Thung lũng Kho Mường, nằm trong vùng đệm Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, có điều kiện tự nhiên khắc nghiệt nhưng lại thích hợp cho sự phát triển của các loại cây ăn quả truyền thống. Trước đây, người dân nơi đây chủ yếu trồng ngô, sắn. Tuy nhiên, nhận thấy tiềm năng kinh tế từ cây ăn quả bản địa, nhiều hộ gia đình đã mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng.
Ông Ngân Văn Hiên (SN 1960) là một trong những người tiên phong. Năm 1997, ông chuyển gần 3 ha đất trồng ngô, sắn sang trồng quýt hoi và cam bản địa. Hiện tại, ông đã sở hữu hơn 700 gốc cây. Hiện trang trại của ông Hiên đạt sản lượng khoảng 20 tấn quả các loại trong vụ mùa năm nay. Với giá bán trung bình 20.000 đồng/kg, ông thu về hàng trăm triệu đồng mỗi năm, giúp gia đình thoát khỏi cảnh khó khăn. Bên cạnh cam giấy bản địa có vị chua thanh đặc trưng, ông Hiên còn trồng thêm cam Cao Phong để mở rộng thị trường tiêu thụ.
Có thể nói, quýt hoi được xem là vị thuốc dược liệu và gia vị, vỏ quýt tạo hương thơm đặc biệt cho nhiều món ăn truyền thống. Vào mùa thu hoạch, quả được chế biến thành các sản phẩm thảo dược đặc trưng như vỏ quýt ngâm mật ong rừng hay rượu quýt hoi, thu hút khách du lịch.
Hiện nay, các vườn cây chủ yếu được chăm sóc theo kinh nghiệm truyền thống, hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật. Người dân dùng bẫy côn trùng, tạo môi trường sinh thái an toàn, giúp giữ được hương vị tự nhiên, đặc trưng của quả. Các cây đầu dòng có tuổi đời hàng chục năm vẫn được bảo tồn và cho năng suất cao.
Nhận thấy rõ hiệu quả kinh tế từ loại cây này, nên nhiều gia đình ở Kho Mường đã nhân rộng mô hình trồng cây ăn quả, biến các ngọn đồi thành đồi cây trĩu quả, mang lại thu nhập ổn định.
Địa phương đang triển khai các giải pháp hỗ trợ nông dân như bao tiêu sản phẩm và phát triển các sản phẩm chủ lực từ quýt hoi và cam. Mục tiêu là xây dựng thương hiệu riêng cho quýt hoi Pù Luông, mở rộng thị trường tiêu thụ và phát triển kinh tế bền vững.
Những trái quýt, quả cam trĩu cành tại Pù Luông là minh chứng sống động cho tinh thần lao động cần cù, sáng tạo và khát vọng vươn lên của người vùng cao, biến giống cây truyền thống thành cơ hội phát triển kinh tế mới.
Tâm An (t/h)
