Kỳ họp thứ 14 Ủy ban Kiểm tra Trung ương (từ ngày 24 đến 26/4/2017) đã kiểm tra khi có dấu hiệu vi phạm và xem xét thi hành kỷ luật đối với Ban Thường vụ Đảng ủy Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam và một số cá nhân có liên quan. Ngoài việc chỉ rõ các vi phạm về hoạt động giám sát, đầu tư, cán bộ… tại PVN, UBKTTW cũng đã xác định các vi phạm của Tập đoàn này trong công tác đấu thầu.
Trụ sở chính của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN)
Cụ thể, UBKTTW đã chỉ rõ: “Ban Thường vụ Đảng ủy Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam giai đoạn 2009 - 2015 đã thiếu trách nhiệm trong việc tham mưu cho Đảng ủy Tập đoàn ban hành Nghị quyết số 233/NQ-ĐU, ngày 17/08/2009 có nội dung không phù hợp với quy định của pháp luật, không đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, dẫn đến Hội đồng Thành viên, Ban Tổng Giám đốc Tập đoàn và các tổng công ty thành viên quyết định chỉ định nhiều gói thầu trái pháp luật.
Để Hội đồng thành viên ban hành các nghị quyết, quyết định chỉ định nhiều gói thầu với tổng giá trị lớn, vi phạm nghị định của Chính phủ; tham mưu, đề xuất Thủ tướng Chính phủ cho chỉ định nhiều gói thầu không bảo đảm các điều kiện theo quy định của pháp luật”.
Liên quan đến những vi phạm này, nhiều tập thể và các nhân liên quan đã bị xử lý nghiêm minh. Tuy nhiên, khi những vi phạm trên đang trong quá trình khắc phục thì PVN lại bị các nhà thầu tiếp tục phải ứng với việc ban hành, thực thi các quy định về đấu thầu có dấu hiệu thiếu minh bạch, hạn chế nhà thầu, gây thất thoát… Thậm chí, có những quy chế có dấu hiệu vi phạm đến mức Cục Quản lý đấu thầu phải “tuýt còi”, cụ thể như quy chế sử dụng dịch vụ bảo hiểm để quản lý rủi ro cho con người, tài sản, dự án, quyền lợi và hoạt động của PVN ban hành kèm theo Quyết định số 6097/QĐ-DKHK ngày 24/10/2019…
Ra quy chế “hạn chế nhà thầu”?
Ngay khi Quy chế 6097, nhiều doanh nghiệp bảo hiểm đã lên tiếng phản ứng. Theo đó, trong quy chế có quy định cho nhà bảo hiểm gốc “Nhà cung cấp bảo hiểm đạt được xếp hạng tài chính ở mức an toàn bởi một trong các tổ chức xếp hạng quốc tế như A.M Best, Standard & Poor’s, Moody’s, Fitch”.
Quyết định 6097/QĐ-DKHK có dấu hiệu “hạn chế nhà thầu” của PVN
Nhà thầu bảo hiểm PTI cho rằng: theo Nghị định số 73/2016/NĐ-CP ngày 1/7/2016 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành Luật Kinh doanh bảo hiểm và Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm, thì quy định xếp hạng bởi một trong các tổ chức xếp hạng quốc tế như A.M Best, Standard & Poor’s, Moody’s, Fitch chỉ áp dụng cho hoạt động tái bảo hiểm và các doanh nghiệp tái bảo hiểm.
Để đánh giá năng lực và kinh nghiệm, quy chế yêu cầu: “Nhà cung cấp bảo hiểm phải có kinh nghiệm thực hiện các hợp đồng cung cấp bảo hiểm tương tự cho các tài sản, dự án có tính chất và quy mô tương tự tại Việt Nam (bao gồm nhưng không giới hạn công trình sản xuất công nghiệp nặng, công trình dầu khí theo quy định của pháp luật Việt Nam), trong đó quy mô tương tự là hợp đồng có giá trị bằng hoặc lớn hơn 70% giá kế hoạch của hợp đồng bảo hiểm đang chọn nhà cung cấp bảo hiểm”.
Nhà thầu cho rằng, trong danh sách 4 nhà cung cấp bảo hiểm phi nhân thọ đã có các xếp hạng quốc tế đáp ứng yêu cầu của Quy chế, sẽ có thêm doanh nghiệp bị loại bởi tiêu chí hợp đồng tương tự.
