Trong những năm qua, việc khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định, là vấn nạn toàn cầu, nó làm suy giảm nguồn lợi thủy sản, phá vỡ hệ sinh thái biển và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh kế của cộng đồng ngư dân chân chính. Đối với Việt Nam, việc EU áp dụng “thẻ vàng” IUU là lời cảnh tỉnh cho một cuộc cải tổ toàn diện ngành thủy sản của nước ta... Để công cuộc chống khai thác IUU mang lại hiệu quả lâu dài, bền vững, thời gian tới, các đơn vị Biên phòng tỉnh sẽ phối hợp tốt hơn với các cơ quan chuyên môn kiểm tra, giám sát báo cáo trung thực, đầy đủ việc sử dụng nhật ký khai thác, thiết bị định vị (VMS) và thông báo cập cảng, rời bến minh bạch.
Trong đó kêu gọi ngư dân cần hợp tác với cơ quan chức năng trong việc cung cấp thông tin, bằng chứng về hoạt động IUU, tham gia tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng ngư dân. Cần chuyển đổi sang nghề cá bền vững, hạn chế khai thác tận diệt, khuyến khích phát triển nghề nuôi cá lồng bè, kết hợp du lịch sinh thái và bảo vệ môi trường biển.
Để phát huy vai trò của ngư dân, thời gian tới đơn vị có sự phối hợp với các cơ quan, ban ngành, đoàn thể tăng cường tuyên truyền, tập huấn giúp ngư dân hiểu rõ hệ quả của khai thác IUU và lợi ích khi tuân thủ. Hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, đầu tư vào công nghệ khai thác bền vững, hỗ trợ vốn, bảo hiểm tàu cá. Khuyến khích mô hình cộng đồng quản lý, giao quyền quản lý nguồn lợi thủy sản cho tổ đội, nghiệp đoàn ngư dân. Siết chặt kiểm tra, giám sát, cập nhật hệ thống VMS, xử lý nghiêm hành vi vi phạm từ cảng đến khơi xa.
“Tại nhiều địa phương ven biển của tỉnh An Giang, các mô hình cộng đồng ngư dân tham gia chống khai thác IUU đã phát huy hiệu quả. Tổ đoàn kết đánh bắt xa bờ ngư dân hợp tác theo nhóm từ 3, 5 tàu cùng hỗ trợ, giám sát, cứu hộ và báo cáo vi phạm. Đã xây dựng cảng đạt chuẩn, giám sát 100% tàu cập, rời cảng, công khai dữ liệu khai thác. Hướng dẫn ngư dân quản lý rác thải biển, không xả lưới nylon, bảo vệ môi trường biển. Những mô hình này cho thấy khi ngư dân làm chủ thì việc chống khai thác IUU không còn là mệnh lệnh hành chính khô khan, mà trở thành hành động tự giác xuất phát từ lợi ích cộng đồng...” Ông Đỗ Đức Quyết, phó Chủ tịch hội nghề cá phường Rạch Giá, tỉnh An Giang chia sẽ.
Cuộc chiến chống khai thác IUU không chỉ là nhiệm vụ của chính quyền hay tổ chức quốc tế, mà là hành trình chung của mọi người dân biển. Khi ngư dân trở thành tuyên truyền viên trên mặt trận bảo vệ ngư trường, thì uy tín, thương hiệu và bền vững của thủy sản Việt Nam cũng ngày càng được củng cố. Trong những năm qua, ngành thủy sản đã đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế – xã hội của nhiều quốc gia ven biển, trong đó có Việt Nam. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển là nguy cơ khai thác quá mức và bất hợp pháp. Không chỉ làm cạn kiệt tài nguyên biển mà còn đẩy nhiều cộng đồng ngư dân vào cảnh khó khăn do mất ngư trường, giảm sản lượng và bị mất thị trường xuất khẩu.
“Trên thực tế, ngư dân là lực lượng trực tiếp khai thác, là những người hiểu rõ nhất từng ngư trường, mùa vụ, dòng chảy. Hiểu rỏ quy định vùng biển được phép đánh bắt, không xâm phạm vùng biển nước ngoài. Sử dụng ngư cụ hợp pháp, không dùng lưới mắt nhỏ, chất nổ, xung điện. Tôn trọng mùa vụ và kích cỡ tối thiểu của thủy sản khai thác, để tái tạo nguồn lợi. Và cũng là những người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ chính hành vi khai thác IUU, kể cả khi họ không tham gia. Chính vì vậy, việc phát huy vai trò ngư dân trong chống khai thác IUU mang ý nghĩa quyết định và lâu dài...” Đại tá Doãn Đình Chánh, phó Chính ủy Ban chỉ huy Biên phòng tỉnh An Giang nói.
Một trong những yếu tố quyết định trong chống khai thác IUU là việc vận động toàn dân là “tai mắt” hữu hiệu để giám sát khu vực đánh bắt, phát hiện tàu cá nước ngoài xâm phạm hay tàu cá nội địa có hành vi vi phạm. Cung cấp thông tin, hình ảnh, bằng chứng cho cơ quan kiểm ngư, Biên phòng. Tham gia các tổ đội khai thác, đánh bắt an toàn, tổ hợp tác giám sát lẫn nhau ngoài khơi xa. Thuyết phục những ngư dân còn “chưa rõ” hoặc “thiếu thông tin” về quy định IUU. Trở thành hạt nhân lan tỏa văn hóa khai thác có trách nhiệm trong cộng đồng ven biển. Tham gia các hội thảo, lớp tập huấn, góp tiếng nói phản biện chính sách thực tế.
Tiến Vinh
