Doanh nghiệp cần như thế nào để không bị cấm tham gia hoạt động đấu thầu?

Vậy, để tránh rơi vào danh sách “đen”, các doanh nghiệp tham gia hoạt động đấu thầu cần chuẩn bị và tuân thủ những nguyên tắc nào? Hãy cùng Thương hiệu và Công luận tìm hiểu.

Các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu

Luật Đấu thầu 2023 được thông qua tại Kỳ họp thứ 5, Quốc hội khóa XV ngày 23/6/2023 và chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2024 cho đến nay. Theo đó, Luật Đấu thầu 2023 đã sửa đổi, bổ sung nhiều nội dung quan trọng, tác động lớn đến hoạt động lựa chọn nhà thầu, trong đó có nội dung đáng chú ý về các hành vi bị cấm trong đấu thầu nhằm hạn chế tình trạng thông thầu.

Cụ thể, theo quy định tại Luật Đấu thầu 2023, đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu để ký kết, thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp, lựa chọn nhà đầu tư để ký kết, thực hiện hợp đồng dự án đầu tư kinh doanh trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch, hiệu quả kinh tế và trách nhiệm giải trình.

Tại Điều 16 Luật Đấu thầu 2023 quy định 9 hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu, như sau: 1) Đưa, nhận, môi giới hối lộ;

2) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để gây ảnh hưởng, can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu dưới mọi hình thức;

3) Thông thầu, là sự dàn xếp giữa hai hoặc các bên nhằm đạt được một mục đích sai trái, bao gồm cả việc gây ảnh hưởng sai trái đến hành động của một bên khác, bao gồm các hành vi: Thỏa thuận để một hoặc các bên chuẩn bị hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất hoặc rút khỏi việc tham dự thầu để một bên tham gia thỏa thuận trúng thầu;

4) Gian lận, bao gồm các hành vi: Làm giả, hoặc làm sai lệch thông tin, hồ sơ, tài liệu trong đấu thầu nhằm thu được lợi ích tài chính hoặc lợi ích khác hoặc nhằm trốn tránh bất kỳ một nghĩa vụ nào;

5) Cản trở, bao gồm các hành vi: Hủy hoại, lừa dối, thay đổi, che giấu chứng cứ hoặc báo cáo sai sự thật; đe dọa, quấy rối hoặc gợi ý đối với bất kỳ bên nào nhằm ngăn chặn việc làm rõ hành vi đưa, nhận, môi giới hối lộ, gian lận hoặc thông đồng đối với cơ quan có chức năng, thẩm quyền về giám sát, kiểm tra, thanh tra, kiểm toán;

6) Không bảo đảm công bằng, minh bạch, bao gồm các hành vi: Tham dự thầu với tư cách là nhà thầu, nhà đầu tư đối với gói thầu, dự án do mình làm bên mời thầu, chủ đầu tư hoặc thực hiện các nhiệm vụ của bên mời thầu, chủ đầu tư;

7) Tiết lộ những tài liệu, thông tin về quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư, (trừ trường hợp cung cấp thông tin theo quy định tại điểm b khoản 8 và điểm g khoản 9 Điều 77, khoản 11 Điều 78, điểm h khoản 1 Điều 79, khoản 4 Điều 80, khoản 4 Điều 81, khoản 2 Điều 82, điểm b khoản 4 Điều 93 của Luật này): Nội dung hồ sơ mời quan tâm, hồ sơ mời sơ tuyển, hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu trước thời điểm phát hành theo quy định;

8) Chuyển nhượng thầu, bao gồm các hành vi: Nhà thầu chuyển nhượng cho nhà thầu khác phần công việc thuộc gói thầu ngoài giá trị tối đa dành cho nhà thầu phụ và khối lượng công việc dành cho nhà thầu phụ đặc biệt đã nêu trong hợp đồng;

9) Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi chưa xác định được nguồn vốn theo quy định tại khoản 3 Điều 39 của Luật này.

Ngoài ra, khi có bằng chứng tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động đấu thầu có hành vi quy định tại Điều 16 của Luật này hoặc hành vi vi phạm quy định của pháp luật có liên quan dẫn đến không bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế hoặc làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư thì người có thẩm quyền thực hiện biện pháp: Đình chỉ cuộc thầu để tạm dừng các hoạt động lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư nhằm khắc phục ngay vi phạm đã xảy ra.

