Theo Bộ Xây dựng, hiện cả nước có 92 dây chuyền sản xuất xi măng với tổng công suất thiết kế trên 122 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, năm 2024, tổng sản lượng tiêu thụ chỉ đạt khoảng 95 triệu tấn, trong đó tiêu thụ nội địa ước tính 65,3 triệu tấn và xuất khẩu 29,7 triệu tấn. Tính toán cho thấy, các nhà máy xi măng hiện chỉ hoạt động với công suất trung bình 77%.
Bộ Xây dựng cho biết, từ năm 2011, ngành xi măng phát triển theo Quy hoạch 1488 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, định hướng đến năm 2030. Theo đó, năm 2015 tiêu thụ đạt 72,7 triệu tấn (bằng 98% quy hoạch), đến năm 2020 đạt 100,2 triệu tấn (vượt 7% so với quy hoạch).
Tuy nhiên, từ năm 2020, sau khi Luật Quy hoạch 2017 chính thức có hiệu lực và bãi bỏ Quy hoạch 1488, các dự án xi măng được đầu tư theo cơ chế thị trường và thuộc thẩm quyền phê duyệt của UBND các tỉnh. Điều này dẫn đến tình trạng các địa phương ồ ạt chấp thuận đầu tư 13 dây chuyền sản xuất mới với tổng công suất thiết kế 35,3 triệu tấn/năm, khiến nguồn cung ngày càng dư thừa.
Trước thực trạng trên, Bộ Xây dựng đã trình Thủ tướng ban hành Chiến lược phát triển vật liệu xây dựng Việt Nam giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050. Chiến lược đặt mục tiêu kiểm soát quy mô đầu tư, với tổng công suất thiết kế đến năm 2025 không vượt quá 125 triệu tấn/năm và đến năm 2030 không vượt quá 150 triệu tấn/năm.
Ngoài ra, từ năm 2021, Bộ Xây dựng đã có văn bản yêu cầu UBND các tỉnh, thành phố thận trọng khi chấp thuận chủ trương đầu tư các dự án xi măng, tránh tình trạng đầu tư tràn lan, gây dư cung và lãng phí.
Giữa tháng 6/2024, Thủ tướng Chính phủ đã chủ trì hội nghị bàn giải pháp thúc đẩy tiêu thụ xi măng, sắt thép và vật liệu xây dựng. Hội nghị cũng đã ban hành Chỉ thị yêu cầu đẩy mạnh tiêu thụ trong nước và tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp.
Về lâu dài, Bộ Xây dựng kiến nghị bổ sung quy hoạch ngành xi măng vào danh mục quy hoạch kỹ thuật chuyên ngành trong Luật Quy hoạch. Tuy nhiên, kiến nghị này chưa được đưa vào Luật số 57/2024 được Quốc hội thông qua hồi tháng 11/2024.
Theo dự báo của Bộ Xây dựng, nhu cầu tiêu thụ xi măng trong năm 2025 sẽ tăng nhẹ từ 2-3% so với năm 2024, đạt 95-100 triệu tấn. Trong đó, tiêu thụ nội địa dự kiến khoảng 60-65 triệu tấn, còn xuất khẩu đạt 30-35 triệu tấn.
Bộ Xây dựng nhấn mạnh việc cần kiểm soát chặt đầu tư mới trong lĩnh vực xi măng và tiếp tục theo dõi sát diễn biến cung - cầu để tránh những hệ lụy về dư thừa nguồn lực, ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.
Phương Thảo(t/h)
