Suy ngẫm về tác phẩm phái sinh “Tinh hoa Bắc Bộ”của đạo diễn Hoàng Nhật Nam?

Đạo diễn Hoàng Nhật Nam, tác giả "Tinh hoa Bắc Bộ"

Ngày 21/3/ 2019, Hoàng Nhật Nam - đạo diễn “Tinh hoa Bắc bộ” theo đặt hàng của Tuần Châu Hà Nội - làm đơn khiếu nại lên Tòa án Nhân dân Hà Nội, phản đối quyết định của tòa cho rằng “Tinh hoa Bắc bộ” phái sinh từ tác phẩm “Ngày xưa” của đạo diễn Việt Tú. "Phán quyết ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự, quyền lợi của tôi. Vở của tôi là tác phẩm độc lập, được Cục Bản Quyền cấp chứng nhận từ tháng 7/2017", Hoàng Nhật Nam nói.

Đạo diễn Hoàng Nhật Nam chia sẻ thêm:Theo tôi, tòa dựa vào văn bản duy nhất của Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam. Tôi chỉ tiếp cận văn bản này trên truyền thông và Facebook. Tuy chưa có con dấu của hội nhưng văn bản này kết luận “Tinh hoa Bắc Bộ” là tác phẩm phái sinh.

Tôi không đồng tình với Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam dù tôi rất tôn trọng những đồng nghiệp tiền bối tại đây. Tôi cho rằng văn bản này chỉ để tham khảo và không mang tính giám định về mặt pháp luật. Tòa cũng bỏ quên một cứ liệu quan trọng: “Tinh hoa Bắc Bộ” đã được Cục Bản quyền tác giả cấp Giấy chứng nhận năm 2017, công nhận tác phẩm độc lập.

Cục Bản quyền tác giả cấp giấy chứng nhận quyền tác giả "Tinh hoa Bắc Bộ" cho đạo diễn Hoàng Nhật Nam

Khi tôi có giấy chứng nhận, đạo diễn Việt Tú cũng có đơn đề xuất Cục Bản quyền tác giả rút lại quyền tác giả của tôi. Cục cũng đã gọi hai bên lên để đưa ra quan điểm, chứng minh quyền lợi của mình. Cuối cùng, Cục vẫn kết luận không đủ cơ sở để rút lại giấy, vẫn xem đây là tác phẩm độc lập. Tôi nghĩ đây là văn bản mang tính pháp lý.

Cơ sở nào để anh cho rằng những thông tin về kết luận của Hội nghệ sĩ sân khấu Việt Nam là không chính xác?

- Tôi cho rằng, mọi sự so sánh đều mang tính khập khiễng để phân định. Ở đây, vở diễn “Ngày xưa” sau vài lần diễn đã chấm dứt hẳn, nên liệu những người đưa ra kết luận đây là tác phẩm phái sinh có thực sự xem cả 2 vở để có kết luận chính xác.

Đây là lần đầu tiên ở Việt Nam có trường hợp tác phẩm phái sinh. Luật sở hữu trí tuệ Việt Nam cũng định nghĩa: “Tác phẩm phái sinh là tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn”, nhưng TAND Hà Nội chưa làm rõ “Tinh hoa Bắc Bộ” thuộc phạm trù nào trong những khái niệm trên để khẳng định tác phẩm của tôi là phái sinh.

Một phần trình diễn của Tinh hoa Bắc Bộ của Đạo diễn Hoàng Nhật Nam

Tôi cho rằng, chúng ta cần phải có một hội đồng giám định được cung cấp đầy đủ cơ sở dữ liệu, phương pháp, trình độ chuyên môn, đúng với quy định hiện hành.

Với những ý kiến cho rằng “Tinh hoa Bắc Bộ” là tác phẩm phái sinh, anh có cơ sở nào để phản bác những ý kiến trên?

