Hà Nội là một trong số ít đô thị trên thế giới sở hữu bề dày lịch sử hàng nghìn năm với hệ thống di sản vật thể và phi vật thể đặc biệt phong phú. Những công trình, không gian và thực hành văn hóa như Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu – Quốc Tử Giám, các lễ hội truyền thống, làng nghề và nghệ thuật dân gian đã góp phần hình thành bản sắc riêng có của Thủ đô. Tuy nhiên, trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, thách thức đặt ra không chỉ là bảo tồn, mà còn là làm cho di sản tiếp tục hiện diện sống động trong đời sống đương đại.
Nhiều ý kiến tại Hội thảo khoa học “Thủ đô Hà Nội trong kỷ nguyên phát triển mới” cho rằng, di sản cần được đặt vào trung tâm của chiến lược phát triển đô thị, gắn kết chặt chẽ với quy hoạch không gian, kinh tế sáng tạo và du lịch văn hóa. Khi được tích hợp hài hòa, di sản sẽ tạo ra sự khác biệt bền vững, góp phần nâng cao hình ảnh và sức hấp dẫn của Hà Nội trên bản đồ khu vực và quốc tế.
Theo PGS.TS. Phạm Duy Đức, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), bảo tồn và phát triển không phải hai mục tiêu đối lập. Ngược lại, di sản chỉ thực sự được gìn giữ lâu dài khi trở thành một bộ phận hữu cơ trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội. Việc khai thác giá trị văn hóa lịch sử một cách sáng tạo sẽ giúp Hà Nội vừa giữ được chiều sâu bản sắc, vừa tạo động lực tăng trưởng mới.
Thực tế cho thấy, Hoàng thành Thăng Long đang từng bước được tiếp cận theo tư duy này. Bên cạnh yêu cầu bảo tồn nghiêm ngặt, nhiều đề xuất cho rằng di sản cần được kết nối mạnh mẽ hơn với giáo dục, du lịch và các hoạt động sáng tạo đương đại. Ứng dụng công nghệ số, xây dựng sản phẩm trải nghiệm tương tác và kể chuyện lịch sử theo cách mới được xem là hướng đi phù hợp để di sản tiếp cận rộng rãi hơn, đặc biệt với giới trẻ và du khách quốc tế. 
Một vấn đề quan trọng khác được đặt ra là sự cân bằng giữa bảo tồn và phát triển trong quá trình hiện đại hóa đô thị. Nếu thiếu định hướng rõ ràng, di sản có thể rơi vào tình trạng thương mại hóa đơn giản hoặc bị tách rời khỏi đời sống cư dân. Vì vậy, Hà Nội đang từng bước hình thành các không gian sáng tạo gắn với di sản, như phố đi bộ, không gian nghệ thuật và các sự kiện văn hóa tổ chức tại địa điểm lịch sử, nhằm đưa di sản trở lại với đời sống thường nhật.
PGS.TS. Lê Quý Đức cho rằng, văn hóa Tràng An chỉ thực sự lan tỏa khi được nuôi dưỡng trong ứng xử, sáng tạo nghệ thuật và không gian công cộng của đô thị hiện đại. Cùng với việc Hà Nội được UNESCO ghi danh là Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế, cơ hội kết nối di sản với các ngành công nghiệp sáng tạo ngày càng rộng mở.
Các chuyên gia thống nhất rằng, khi di sản văn hóa được đặt đúng vị trí, gắn với con người và sáng tạo, sức mạnh mềm của Thủ đô sẽ được nhân lên. Đây chính là nền tảng để Hà Nội phát triển hài hòa, vừa giữ gìn giá trị nghìn năm văn hiến, vừa khẳng định bản lĩnh của một đô thị hiện đại, nhân văn và hội nhập trong kỷ nguyên mới.
Nam Sơn (t/h)