Đình chỉ cuộc thầu được thực hiện trong quá trình tổ chức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư cho đến trước khi phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư. Đồng thời, không công nhận kết quả lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trong quá trình tổ chức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư và quá trình thực hiện hợp đồng.

Không khoan nhượng với nhà thầu vi phạm

Những quy định này được Quốc hội khóa XV sửa đổi, bổ sung các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu không phải không có cơ sở, khi trên thực tế, số liệu được các cơ quan có thẩm quyền công khai cho thấy, năm 2024 cả nước có 100 nhà thầu bị cấm thầu và 142 nhà thầu bị dừng hợp đồng. Tính đến ngày 16/5/2025, cả nước có 39 tổ chức, cá nhân nhà thầu bị cấm thầu và 57 tổ chức, cá nhân nhà thầu bị dừng hợp đồng do lỗi của nhà thầu.

Các hành vi vi phạm dẫn đến bị cấm thầu từ đầu năm 2025 đến nay đa số là gian lận (cố ý cung cấp thông tin, tài liệu không trung thực về nhân sự, giả mạo con dấu, bằng cấp, bảo lãnh dự thầu, giấy chứng nhận kiểm định thiết bị, báo cáo tài chính… khi tham gia đấu thầu).

Số lượng nhà thầu vi phạm bị xử lý ngày càng tăng cho thấy các cơ quan có thẩm quyền đã không còn nhân nhượng, mà mạnh tay hơn với nhà thầu vi phạm trong bối cảnh ngày càng minh bạch trong quản lý đầu tư công, tăng cường trách nhiệm của các chủ thể tham gia đấu thầu, cũng như yêu cầu nâng cao hiệu quả, chất lượng công trình. Trong số những nhà thầu kể trên, có nhiều trường hợp bị cấm thầu ở cấp UBND tỉnh.

Gần đây nhất, ngày 6/5/2025, UBND tỉnh Hà Nam ban hành quyết định cấm thầu 4 năm đối với Công ty cổ phần Tập đoàn CIENCO4 – mã chứng khoán C4G (địa chỉ tại tầng 10-11, tòa nhà ICON4, số 243A, đường Đê La Thành, phường Láng Thượng, quận Đống Đa, TP. Hà Nội) vì đã làm giả tài liệu trong đấu thầu Gói thầu số 11 Thi công xây lắp thuộc dự án đầu tư xây dựng hoàn thiện theo quy hoạch tuyến đường N1, D1 Khu Đại học Nam Cao; vi phạm điểm a khoản 4 Điều 16 Luật Đấu thầu năm 2023.

Cụ thể hơn, tại Quyết định số 853/QĐ-UBND ngày 6/5/2025 của UBND tỉnh Hà Nam về việc cấm tham gia hoạt động đấu thầu đối với Công ty cổ phần Tập đoàn Cienco4 (CIENCO4) nêu rõ:

Thời gian cấm là 4 năm kể từ ngày quyết định có hiệu lực. Lý do, CIENCO4 (mã số doanh nghiệp: 2900324850) bị cấm thầu là làm giả tài liệu trong đấu thầu Gói thầu số 11: Thi công xây lắp thuộc Dự án đầu tư xây dựng hoàn thiện theo quy hoạch tuyến đường N1, D1 Khu Đại học Nam Cao (Gói thầu số 11). Đơn vị này đã vi phạm điểm a khoản 4 Điều 16 Luật Đấu thầu năm 2023.

Đồng thời, UBND tỉnh Hà Nam cấm CIENCO4 tham gia hoạt động đấu thầu đối với các dự án đầu tư xây dựng sử dụng nguồn vốn đầu tư công do các cơ quan, ban, ngành thuộc tỉnh Hà Nam và các huyện, thị xã, thành phố, xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh Hà Nam quản lý, tổ chức lựa chọn nhà thầu.

Theo tìm hiểu của Thương hiệu và Công luận, Công ty Cổ phần Tập đoàn CIENCO4 được Ban Quản lý Khu Đại học Nam Cao phê duyệt trúng Gói thầu số 11 vào ngày 13/3, với giá trúng thầu 433,68 tỷ đồng. Thời gian thực hiện hợp đồng là 660 ngày, hình thức hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh. Trong tổng số 3 nhà thầu nộp hồ sơ, thì có 2 đơn vị còn lại không được lựa chọn gồm: Công ty TNHH Xây dựng Tự Lập (giá dự thầu 465,699 tỷ đồng) và Công ty TNHH Đầu tư xây dựng Dacinco (giá dự thầu 490,381 tỷ đồng).