- Trong vở “Tinh hoa Bắc Bộ” vẫn đang được trình diễn hàng đêm hiện nay, tôi đã casting sinh viên của trường Cao đẳng nghệ thuật múa, toàn bộ chương trình có khoảng 70% là sinh viên để biểu diễn, 30% còn lại là bà con nông dân. Những thiếu nữ áo yếm hiện ra từ tranh tứ bình, đôi nam nữ hẹn trong đêm trăng... là yếu tố giải trí, hoàn toàn khác với tác phẩm còn lại, chiếm 80-90%. Việc bà con nông dân tham gia chỉ mang tính tri ân người dân vùng đất đó. Tôi không phục văn bản của Hội Nghệ sĩ sân khấu vì không công tâm.

Nhạc của chương trình cũng được phối mới 100% của nhạc sĩ Hồ Hoài Anh. Phần múa của từng tiết mục do John Huy Trần biên đạo… Tôi khẳng định đây là sản phẩm của cả ê-kíp. Nên không thể nói biên đạo hay âm nhạc là đạo nhái.

Còn hỏi tôi vì sao làm trong thời gian nhanh như vậy, tôi muốn nói, một chương trình hình thành sẽ có 2 phần, phần cứng và phần mềm. Phần cứng về kiến trúc hạ tầng, công trình... tất nhiên là lâu, còn phần mềm: về kịch bản, âm thanh sánh sáng... phụ thuộc kỹ năng của ê-kíp.

Tôi và ê-kíp tập trung toàn lực cho dự án, mỗi ngày thời gian làm việc tầm 20 tiếng. Nhạc được sử dụng gối đầu, nhạc viết đến đâu biên đạo sáng tạo đến đó. Mọi thứ đều diễn ra song song để kịp thời gian công bố. Sau 2 năm, tác phẩm vẫn được tiếp tục hoàn chỉnh. Khâu chọn 70% diễn viên chuyên nghiệp cũng giúp tiến độ thực hiện nhanh hơn rất nhiều.

"Những thiếu nữ áo yếm hiện ra từ tranh tứ bình, đôi nam nữ hẹn trong đêm trăng... là yếu tố giải trí, hoàn toàn khác với tác phẩm còn lại, chiếm 80-90%", đạo diễn Hoàng Nhật Nam chia sẻ.

Tôi nghĩ, người ta nói giống nhau là do diễn ra trên mặt nước, tức giống về mặt bối cảnh và công trình kiến trúc, nhưng đó không phải là yếu tố trong tác phẩm. Tác phẩm của tôi các mảng miếng chính là múa dân gian đương đại, dùng diễn viên chuyên nghiệp để dẫn dắt bà con nông dân, người nông dân không diễn mà chỉ xuất hiện như cuộc sống của họ.

Luật sư Phan Vũ Tuấn, Phó Chủ tịch Hội sở hữu trí tuệ TP HCM, cho biết không thể nhìn nhận tác phẩm phái sinh là tác phẩm giống với bản gốc. Theo khoản 8 điều 4 Luật Sở hữu Trí tuệ 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009: "Tác phẩm phái sinh là tác phẩm dịch từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, tác phẩm phóng tác, cải biên, chuyển thể, biên soạn, chú giải, tuyển chọn".

Một cảnh trong vở "Thuở ấy xứ Đoài" của đạo diễn Việt Tú

Người làm tác phẩm phái sinh không được phương hại đến quyền tác giả, tức là phải tôn trọng các quyền nhân thân, không thể chuyển giao của tác giả tác phẩm gốc (quyền đặt tên tác phẩm, quyền đứng tên thật hoặc bút danh trên tác phẩm; được nêu tên hoặc bút danh khi tác phẩm được công bố, sử dụng). Ngoài ra, tác phẩm phái sinh phải do tác giả tự mình sáng tạo mà không được sao chép từ người khác. Dấu ấn của tác phẩm gốc phải được thể hiện trong tác phẩm phái sinh.

Luật Sở hữu trí tuệ cũng quy định người làm tác phẩm phái sinh phải xin phép tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả của tác phẩm gốc, trừ trường hợp ngoại lệ là chuyển tác phẩm sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác cho người khiếm thị.

Hoàng Nguyên