lai đang dần đi theo hướng cá nhân hóa, tích hợp trên thiết bị đeo nhưng hiện các cơ quan báo chí Việt Nam chưa đáp ứng được những yêu cầu này. Do đó, cơ quan báo chí nên nghiên cứu việc đón đầu khán, thính giả trên các nền tảng mới.
Nhiều chuyên gia thống nhất cho rằng: Mô hình báo chí trong kỷ nguyên số cần được xây dựng trên ba trụ cột bền vững: nội dung, kinh doanh và công nghệ.
Ông Nguyễn Văn Bá, Tổng Biên tập Báo Vietnamnet cho hay, báo chí hiện đại không chỉ đơn thuần là đưa tin, mà cần cung cấp giá trị gia tăng – từ thông tin xác thực, góc nhìn độc lập đến trải nghiệm cá nhân hóa cho từng nhóm độc giả. Đồng thời, việc chủ động xây dựng các nguồn thu thông qua nội dung chuyên sâu, tổ chức sự kiện và phát triển sản phẩm số sẽ là chìa khóa giúp báo chí thoát khỏi sự phụ thuộc vào quảng cáo truyền thống.
Cùng quan điểm, ông Ngô Việt Anh, Giám đốc Trung tâm Phát triển Truyền thông – Báo Nhân Dân, nhận định: “Dữ liệu và công nghệ ngày càng trở thành ‘chất liệu sáng tạo’ trong quy trình sản xuất nội dung báo chí, giúp mở ra những sản phẩm có chiều sâu, dễ tiếp cận và phù hợp xu hướng tương tác của độc giả. Việc tích hợp hình ảnh, âm thanh, dữ liệu, video và yếu tố tương tác sẽ giúp nội dung trở nên sống động hơn, từ đó nâng cao khả năng tiếp cận và giữ chân độc giả.”
“Báo chí hiện đại cần có tư duy sản phẩm rõ ràng, phải vận hành như một nhà sản xuất nội dung đa nền tảng, thay vì chỉ làm báo theo cách truyền thống”, ông Việt Anh nhấn mạnh.
Phải thấy rằng, dù tiềm năng phát triển báo chí số tại Việt Nam rất lớn, nhưng thực tế tốc độ chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ, đặc biệt là AI trong hoạt động báo chí vẫn còn chậm hơn nhiều ngành khác như thương mại điện tử, ngân hàng, giáo dục… Nguyên nhân được chỉ ra là do thiếu tầm nhìn chiến lược, đầu tư công nghệ còn manh mún, chủ yếu chạy theo phong trào; đồng thời thiếu nguồn lực nhân sự có năng lực số, đặc biệt là đội ngũ kỹ thuật và phân tích dữ liệu bên trong các tòa soạn.
Theo bà Lê Mai Anh, Giám đốc khu vực Đông Nam Á của Global PR Hub, “42% nhà báo toàn cầu cho rằng thay đổi hành vi tiêu thụ thông tin của độc giả là thách thức lớn nhất năm 2024, trong khi 58% lo ngại AI có thể ảnh hưởng đến chất lượng nội dung và niềm tin vào báo chí”.
“Thế nhưng, Việt Nam vẫn được đánh giá là thị trường tiềm năng nhờ tốc độ phát triển nền tảng số mạnh mẽ, lực lượng làm báo trẻ và tinh thần đổi mới cao. Vấn đề còn lại là cần một chiến lược đầu tư bài bản – từ tư duy đến hạ tầng công nghệ – để báo chí thực sự bước vào cuộc chơi chuyển đổi số một cách chủ động, hiệu quả và lâu dài”, bà Lê Mai Anh lạc quan nói.
Thu Trang