Ngoài ra, quy chế yêu cầu thêm: “Trường hợp các nhà cung cấp bảo hiểm thành lập liên danh để cấp đơn bảo hiểm gốc thì liên danh này không được nhiều hơn hai thành viên và các thành viên phải đảm bảo đáp ứng các tiêu chí quy định tại Khoản 2 Điều này”.
Theo nhà thầu, quy định này hạn chế sự tham gia của nhà thầu vì các dự án trong lĩnh vực dầu khí thường có quy mô rất lớn.
Liên quan đến Quyết định 6097 của PVN, tại văn bản số 116/QLĐT-CS ngày 7/2/2020, Cục Quản lý đấu thầu cho rằng, trường hợp hoạt động mua bảo hiểm của PVN thuộc dự án đầu tư phát triển thì trong hồ sơ mời thầu không được đưa ra các điều kiện nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng (khoản 2 Điều 12 Nghị định số 63/2014/NĐ-CP).
Văn bản của Cục Quản lý đấu thầu về những phản ánh liên quan đến Quyết định 6097/QĐ-DKHK có dấu hiệu “hạn chế nhà thầu” của PVN
Đối với trường hợp, hoạt động mua bảo hiểm của PVN sử dụng nguồn vốn sản xuất kinh doanh thường xuyên hàng năm thì “việc ban hành các quy định về lựa chọn nhà thầu trong trường hợp này thuộc trách nhiệm của PVN song phải đảm bảo mục tiêu công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.
Trường hợp PVN quy định hoạt động mua bảo hiểm của PVN phải thực hiện đấu thầu rộng rãi nhưng hồ sơ mời thầu lại đưa ra các tiêu chí đánh giá nhằm hướng tới một hoặc một số ít nhà thầu cụ thể hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số ít nhà thầu thì việc đấu thầu rộng rãi không còn ý nghĩa, chỉ mang tính hình thức và có thể dẫn đến không bảo đảm mục tiêu công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế”, Cục Quản lý đấu thầu nêu quan điểm và đề nghị: “PVN cần cân nhắc việc đưa ra các tiêu chí đánh giá để không hạn chế sự tham gia của nhà thầu khi tham dự thầu các gói thầu bảo hiểm của PVN” đồng thời cảnh báo: “PVN thực hiện theo quy định của pháp luật về đấu thầu và chịu trách nhiệm trước pháp luật về quyết định của mình”.
“Chê” năng lực nhà thầu nội, PVGas tổ chức đấu thầu quốc tế
Một gói thầu khác do Tổng công ty Khí Việt Nam - PVGAS (công ty thành viên của PVN làm chủ đầu tư) và Ban Quản lý dự án Khí Đông Nam Bộ (bên mời thầu) là gói thầu gói thầu bảo hiểm mọi rủi ro xây dựng (HSMT) cho Dự án đường ống dẫn khí Nam Côn Sơn 2 phát hành ngày 16 tháng 8 năm 2019 cũng bị các nhà thầu phản ứng gay gắt.
Trụ sở Tổng công ty Khí Việt Nam - PVGAS.
Theo các nhà thầu, nội dung chính của Gói thầu là cung cấp dịch vụ bảo hiểm xây dựng lắp đặt gồm thiệt hại vật chất và trách nhiệm đối với bên thứ ba cho dự án, bao gồm: Phần xây dựng trên biển (đường ống biển) và phần xây dựng trên bờ (đường ống bờ).
“Nhà thầu Việt Nam hoàn toàn có thể thực hiện được gói thầu này nhưng Chủ đầu tư và Bên mời thầu lại tổ chức đấu thầu quốc tế; xây dựng tiêu chí hồ sơ mời thầu (HSMT) để lựa chọn nhà thầu là doanh nghiệp tái bảo hiểm nhưng doanh nghiệp tái bảo hiểm không ký hợp đồng với Chủ đầu tư mà lại chỉ định một doanh nghiệp bảo hiểm trong nước để ký hợp đồng”, Tổng Công ty Bảo hiểm Bảo Việt nêu ý kiến.
Bảo hiểm Bảo Việt khẳng định rằng các công ty bảo hiểm trong nước hoàn toàn có đủ năng lực và kinh nghiệm đứng tên là nhà thầu chính cho các dự án có rủi ro đặc thù và mức trách nhiệm bồi thường thiệt hại cao như các dự án thuộc lĩnh vực bảo hiểm dầu khí, cho dù phí bảo hiểm và điều kiện bảo hiểm mà các doanh nghiệp trong nước chào cho chủ đầu tư là dựa trên phí và điều kiện bảo hiểm do các công ty tái bảo hiểm quốc tế cung cấp.
