Quảng cáo như thần dược sinh lý
Trong những năm gần đây, thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam phát triển mạnh mẽ với hàng nghìn sản phẩm đa dạng từ trong nước đến nhập khẩu. Tuy nhiên, song song với sự tăng trưởng này là hiện tượng quảng cáo thực phẩm chức năng như thuốc chữa bệnh, gây hiểu lầm nghiêm trọng cho người tiêu dùng và tiềm ẩn nhiều hệ lụy nguy hiểm.
Đơn cử như, sản phẩm Na’li NMN Collagen do Công ty cổ phần Tập đoàn Yến Na phân phối, đang có dấu hiệu quảng cáo vượt quá công dụng thực tế, gây hiểu lầm cho người tiêu dùng về khả năng điều trị sinh lý.
Cụ thể, tại địa chỉ website https://yensaoyenna.com/ đang quảng cáo, rao bán sản phẩm Na’li NMN Collagen (750.000 đồng/sản phẩm) có công dụng: “Tăng cường sinh lý cho cả nam và nữ”, “tăng cường trí nhớ”, “giúp sáng mắt”, “chống lão hóa”…
Ngoài ra, website này cũng quảng cáo: “Na’li NMN Collagen có hàm lượng NMN cao so với các sản phẩm khác trên thị trường hiện nay, NMN được biết là “thần dược” đảo ngược lão hóa, chăm sóc sức khỏe toàn diện kéo dài tuổi thọ”; “Na’li NMN Collagen được chiếc xuất từ động vật giúp cơ thể dễ dàng hấp thụ hơn và phát huy hiệu quả. Không làm tăng cân, hiệu quả cao gấp 7 lần collagen thông thường”…
Tương tự, tại website https://saostar.asia/ quảng cáo: “NMN, “thần dược” đảo ngược lão hóa, không chỉ giúp cải thiện trí nhớ mà còn tăng cường sinh lý cho cả nam và nữ”; “Na’li NMN Collagen được xem như một thần dược cải lão hoàn đồng của hàng triệu cô gái Nhật”…
Với những lời quảng cáo “có cánh”, nhiều người tiêu dùng đang hiểu sai công dụng của những sản phẩm này, lầm tưởng chúng là “thuốc chữa bách bệnh”, dẫn đến nhiều hệ lụy nguy hiểm cho sức khỏe.
Chị Mai Linh (sinh sống tại TP. Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh) cho biết, “đọc qua thông tin của sản phẩm này tôi cứ nghĩ nó là thuốc, thấy có nhiều công dụng quá, từ tăng cường sinh lý đến đẹp da, mọc tóc, thậm chí cải lão hoàn đồng… người tiêu dùng chúng tôi không khỏi băn khoăn về công dụng thật của sản phẩm. Tôi hi vọng có nhiều quy định rõ ràng hơn trong vấn đề quảng cáo các loại sản phẩm bảo vệ sức khỏe để quyền, lợi ích của người tiêu dùng được đảm bảo”.
Theo Luật sư Đặng Văn Dũng, Đoàn Luật sư tỉnh Đồng Nai, Luật Quảng cáo năm 2012 và Thông tư 09/2015/TT-BYT, thực phẩm bảo vệ sức khỏe không được quảng cáo gây hiểu nhầm là thuốc chữa bệnh. Ngoài ra, theo quy định tại Nghị định 38/2021/NĐ-CP được sửa đổi tại Nghị định 128/2022/NĐ-CP, hành vi quảng cáo sai bản chất, gây nhầm lẫn thực phẩm thành thuốc có thể bị xử phạt từ 30 triệu đồng.
Trường hợp nếu quảng cáo có yếu tố lừa dối người tiêu dùng, cung cấp thông tin không đúng sự thật, doanh nghiệp còn có thể bị xử lý theo Điều 51 Nghị định 38/2021/NĐ-CP với mức phạt bổ sung gồm: Tháo gỡ quảng cáo sai phạm, cải chính công khai, thu hồi sản phẩm và đình chỉ hoạt động có thời hạn đối với hành vi vi phạm nhiều lần hoặc có tính chất nghiêm trọng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
“Nếu các đơn vị có hành vi sử dụng nhân vật có ảnh hưởng trên mạng xã hội, người nổi tiếng (KOL) để quảng sai sự thật, tùy vào tính chất, mức độ vi phạm sẽ bị xử phạt hành chính theo Nghị định 38/2021 hoặc xử lý hình sự về tội Quảng cáo gian dối, theo điều 197 Bộ luật Hình sự.
Theo quy định tại khoản 5 Điều 34 NĐ 38/2021/NĐ-CP thì mức phạt đối với hành vi quảng cáo sai sự thật, không đúng hoặc gây nhầm lẫn khiến người tiêu dùng hiểu sai về sản phẩm là phạt tiền từ 60 triệu đồng đến 80 triệu đồng; tổ chức vi phạm sẽ bị phạt tiền từ 120 triệu đồng đến 160 triệu đồng.
Nếu tổ chức, cá nhân đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi quảng cáo không đúng sự thật theo quy định của Nghị định số 38/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa và quảng cáo mà vẫn tiếp tục vi phạm thì có thể bị xử lý hình sự theo quy định tại Điều 197 của Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)” – Luật sư Dũng cho biết thêm.
NMN (Nicotinamide Mononucleotide) là tiền chất của NAD+, một phân tử quan trọng trong quá trình trao đổi chất và được cho là có liên quan đến quá trình lão hóa. Một số nghiên cứu sơ bộ cho thấy NMN có thể giúp cải thiện chức năng tế bào và làm chậm quá trình lão hóa. Tuy nhiên, các nghiên cứu này chủ yếu được thực hiện trên động vật, và chưa có đủ bằng chứng khoa học để khẳng định hiệu quả tương tự ở người.
Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chưa công nhận NMN là thành phần an toàn trong thực phẩm chức năng. Vào năm 2022, FDA đã yêu cầu loại bỏ NMN khỏi danh mục thực phẩm bổ sung tại Hoa Kỳ .
Siết quảng cáo thực phẩm chức năng để bảo vệ người tiêu dùng
Liên quan đến vấn đề quảng cáo thực phẩm chức năng, TS. Dược sĩ Chu Quốc Thịnh – Phó Cục trưởng Cục An toàn Thực phẩm, Bộ Y tế cho biết, Bộ Y tế đang gấp rút hoàn thiện dự thảo sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP theo hướng thắt chặt quy trình kiểm soát sản phẩm và quảng cáo, đồng thời tăng tính phối hợp liên ngành trong hậu kiểm và xử lý sai phạm.
Một điểm nhấn quan trọng trong dự thảo lần này là việc điều chỉnh toàn diện cơ chế hậu kiểm theo mô hình quốc tế như Hoa Kỳ (FDA) và Canada. Cụ thể, sau khi doanh nghiệp công bố sản phẩm, cơ quan chức năng sẽ không chỉ rà soát hồ sơ mà còn chủ động lấy mẫu kiểm nghiệm chất lượng ngoài thị trường, đặc biệt với các sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe.
Đáng chú ý, việc hậu kiểm sẽ được thực hiện không chỉ theo kế hoạch định kỳ mà còn theo hình thức đột xuất – dựa trên phản ánh của người tiêu dùng, báo chí hoặc từ kết quả giám sát của hệ thống kiểm nghiệm chủ động. Theo TS Thịnh, việc “ra tay” mạnh mẽ và linh hoạt như vậy là điều cần thiết để tránh tình trạng sản phẩm “lọt” vào thị trường một cách dễ dàng mà không có sự giám sát chất lượng thực tế.
Bên cạnh đó, Bộ Y tế cũng đề xuất chuyển nhóm thực phẩm bổ sung – hiện đang được tự công bố, tự quảng cáo – sang nhóm bắt buộc phải đăng ký công bố và nộp hồ sơ kỹ thuật đầy đủ. Đây là bước tiến nhằm nâng cao chuẩn mực quản lý sản phẩm và trách nhiệm của doanh nghiệp.
Không chỉ dừng ở sản phẩm, dự thảo cũng sẽ siết chặt hoạt động quảng cáo, vốn là mảnh đất bị lợi dụng nhiều nhất hiện nay. Bộ Y tế cho biết sẽ xây dựng một bộ quy tắc đạo đức quảng cáo thực phẩm chức năng, quy định rõ trách nhiệm của ba đối tượng: đơn vị chịu trách nhiệm quảng cáo, nền tảng phát hành quảng cáo và cá nhân có ảnh hưởng tham gia quảng cáo (KOLs, người nổi tiếng).
Theo đó, các cá nhân, tổ chức tham gia quảng cáo sản phẩm thực phẩm chức năng sẽ phải chịu trách nhiệm trước pháp luật nếu phát tán nội dung không đúng bản chất, vượt quá công dụng hoặc gây hiểu nhầm cho người tiêu dùng. Đây là biện pháp chưa từng có tiền lệ ở Việt Nam nhưng đã được áp dụng tại nhiều quốc gia phát triển.
Cùng với việc siết chặt quy định pháp luật, Cục An toàn thực phẩm cũng kêu gọi các địa phương tăng cường kiểm tra, hậu kiểm và công khai các đường link, địa chỉ vi phạm trên môi trường mạng. Những quảng cáo vi phạm cần được gỡ bỏ kịp thời, đồng thời phối hợp với các đơn vị như Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch, Cục Phát thanh truyền hình và Thông tin điện tử, Cục Thương mại điện tử... để truy vết và xử lý nghiêm minh.
Bộ Y tế khẳng định việc sửa đổi Nghị định 15 lần này không chỉ hướng tới quản lý chặt chẽ hơn, mà còn tăng tính khả thi và hiệu lực thực tiễn trong bối cảnh kinh doanh và quảng cáo sản phẩm sức khỏe đang dịch chuyển mạnh mẽ lên môi trường số. Dự thảo đã được thông qua tại Bộ Tư pháp và đang được trình xin ý kiến Chính phủ. Dự kiến, cuối tháng 5 hoặc đầu tháng 6, văn bản sửa đổi sẽ chính thức được ban hành.
“Nếu không siết chặt kịp thời, người tiêu dùng sẽ tiếp tục trở thành nạn nhân của những sản phẩm kém chất lượng được 'vẽ' thành thần dược bằng quảng cáo sai sự thật. Mục tiêu của lần sửa đổi này là bảo vệ người tiêu dùng, minh bạch hóa thị trường và thúc đẩy phát triển ngành thực phẩm chức năng một cách lành mạnh”, TS Chu Quốc Thịnh nhấn mạnh.
Việc xây dựng hệ thống hậu kiểm mạnh, đồng thời đẩy mạnh phối hợp liên ngành và xử lý vi phạm truyền thông là một bước đi cần thiết trong bối cảnh niềm tin của người tiêu dùng đang bị bào mòn bởi những thông tin thổi phồng, thiếu kiểm chứng. Một sản phẩm sức khỏe chỉ thực sự có giá trị khi được xác minh rõ ràng về chất lượng và công dụng, và quảng cáo chỉ có giá trị khi tuân thủ đạo đức và pháp luật.
Hoàng Bách