Vào sáng 20/3, UBND tỉnh Hà Nam, Ban quản lý Khu Đại học Nam Cao và Tập đoàn CIENCO4 đã tổ chức Lễ động thổ Dự án đầu tư xây dựng, hoàn thiện hạ tầng Khu Đại học Nam Cao. Tuy nhiên, đến ngày 23/4, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Hà Nam, Trần Xuân Dưỡng ký Quyết định số 1020/QĐ-UBND không công nhận kết quả lựa chọn nhà thầu trong quá trình thực hiện hợp đồng đối với Gói thầu số 11 sau khi xem xét đề nghị của Ban Quản lý Khu Đại học Nam Cao đối với nhiều gói thầu thuộc Dự án đầu tư xây dựng hoàn thiện theo quy hoạch tuyến đường N1, D1 Khu Đại học Nam Cao, trong đó có Gói thầu số 11.

Được biết, CIENCO4 được cổ phần hóa từ Tổng công ty Xây dựng công trình giao thông 4 (thuộc Bộ Giao thông Vận tải), doanh nghiệp này ghi dấu ấn tại nhiều công trình hạ tầng trọng điểm quốc gia như: Cao tốc TP. Hồ Chí Minh – Trung Lương, Đà Nẵng – Quảng Ngãi, Long Thành – Dầu Giây, các dự án sân bay, nhà ga metro Bến Thành – Suối Tiên, hầm qua núi, hạ tầng đô thị... Tuy nhiên, quyết định cấm thầu lần này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và hoạt động đấu thầu của CIENCO4 tại các địa phương khác.

Cổ phiếu C4G của CIENCO4 hiện giao dịch trên sàn UPCoM với giá 7.500 đồng/cổ phiếu tại thời điểm ngày 16/5. CIENCO4 có vốn điều lệ 3.573 tỷ đồng. Năm 2024, CIENCO4 doanh thu đạt gần 3.400 tỷ đồng, tăng 24%; lợi nhuận sau thuế đạt 179 tỷ đồng, tăng 40% so với năm trước, nhưng đều chưa hoàn thành kế hoạch năm. Ghi nhận trong quý I/2025, CIENCO4 hé lộ một bức tranh không mấy khả quan khi doanh thu gần như đi ngang, nhưng lợi nhuận gộp lại “bốc hơi” hơn 33%, chỉ còn 53,5 tỷ đồng. Như vậy, cổ phiếu C4G của CIENCO4 hiện đang đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm việc bị cấm tham gia đấu thầu và lợi nhuận giảm mạnh.

Tương tự, ngày 8/5/2025, Tổng công ty Bưu điện Việt Nam ban hành quyết định cấm thầu 3 năm đối với Công ty TNHH Cơ khí và tự động hóa Công nghiệp (có địa chỉ tại Nhà số 10-12, ngõ 7, Đường Vạn Xuân, Thôn Lai Xá, Xã Kim Chung, Huyện Hoài Đức, Hà Nội) vì đã “làm giả hồ sơ, tài liệu Phụ lục hợp đồng thuê nhà xưởng số 140924/PLHĐ/P69-TĐHCN ngày 14/09/2024”, vi phạm mục 4, Điều 16, Luật đấu thầu về các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu; Cấm Công ty TNHH Cơ khí và tự động hóa Công nghiệp tham gia hoạt động đấu thầu 03 năm (kể từ ngày Quyết định này có hiệu lực) đối với các gói thầu thuộc dự án, dự toán do Tổng công ty Bưu điện Việt Nam là Chủ đầu tư.

Hay ngày 15/05/2025, UBND huyện Cẩm Xuyên ban hành quyết định cấm thầu 3 năm đối với CTCP tư vấn và xây dựng 888 (có địa chỉ số 305, đường Hà Huy Tập, phường Nam Hà, TP. Hà Tĩnh, tỉnh Hà Tĩnh) vì làm giả hoặc làm sai lệch thông tin, hồ sơ, tài liệu trong đấu thầu khi tham gia dự thầu gói thầu XL.01 Xây dựng công trình theo hồ sơ thiết kế đã được phê duyệt thuộc dự án Nhà học bộ môn 2 tầng 10 phòng Trường Tiểu học Cẩm Hưng, vi phạm quy định tại điểm a khoản 4 Điều 16 Luật đấu thầu số 22/2023/QH15 ngày 23/6/2023; Cấm tham gia hoạt động đấu thầu trong phạm vi quản lý của UBND huyện Cẩm Xuyên trong thời gian 3 năm, kể từ khi Quyết định này có hiệu lực thi hành.