Thực tế triển khai bảo hiểm trong ngành dầu khí (có số tiền bảo hiểm cao và giá trị tổn thất phát sinh lớn) từ trước đến nay cho thấy các công ty bảo hiểm trong nước hoàn toàn đảm nhiệm tất cả các công tác liên quan đến chương trình bảo hiểm, bao gồm cấp đơn, triển khai hợp đồng, giải quyết bồi thường… và trực tiếp chịu trách nhiệm trước Chủ đầu tư đối với 100% chương trình bảo hiểm.
Việc các công ty bảo hiểm gốc sử dụng các nhà thầu phụ như công ty tái bảo hiểm, môi giới, các công ty giám định và công ty luật … là để đáp ứng yêu cầu nêu tại Khoản 1 Điều 42 Nghị định 73/2016/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật kinh doanh bảo hiểm và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật kinh doanh bảo hiểm. Việc sử dụng các nhà thầu phụ này không làm ảnh hưởng đến năng lực tổng thể của công ty bảo hiểm gốc.
Điều 15 Luật Đấu thầu quy định:
1. Việc tổ chức đấu thầu quốc tế để lựa chọn nhà thầu chỉ được thực hiện khi đáp ứng một trong các điều kiện sau đây:
……………..
c) Gói thầu cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, xây lắp, hỗn hợp mà nhà thầu trong nước không có khả năng đáp ứng yêu cầu thực hiện gói thầu.
Như vậy với gói thầu bảo hiểm xây dựng lắp đặt công trình thuộc dự án “Đường ống dẫn khí Nam Côn Sơn 2” của Ban Đông Nam Bộ nói riêng và các gói thầu bảo hiểm của các dự án khác thuộc lĩnh vực dầu khí nói chung, các công ty bảo hiểm trong nước hoàn toàn có đủ năng lực đảm nhiệm và do đó việc tổ chức đấu thầu tái bảo hiểm quốc tế là vận dụng sai quy định của pháp luật”, Bảo hiểm Bảo Việt nêu quan điểm.
Ngoài nội dung trên, một số yêu cầu của HSMT do bên mời thầu đưa ra cũng được nhận định rằng, đó là những quy chế làm hạn chế nhà thầu tham dự thầu, đặc biết đối với các nhà thầu trong nước…
Trả lời với báo chí và các nhà thầu về các nội dung trên, ông Lê Đức Hiệu - Trưởng ban Ban Quản lý dự án khí Đông Nam Bộ cho biết, Dự án Đường ống dẫn khí Nam Côn Sơn 2 điều chỉnh là dự án có quy mô lớn, phức tạp về kỹ thuật và có nhiều rủi ro, đặc biệt là phần thi công, chôn tuyến ống dẫn khí dài khoảng 117 km ngầm dưới biển và công tác thi công khoảng 38 km tuyến ống trên bờ bên cạnh các tuyến ống hiện hữu.
“Sở dĩ hình thức lựa chọn nhà thầu là đấu thầu rộng rãi quốc tế vì đến nay, các doanh nghiệp bảo hiểm trong nước không đủ năng lực tài chính cung cấp dịch vụ bảo hiểm (tự đưa ra điều kiện, điều khoản bảo hiểm và chào tỷ lệ phí bảo hiểm) cho Dự án. Căn cứ quy định tại Khoản 2 Điều 42 Nghị định số 73/2016/NĐ-CP, các công ty bảo hiểm trong nước tại Việt Nam không được giữ lại quá 10% vốn chủ sở hữu đối với 1 đơn vị rủi ro. Hiện nay, công ty bảo hiểm Việt Nam có vốn chủ sở hữu lớn nhất là Bảo hiểm Bảo Việt với 2.785 tỷ đồng, tương đương khoảng 119 triệu USD nên mức giữ lại 10% vốn chủ sở hữu chỉ tương đương với khoảng 2,23% rủi ro của Dự án và TOP 5 công ty bảo hiểm có vốn chủ sở hữu hàng đầu thị trường Việt Nam nếu liên danh cũng chỉ đạt mức giữ lại khoảng 9,11% rủi ro của Dự án.