Theo một chuyên gia đấu thầu, trong nhiều nhà thầu vừa bị cấm thầu đầu năm 2025, có những trường hợp gian lận được phát hiện trong giai đoạn đánh giá hồ sơ dự thầu nên không làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà thầu.

Tuy nhiên, cũng có khá nhiều trường hợp nhà thầu gian lận “lọt lưới” và thực hiện xong hợp đồng. Cấm thầu 3 - 5 năm là cái giá đắt mà các nhà thầu có hành vi gian lận phải trả bởi nó là “vết đen” về uy tín, danh dự, thu hẹp cánh cửa cơ hội việc làm đối với nhà thầu.

Vậy, doanh nghiệp cần làm gì để không bị cấm tham gia hoạt động đấu thầu?

Trong bối cảnh các gói thầu sử dụng vốn ngân sách Nhà nước càng minh bạch và cạnh tranh, việc bị cấm tham gia hoạt động đấu thầu không chỉ khiến doanh nghiệp thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng lớn đến uy tín và cơ hội phát triển. Do vậy, để tránh rơi vào danh sách ‘đen’, các doanh nghiệp cầnphải:

Thứ nhất, hiểu rõ và tuân thủ nghiêm quy định của Luật Đấu thầu 2023: Theo quy định tại Luật Đấu thầu, các hành vi gian lận, kê khai sai sự thật, thông thầu, bỏ thầu không lý do, hoặc vi phạm cam kết trong hợp đồng đã ký đều có thể khiến nhà thầu bị cấm tham gia hoạt động đấu thầu từ 1 đến 5 năm. Do đó, các doanh nghiệp cần phải nắm vững các quy định pháp lý liên quan, từ lập hồ sơ, nộp thầu, trúng thầu đến quá trình thực hiện hợp đồng.

Thứ hai, trung thực trong kê khai hồ sơ: Một trong những lý do phổ biến khiến nhiều doanh nghiệp bị “cấm cửa” đấu thầu là do làm giả hồ sơ năng lực, kê khai sai nhân sự hoặc năng lực tài chính. Trong khi đó, hiện nay các bên mời thầu có nhiều cách đối chiếu thông tin và dễ dàng phát hiện sai phạm. Việc minh bạch, trung thực khi kê khai không chỉ là nghĩa vụ pháp lý mà còn thể hiện trách nhiệm với đối tác và cộng đồng.

Thứ ba, thực hiện đúng cam kết khi trúng thầu: Sau khi trúng thầu, doanh nghiệp cần thực hiện đúng nội dung trong hợp đồng như thi công đúng tiến độ, đảm bảo chất lượng và thanh quyết toán minh bạch. Trường hợp tự ý rút lui, chậm tiến độ triển khai hoặc thi công kém chất lượng, doanh nghiệp không chỉ bị xử phạt mà còn có thể bị cấm đấu thầu toàn bộ các gói công trong nhiều năm.

Thứ tư, tránh tuyệt đối hành vi thông thầu: Thông thầu là việc các nhà thầu “bắt tay” để dàn xếp kết quả – là hành vi bị nghiêm cấm nghiêm ngặt. Nếu bị phát hiện, hậu quả là rất nặng doanh nghiệp không chỉ bị cấm thầu mà còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Cuối cùng, luật và các văn bản hướng dẫn đấu thầu liên tục được sửa đổi, bổ sung. Do đó, việc cập nhật quy định mới, học hỏi từ các tình huống vi phạm đi trước sẽ giúp doanh nghiệp điều chỉnh kịp thời khi chuẩn bị hồ sơ tham gia thầu. Bên cạnh đó, doanh nghiệp có thể xây dựng bộ tiêu chí kiểm soát rủi ro hồ sơ dự thầu, chủ động rà soát trước khi nộp hồ sơ.

Như vậy, bị cấm tham gia hoạt động đấu thầu không chỉ khiến doanh nghiệp mất đi cơ hội tiếp cận các dự án lớn, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và năng lực cạnh tranh trên thị trường.

Minh An