Bên cạnh đó, theo Ban Quản lý dự án khí Đông Nam Bộ, năng lực và kinh nghiệm của các nhà thầu trong nước trong lĩnh vực bảo hiểm gần như không đáp ứng được yêu cầu về thực hiện hợp đồng tương tự với gói thầu cung cấp dịch vụ bảo hiểm cho mọi rủi ro trong xây dựng lắp đặt Dự án Đường ống dẫn khí Nam Côn Sơn 2. Mặt khác, khi đưa ra đấu thầu quốc tế gói thầu nêu trên, các nhà thầu bảo hiểm trong nước vẫn có thể tham gia và được hưởng ưu đãi trong lựa chọn nhà thầu theo Luật Đấu thầu”, văn bản của Ban Quản lý dự án khí Đông Nam Bộ phản hồi.
Trước phản hồi của bên mời thầu, Bảo hiểm Bảo Việt cho rằng: “Dù một số tiêu chí trong HSMT đối với công ty bảo hiểm trong nước đã được điều chỉnh song vẫn hạn chế sự tham gia của nhà thầu trong nước. Vì vậy, nhà thầu đề nghị, để đảm bảo cho việc lựa chọn nhà thầu của gói thầu này tuân thủ đúng quy định của pháp luật về đấu thầu và Luật Kinh doanh bảo hiểm thì phải thay đổi hình thức đấu thầu từ đấu thầu rộng rãi quốc tế để lựa chọn nhà thầu là doanh nghiệp tái bảo hiểm sang đấu thầu rộng rãi trong nước để lựa chọn nhà thầu là công ty bảo hiểm gốc”…
Xin được lưu ý rằng: Đấu thầu đối với dự án “Đường ống dẫn khí Nam Côn Sơn 2” của Ban Đông Nam Bộ là đấu thầu lựa chọn nhà tái bảo hiểm, và ký hợp đồng lại là ký với nhà bảo hiểm trong nước theo chỉ định tại hồ sơ dự thầu. Như vậy, về mặt bản chất, có thể nhận định đây là hành vi “lách luật, chỉ định ngầm”nhà bảo hiểm trong nước, loại bỏ sự cạnh tranh tại chính thị trường bảo hiểm Việt Nam, dẫn đến những thiệt hại về mặt kinh tế, đặc biệt cho những dự án, tài sản của Nhà nước như PVN.
Giải thích của Ban Quản lý dự án Khí Đông Nam Bộ (bên mời thầu)
Chỉ thị 47/CT-TTg năm 2017 về chấn chỉnh công tác đấu thầu trong các dự án đầu tư phát triển và hoạt động mua sắm thường xuyên sử dụng vốn nhà nước do Thủ tướng ban hành đã nêu rõ: Bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác đấu thầu tại các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp còn nhiều tồn tại, thách thức, như: Thời gian trong đấu thầu kéo dài do các nguyên nhân chủ quan, hiệu quả đấu thầu chưa đạt được như kỳ vọng; các bên trong đấu thầu (người có thẩm quyền, chủ đầu tư, bên mời thầu, tư vấn đấu thầu...) chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo quy định, quá trình thực hiện còn để xảy ra nhiều sai sót, vi phạm; vẫn còn tình trạng đùn đẩy trách nhiệm lên Thủ tướng Chính phủ đối với những nhiệm vụ đã được phân cấp giải quyết theo thẩm quyền; việc công khai, minh bạch thông tin chưa được đảm bảo theo quy định; các hành vi vi phạm chưa được giải quyết triệt để, tình trạng biến tướng với những biểu hiện phức tạp và tinh vi như dàn xếp, “quân xanh”, “quân đỏ”, chia nhỏ gói thầu để chỉ định thầu, quy định các điều kiện bất hợp lý, không phù hợp trong hồ sơ mời thầu (HSMT), đặc biệt tình trạng cản trở, hạn chế sự tham gia của nhà thầu (quây thầu, vây thầu) vẫn tiếp diễn, chưa được khắc phục.
Trở lại vấn đề thầu của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam trong thời gian qua, điển hình là qua kết luận của UBKTTƯ và qua hai vụ việc trên có thể thấy, công tác thực hiện đấu thầu ở PVN còn rất nhiều vấn đề tồn tại, cần sự vào cuộc đồng bộ của cơ quan chức năng và bản thân Tập đoàn Dầu khí để sớm rà soát, chấn chỉnh, đem lại niềm tin cho nhà thầu, cho dư luận, đảm bảo hiệu quả, minh bạch trong hoạt động đấu thầu.
Đông Hòa
